2. Фосфор тыңайтқыш. Фосфор тыңайтқыштары- өнеркəсіптік əдіспен алынатын, құрамында өсімдіктер
үшін қолайлы нысанда фосфор болатын минерал заттектер. Фосфор тыңайтқыштары ерігіштігіне жəне
өсімдіктер үшін қолайлылығына байланысты үш топқа бөлінеді:
1) фосфоры суға еритін жəне өсімдіктер оңай сіңіре алатындай нысанда болатын тыңайтқыштар —
қарапайым жəне қосарлы суперфосфат;
2) фосфоры суда ерімейтін, бірақ əлсіз қышқылдарда немесе аммоний цитраты сілтілік ерітіндісінде еритін
тыңайтқыштар — преципитат, томасқож, термофосфаттар, фторсыздандырылған фосфат. Фосфор
тыңайтқыштары — өсімдіктер үшін қолайлылығы орташа нысан;
3) суда ерімейтін жəне əлсіз қышқылдарда нашар еритін, тек күшті қышқылдарда толық еритін
тыңайтқыштар — фосфорит ұны, сүйек ұны, өсімдіктер үшін жетуі қиын фосфор көздері.
Фосфор тыңайтқышын өндіруге шикізат ретінде табиғи фосфаттар – аппатит жəне фосфориттерді қолданады.
Екеуінде де фосфор – кальций фосфаты Ca3(PO4)2 түрінде болады. Бұл ерімейтін тұз, демек, бұл түрінде
тыңайтқыш бола алмайды. Сондықтан əртүрлі технологиялық əдістермен өңдеу керек.
Термофосфат. Термофосфат құрамында 20-35% P2O5 болады, оны көбінесе,қышқыл топыраққа қолданады.
Суперфосфат. Өңдеген суперфосфат құрамындағы P2O5 мөлшері алғашқы шикізат құрамындағы P2O5
мөлшері екі есе төмен – 19-20 %.
Еселі суперфосфат . Өндірілген суперфосфат құрамында 40-50% P2O5, яғни жоғары сапалы тыңайтқыш
болады.
Қоры бойынша Қаратау фосфорит бассейні Марокко, АҚШ жəне Тунис кен орындарымен бір қатарда тұр.
Оның қоры 2,6 млрд тоннаға бағаланып отыр. Қаратау фосфориті сапасының жоғары болуы, біз үшін
экономикалық жағынан тиімді
3. Азотты тыңайтқыш. Азотты тыңайтқыштар — құрамында өсімдікке қорек болатын азоты бар
органикалық (көң, шымтезек тағы басқалар) жəне минералдық заттар. Азоттың табиғи қосылысы —
натрий селитрасы (NaNO3) тек Чилиде ғана кездеседі. Азотты тыңайтқыштардың көп тараған түрі:
аммиак селитрасы, аммоний сульфаты, мочевина (карбамид), азотты сұйық тыңайтқыштар. Аммоний
сульфаты — (NH4)2SO4 дүние жүзінде ең көп мөлшерде шығарылатын тыңайтқыш.
Азоттық қосылыстардағы түрлеріне қарай азотты тыңайтқыштар нитратты, аммонийлі және аммиакты,
