Ішкі тежелу: өшірілу, саралау (дифференцировка), шартты тежелу, кешіктірілу

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан 
Сыртқы әлемнің көптеген қоздырғыштары мен дененің ішкі ортасы рецепторлар арқылы 
қабылданады және ми қыртысына енетін импульстардың көзі болады. Мұнда олар 
талданады, ерекшеленеді және синтезделеді, біріктіріледі, жалпыланады. Кортекстің 
жекелеген тітіркенулерді бөліп, оқшаулау және ажырату, оларды ажырату қабілеті - ми 
қыртысының аналитикалық белсенділігінің көрінісі. 
Біріншіден, тітіркенулер жарық, дыбыстық ынталандыру және т.б. мамандандырылған 
рецепторларда талданады. Жоғары талдау формалары ми қыртысында жүзеге асырылады. 
Ми қыртысының аналитикалық қызметі оның синтетикалық белсенділігімен тығыз 
байланысты, ол көптеген қоздырғыштардың әсерінен оның әртүрлі бөліктерінде пайда 
болатын қозуды біріктіру, жалпылау арқылы көрінеді. Ми қыртысының синтетикалық 
белсенділігінің мысалы болып табылады шартты рефлекстің дамуына негіз болатын 
уақытша байланыс қалыптастыру. Күрделі синтетикалық белсенділік екінші, үшінші және 
одан жоғары деңгейдегі рефлекстердің қалыптасуынан көрінеді. Жалпылау қозудың 
сәулелену процесіне негізделген.Талдау мен синтез өзара байланысты және кортексте 
күрделі аналитикалық-синтетикалық белсенділік жүреді.Динамикалық стереотип. Сыртқы 
әлем ағзада жалғыз ынталандыру арқылы емес, әдетте бір мезгілде және бірізді қоздыру 
жүйесі арқылы әрекет етеді. Егер жүйелі ынталандыру жүйесі жиі қайталанса, бұл ми 
қыртысының қызметінде жүйелі немесе динамикалық стереотиптің пайда болуына 
әкеледі. Сонымен, динамикалық стереотип - уақыт бойынша белгіленген қатаң 
белгіленген тәртіппен өтетін және дененің оң (күшейтілген) және теріс (күшейтілген емес 
немесе ингибиторлық) шартты ынталандырғыштардың күрделі жүйесіне жүйелі 
реакциясының нәтижесі болып табылатын шартты рефлекс актілерінің 
тізбегі.Стереотиптің дамуы ми қыртысының күрделі синтездейтін белсенділігінің мысалы 
болып табылады. Стереотипті дамыту қиын, бірақ егер ол қалыптасса, оны сақтау 
кортикальды белсенділікке көп стрессті қажет етпейді, ал көптеген әрекеттер автоматты 
бола бастайды. Динамикалық стереотип адамның әдетін қалыптастыруға, еңбек 
операцияларында белгілі бір тізбекті қалыптастыруға, дағдыларды игеруге негіз болады. 
Динамикалық стереотиптің мысалына жаяу жүру, жүгіру, секіру, шаңғымен сырғанау, 
музыкалық аспаптарда ойнау, қасық, шанышқы, пышақ, жазу т.б.Стереотиптер көптеген 
жылдар бойы сақталады және адамның мінез-құлқының негізін құрайды, ал оларды қайта 
бағдарламалау өте қиын. 
Орталық жүйке жүйесінің жоғарғы бөлімдерінің аналитикалық және синтетикалық 
белсенділігі әртүрлі жүйке процестерін бірыңғай сигнал беру жүйесіне біріктіретін 
уақытша қосылыстардың пайда болуын қамтамасыз етеді. Шындықты психикалық 
бейнелеудің әртүрлі тәсілдерін білдіретін бірінші және екінші сигналдық жүйелерді 
ажыратыңыз. Адамның GNI екі сигнал беру жүйесінің үйлесімді жұмысына негізделеді, ал 
жануарларда тек бірінші. 
Бірінші сигнал беру жүйесі дегеніміз - белгілі бір табиғи заттар мен құбылыстардың 
сенсорлық органдарына әсер ету нәтижесінде орталық жүйке жүйесінің жоғарғы 
бөліктерінде пайда болатын жүйке процестерінің жиынтығы.Алғашқы сигнал беру 
жүйесінің арқасында қоршаған ортаны және организмнің жай-күйін нақты-сезімдік 
рефлексияға қол жеткізіледі, олар тек шындықты тікелей қабылдау мен табиғи шартталған 
ынталандыруларға реакцияға негізделген. 

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан 
Екінші сигнал беру жүйесі - бұл табиғи нысандар мен құбылыстардың сөйлеу 
белгілерімен сигнал беру нәтижесінде орталық жүйке жүйесінің жоғарғы бөліктерінде 
пайда болатын жүйке процестерінің жиынтығы.Екінші сигнал беру жүйесі жалпылама, 
дерексіз тұжырымдамаларды сөзбен берілген ұғымдарды қолдана отырып, шындықтың 
субъективті моделінің құрылысын қамтамасыз етеді. Дамыған екінші сигнал беру жүйесі 
бар адам нақты бейнелермен ғана емес, сонымен бірге олармен байланысты сөздермен де 
жұмыс істейді, бұл оған тікелей сенсорлық қабылдаудан абстрактілі (қиялды) шындыққа 
ауысуға мүмкіндік береді. Бұл оған табиғат құбылыстарын қолданумен қатар, танымға 
үлкен артықшылық береді және оның психикасы мен жануарлар психикасының негізгі 
айырмашылығы болып табылады. 
Екінші сигналдық жүйенің қалыптасуы адамның толыққанды танымдық іс-әрекетінің, 
жаттығуы мен білімінің, сондай-ақ адамның тез өзгеретін өмір жағдайларына 
бейімделуінің тиімділігін арттырудың қажетті шарты болып табылады. Бұл адамның 
әлеуметтік өмірімен тығыз байланысты және жеке адамның басқа адамдармен күрделі 
қарым-қатынасының нәтижесі. 
Сөйлеу екінші сигнализация жүйесін қалыптастыруда жетекші рөл атқарады - адам 
жоғары деңгейдегі шартты рефлекстер жиынтығына негізделген символдық берілу әдісі, 
оның көмегімен адам әлем туралы идеяларды абстрактілі жалпыланған түрде басқа 
субъектілерге жеткізе алады.Ақпарат бір адамнан екінші адамға тіл деп аталатын арнайы 
кодтау белгілері жүйелері арқылы беріледі. Сөздерді код жүйесі ретінде қолданатын 
сөйлеу ауызша деп аталады. Ол ауызша болуы мүмкін - есту арқылы немесе жазбаша 
түрде қабылданады, ол көзбен қабылдау үшін қол жетімді мәтін түрінде жүзеге 
асырылады. 

жүктеу/скачать 1,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: