1. Физиологияның ғылым ретінде жалпы сипаттамасы
ОНЖ нейрондардың өзара әрекеттесу
жүктеу/скачать 1,43 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 71. ОНЖ қозудың таралу ерекшеліктері. Қозудың конвергенциясы. Жол салу, жеңілдеу, тежелу, окклюзия құбылыстары.
| 70.ОНЖ нейрондардың өзара әрекеттесу
принциптері(иррадиация,мультипликация,қозудың жол салу(пролонгирлеу) принципі). Егер әсер ететін тітіркендіргіш күшті және ұзақ әсер ететін болса, иррадиацияның көріні Орталық нерв жүйесінде қозудың таралуын иррадиация деп атайды. Орталық жүйке жүйесі денедегі барлық ағзалар мен физиологиялық жүйелер қызметі мен зат алмасуын реттеп отырады. Бір жүйке орталығында пайда болатын қозу көрші жатқан жүйке орталығына да тарала алады. Бұндай қозу таралуын ондағы нейрондар өсінділерінің толып жатқан тармақтарының және әр түрлі жүйке орталықтарын өзара байланыстырып жатқан аралық нейрондар тізбектерінің болатындығы қамтамасыз етеді.. Жалпы ақырғы жол принципі. Бұл принципті ағылшын физиологы Ч.Шеррингтон қалыптастырған.Қозудың жол салу құбылысын жалпы конвергенцияға негізделген болып табылады.Жұлында мотонейроннның санын нейрондар саны 5 есе көп осыған байланысты сезгіш нейрондар мотонейрондарға серпініотстерді жеткізіп отырады.Жалпы жұлын мотонейронына бас миының әр бөлімдерінен серпіністер келіп жиналып отырады.Сондықтанда жұлын мотонейроны түрлі рефлекстерге қатысады,демек ол рефлекстердің соңғы жолы болып табылады.Жан жақтан жинақталған серпіністер мотонейронға таласады.Осы кезде тіршілік үшін күресте жеңгені мотонейронға ие болады.Бұл кезде мотонейронда қозу мен қажу әрекет етеді. 71. ОНЖ қозудың таралу ерекшеліктері. Қозудың конвергенциясы. Жол салу, жеңілдеу, тежелу, окклюзия құбылыстары. Орталық жүйке жүйесінің үйлестіру қызметінің негізінде қозу мен тежелу процестерінің өзара әрекеті жатыр. Нервтерде, бұлшықеттерде, орталық жүйке жүйесіндегі қозудың болуы бұрыннан бері белгілі. Орталық жүйке жүйесіндегі тежелуді И.М.Сеченов бақалардағы тәжірибелерде ашты және «Сеченовтың тежелуі» деп аталды. Бақаның аяғын қышқылға батырып, иілу рефлексінің уақытын анықтады (түрікше), содан кейін визуалды туберкулезге кристалды тұз қолданды. Кристалдың суперпозициясынан кейін рефлекторлық уақыт ұзарды немесе рефлекс толығымен тежелді, ал тұз кристалын алып тастап, мидың бұл бөлігін сумен жуғаннан кейін рефлекторлық уақыт бастапқы деңгейге қалпына келтірілді. Үйлестірілген (үйлестіру) қызмет бірқатар тетіктер арқылы қамтамасыз етіледі: Үстемдік қағидасы. Оны А.А.Ухтомский жүйке орталықтарының негізгі қағидасы ретінде тұжырымдаған. Қозудың басым (немесе доминантты) фокусы келесі қасиеттермен сипатталады: қозғыштықтың жоғарылауы; қозудың инерттілігі (кедергісі), б.