16. Минералды тұздар және тыңайтқыштар өндірісі. Минералды тұздар- бұл тағамның барлық түрлерінде кездесетін минералдар: жарма, ет, балық, жемістер, көкөністер, жұмыртқа, дәмдеуіштер, шөптер, сүт және оның өнімдері. Минералды тұздар денеге жинақталады және жасушалар мен ұлпалардың құрамына кіреді. Минералды тұздар адам ағзасында жетіспесе немесе көп болған жағдайда адам әртүрлі ауруға ұшырайды. Адам ағзасында минералды тұздар мен заттардың жалпы көлемі шамамен 4,5 % құрайды. Минералды тұздардың көлемі адам ағзасындағы судың көлеміне байланысты болады.Көмірсулардан, липидтерден және ақуыздардан айырмашылығы, минералдар органикалық емес заттар болып табылады, сондықтан оларды тірі заттар шығармайды.Оның көп бөлігі сүйектерде шоғырланған. Ең танымалдарының қатарына кальций, фосфор, калий, күкірт, натрий, магний, темір, мыс, мырыш, селен, хром және т.б.Бұл бейорганикалық заттар ағзада өте маңызды функцияларды атқарады және олардың жетіспеушілігі денсаулықтың теңгерімсіздігіне әкелуі мүмкін. Алайда, алюминий және бор сияқты минералдар бар, олар денеде ешқандай функциясыз болады.
Минералды тұздардың негізгі функциялары: Минералдар біздің ағзамызда өте маңызды рөл атқарады.
• олар адам ағзасының сүйектерінің (негізінен кальций фосфаттары) қалыптасуы мен сақталуында маңызды компоненттер ретінде әрекет етеді;
• өзінің әрекеті арқылы ферментативті реакциялар реттеледі;
• кейбір органикалық молекулалардың құрамына қатысады;
• осмотикалық тепе-теңдікті сақтауда әрекет ету;
Дене пайдалы қазбаларды шығара алмайтындықтан, оларды осы заттардың жеткілікті мөлшерін беретін диета арқылы ішу керек. Егер асып кетсе, ол нәжіс пен зәр шығару арқылы жойылады.
Тұздарды алу
Галургия - минералды тұздарды өндіру жөніндегі химиялық технология бөлімі. Тар мағынада галургия табиғи тұздарды өңдеуді қамтиды. Галургиялық өндіріс үшін шикізат теңіз суы, құрғақ аймақтардың теңіз тұздарының шөгінділері, сондай-ақ көл мен жер асты тұздықтары болып табылады.
Негізгі міндеті - калий, тұз және сульфат кәсіпорындарын жобалау; тау-кен химиялық шикізатын: натрий сульфатын, фосфоритті, құрамында магний бар шикізатты, табиғи тұздарды және т. б. өндіру және өңдеу кәсіпорындарын жобалау.
• Кейде галургиялық əдісті химиялық терең өңдеумен біріктіреді. галургиялық өндірістің негізгі өнімдері: натрий хлориді жəне сульфаты; калий, магний, бор тұздары; бром, йод жəне олардың тұздары; табиғи сода жəне басқалар.
• Табиғи еритін тұздар тұз кендері немесе табиғи ерітінділер (тұз ерітіндісі, рапа) көл, теңіз жəне жер астындағы көздер ретінде кездеседі. Тұз кендері мен тұзды көл рапаларының негізгі құрамы натрий, кальций, магний хлоридтері мен сульфаттары, бром, бор тұздары, карбонаттар (табиғи сода).
Негізгі тұздар орташа тұз ерітіндісіне аз мөлшерде сілтіні абайлап қосу арқылы немесе әлсіз қышқыл тұздарының орташа тұздарға әсері арқылы алынады:
AlCl3 + 2NaOH = Al(OH)2Cl + 2NaCl;
2MgCl2 + 2Na2CO3 + H2O = [Mg(OH)]2CO3↓ + CO2↑ + 2NaCl.
Тұздардың өзара бір-бірімен әрекеттесуі:
CaCl2 + Na2CO3= CaCO3+2NaCl2
