1. Ген туралы түсінік. Гендердің жіктелуі анықтама
ДНҚ репарациясы,ферменттері
жүктеу/скачать 64,07 Kb.
|
| 24.ДНҚ репарациясы,ферменттері
Жасушаның немесе организмнің өмір сүру уақытында олардың негізгі сипаттамаларын қолдау үшін тұқым қуалау ақпараты сыртқы әсерлерге тұрақтылығымен ерекшеленуі керек немесе онда пайда болған өзгерістерді түзету механизмдері болуы керек. Репарация – ДНҚ молекуласындағы зақымдануды түзету және оның біріншілік құрылымын қалпына келтіру. ДНҚ молекуласы реакциялық қабілеті бойынша химиялық инертті заттар категориясына жатады. Репликацияның жоғары дәлдігін ұстап тұрудағы маңызды рөл алдымен ДНК-полимераза ферментіне жатады. ДНҚ-да болатын негіздер олардың қалыпты шағылысуын бұзатын (тимин димерлері) реакциялық қабілетті қосылыстар әсерінен болуы мүмкін. ДНҚ құрылымындағы көптеген өзгерістер бастапқы нуклеотидті реттіліктің репарация механизмінің (молекулалық қалпына келу) әсері нәтижесінде жойылады. Репарация механизмі ДНҚ молекуласында екі комплементарлы тізбектің болуына негізделген. Олардың біреуінде нуклеотидтер реттілігінің бұрмалануы арнайыланған ферменттермен анықталады. Содан кейін сәйкес аймақ алынып тасталып, ДНҚ екінші комплементарлы тізбегінде синтезделген жаңасымен алмастырылады. Мұндай репарацияны «эксцизиялық» (репликацияға дейінгі), яғни, кесу деп атайды. Егер эксцизиялық репарация жүйесі ДНҚ бір тізбегінде пайда болған өзгерісті түзетпесе, репликация кезінде осы өзгеріс бекітіліп, ол ДНҚ екі тізбегінде кездеседі. ДНҚ қалыпты құрылымын қалпына келтіру репликациядан кейін де(репликациядан кейінгі репарация) жүзеге асырылуы мүмкін. ДНҚ репарациясының мысалдары. Репарациялық жүйе бұзылысы. Кейде репарациялық жүйенің генетикалық ақаулары кездеседі. Сондай тұқым қуалайтын ауруларының бірі – пигментті ксеродерма. Бұл кезде УК сәулесі тимин димерлерінің түзілуін қоздыратындықтан тері жарыққа шамадан артық сезімтал болады. Басқа нұсқада – ерте қартаю синдромы; бұл қалыпты қартаюдың да ДНҚ репарация жүйесі (басқа да қорғаныс жүйелері сияқты) қызметінің әлсіреуімен байланысты екені туралы тұжырымды растайды. Пигмéнтті ксеродéрма (сино-нимдері: ретикулярлы үдемелі меланоз, Пиктың үдемелі ретикулярлы меланозы) -- терінің ультра күлгін сәулеге жоғары сезімталдығымен көрінетін тұқым қуалайтын ауру, екі-үш жаста басталып, үнемі үдеп отырады. Терінің қатерлі ісік алды жағдайы болып табылады. Сирек кездеседі. Репарацияның типтері. 1) Фотореактивті немесе жарық репарация. Ультракүннің сәулелері ДНҚ молекуласына әсер етіп, онда тимидин (пуриндік димерлер) пайда болады. Яғни 2 көршілес тимидиннің аденинмен байланысын үзіп, олардың өзара байланысуына алып келеді. Сол кезде фотореактивтеуші ферменттер жарықтың әсерінен түзілген димерлерді ыдыратып, ДНҚ молекуласын қалпына келтіреді. 2) Эксцизионды репарация (Қараңғылық репарация). Эндонуклеаза ферменттері пайда болған димерлерді тауып, оларды таным қиып алып тастайды. Ккесілген ДНҚ жіпшелері нің ұштарын экзонуклеаза ферменттері танып, арасын алшақтатады да, кесілген нуклеотидтерді ауыстырып шығады. ДНҚ-плимераза ферменті кесіліп алынып тасталған нуклеотидтердің орнына ДНҚ-ның үзілмеген екінші жіпшелерінің негіззінде комплементарлы принциппен қалыпты нуклеотидтерді синтездейді. ДНқ кесілген жіпшесіне жалғайды. 3) Пострепликация. Репликациядан кейінгі репарация. Егер де репарацияның бірінші және екінші жолдары арқылы ДНҚ молекуласындағы қателіктер репликация кезінде жөнделмесе, онда ол келесі репликацияда матрица қызметін толық атқара алмайды. Пайда болған қателіктер репликациядан кейін жөнделуі тиіс. Репликация ары қарай жалғасады, бірақ полимераза өзгерісі бар бөлікке қарсы жаңа тізбекті синтездемей өткізіп жібереді. Нәтижесінде жаңа тізбекте тесік пайда болады. Алайда да бұрыс генетикалықинформация бастапқы екінші тізбекте бар және бұл тізбек ДНҚ-ның жартылай концервативті автосинтездік принципіне сай жаңа тізбектерде сақталады. Міне осы тізбек үзіндісі полимераза тастап кеткен тесікті толтырады. Яғни, ДНҚ-ның гомологиялық молекулаларының үзіндісінің алмасуы жүреді. Сондықтан мұндай репарация рекомбинациялық репарация деп аталады. Өзгерісі жоқ жаңа тізбек өз үзіндісінен айрылған, оның өзінде тағы бір тесік пайда болады. Бірақ оның комплементарлы тізбегі бар болғандықтан полимераза тесіктерінің орнына жаңа тізбекті оңай синтездейді. жүктеу/скачать 64,07 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|