а. ұзақ уақыт сақталуы мүмкін; басқа орталықтардан қозуды тарта отырып, 126ЖМ Назарқұл Еркебұлан толқуды қорытындылау мүмкіндігі; басқа жүйке орталықтарының қозуын субдоминантты ошақтарды тежеу мүмкіндігі. Окклюзия принципі. Бұл принцип кеңістікті жеңілдетуге немесе жинақтауға қарама- қайшы және ол екі афферентті кірістер бөлек қозғалғанда эффектілермен салыстырғанда мотор нейрондарының аз тобын қоздырады. Окклюзияның себебі - конвергенцияға байланысты афферентті кірістер екі мотор нейрондарына ішінара бағытталған, олар екі кірісті де бір уақытта іске қосқанда тежеледі. Окклюзия құбылысы ауыр афферентті тітіркену жағдайларында көрінеді. Кері байланыс принципі. Денедегі өзін-өзі реттеу процестері толықтай кері байланыс арнасы жұмыс істеген кезде ғана жүзеге асады. Осы арна арқылы өтетін импульстарға байланысты тапсырманың дұрыстығы бағаланады, ал егер ол аяқталмаса, нәтижеге жету үшін түзетулер енгізіледі. Гомеостазды сақтауда кері байланыс механизмдерінің маңызы зор. Мысалы, қан қысымының тұрақты деңгейін ұстап тұру тамырлы рефлексогенді аймақтардың барорецепторларының импульстік белсенділігін өзгерту арқылы жүзеге асырылады, нәтижесінде вазомоторлы симпатикалық нервтердің тонусы өзгереді және осылайша қан қысымын қалыпқа келтіреді. Өзара түсіністік қағидасы (үйлесу, конъюгация, өзара тәуелділік). Ол қарама-қарсы функцияларды (ингаляция және жұту, дем шығару және дем шығару, аяқтардың бүгілуі және кеңеюі және т.б.) жауап беретін орталықтар арасындағы қарым-қатынастың сипатын көрсетеді. Мысалы, флексорлы бұлшықет проприорецепторларының активациясы бір уақытта флексор бұлшықеттерінің ортасын қоздырады және экстензорлы бұлшықеттердің ортасын тежейді. Мотор актілерін үйлестіруде өзара ингибиция маңызды рөл атқарады. Қайтарымды қатынастар динамикалық (Введенский айтқандай), ал Шеррингтон бұл қатынастарды тұрақты құбылыс ретінде қарастырды. П.К. тәжірибелері. Егер өзара қарым-қатынастар қатаң (статикалық) сипатқа ие болса, өзара қарым-қатынасты мұндай қайта құру мүмкін болмас еді. Орталық жүйке жүйесінің икемділігіне байланысты және жиырылған бұлшықеттерден үнемі жеткіліксіз пульсация нәтижесінде флексор мен экстензор орталықтарының бастапқы функционалды байланысы өзгереді. Анохиннің 1930 жылдардағы бұл зерттеулері кері афферентация тұжырымдамасын енгізуге негіз болды (рефлекторлық жолдың алтыншы компоненті) және функционалдық жүйелер мен биологиялық кибернетика теориясын құруға негіз болды (Винерден бұрын, бұл жағынан кибернетиканың негізін қалаушы болып саналады ( 1948), шамамен 13-15 жас). Ортақ қорытынды жол қағидасы. CNS эффекторлық нейрондары, мысалы, жұлын моторлы нейрондары, ағзаның әртүрлі реакцияларына қатыса алады, олар көптеген афферентті және аралық нейрондардан қозғалады, олар үшін олар соңғы жол болып табылады (орталық жүйке жүйесінен эффекторға дейін). Мысалы, аяқтың бұлшық еттерін қозғалтатын жұлынның алдыңғы мүйіздерінің моторлы нейрондарында афферентті нейрондардың талшықтары, пирамида трактінің нейрондары және экстрапирамидалық жүйелер (ми целлюлозасы, ретикулярлық түзілім және басқа да көптеген құрылымдар) аяқталады. Конвергенция құбылыстары - сол орталық нейрондарға жүйке импульстерінің конвергенциясы. Бұл қасиет тек орталықтардың функционалды қасиеттеріне ғана емес, сонымен қатар перифериялық рецепторлар мен аралық орталық нейрондардың сандық арақатынасына байланысты. Бұл қатынас шамамен 10: 1. Конвергенция құбылыстарының қалыптасуында өте маңызды. |