Вегетативті функцияларды реттеудегі гипоталамустың, мишықтың, лимбиялық жүйенің, үлкен ми сыңарлары қыртысының және ретикулярлық формацияның ролі

Гипоталамус таламустан төмен орналасқан және шартты түрде үш топқа бөлуге болатын 32 жұп ядролардың кластерін білдіреді: алдыңғы, ортаңғы және артқы. Гипоталамус ядролары жүйке талшықтарымен таламуспен, лимбиялық жүйемен, сондай-ақ астындағы түзілімдермен, атап айтқанда ми магистралінің ретикулярлық түзілуімен байланысты. Гипоталамус пен гипофиз арасында кең жүйке және тамыр байланыстары бар: олардың арқасында көптеген органдардың функцияларын жүйке және гормоналды реттеу біріктіріледі. Нәтижесінде гипоталамус пен гипофиз көбінесе бір гипоталамус-гипофиз жүйесіне біріктіріледі.

 Тітіркену және бұзылу тәжірибелеріне сүйене отырып, гипоталамус ядроларының жүрек-тамыр жүйесіне, ас қорыту органдарына, терморегуляцияға, су-тұз, көмірсулар, май және ақуыз алмасуына, зәр шығаруға, эндокриндік бездердің қызметіне әсері анықталды.

 Гипоталамустың тітіркенуімен байқалатын әсерлер оның ретикулярлық түзілуімен және вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдерінің орталықтарымен байланысуымен, олардың бір бөлігі — гипофиз гормондарының секрециясының жоғарылауымен, тікелей немесе жанама түрде — ішкі секрецияның басқа бездері арқылы — дененің көптеген функцияларына әсер етеді. Осылайша, гипоталамустың тітіркенуімен күрделі реакциялар пайда болады, олардың жүйке компоненті гормондармен толықтырылады.

Гипоталамус ядроларының қозуы оларға таламус пен мидың басқа бөліктерінен жүйке әсерінің түсуіне, сондай-ақ гипоталамустың кейбір жасушаларының физика-химиялық әсерлерге селективті сезімталдығына байланысты. Гипоталамуста осморецепторлар — ішкі ортаның осмотикалық қысымының өзгеруіне жоғары сезімтал жасушалар және қан температурасының өзгеруіне сезімтал терморецепторлар бар

 Ішкі ағзалардың қызметін реттеуде лимбиялық жүйенің немесе висцеральды мидың құрамына кіретін жүйке түзілімдері маңызды рөл атқарады: гиппокамп, цингулярлы гирус, бадам тәрізді ядролар. Лимбиялық жүйе эмоциялар мен осындай мінез-құлық реакцияларының қалыптасуына қатысады, олардың жүзеге асуында айқын вегетативті компонент болады. Висцеральды мидың вегетативті жүйке жүйесі иннервациялайтын органдардың қызметіне әсері гипоталамус арқылы жүзеге асырылады.

Бадам тәрізді ядролардың бұзылуы тәбеттің жоғарылауына әкеледі және тамақтанудың жоғарылауына байланысты семіздікке әкеледі. Гиппокамптың бұзылуы немесе тітіркенуі сілекейге, шайнауға және жұтуға әсер етеді.

  Вегетативті функцияларды реттеуде ми қыртысының фронтальды аймағы үлкен мәнге ие-кортекстің осы аймақтарының тітіркенуі тыныс алу, ас қорыту, қан айналымы және жыныстық белсенділіктің өзгеруіне әкеледі, сондықтан ми қыртысының алдыңғы бөліктерінде вегетативті жүйке жүйесінің жоғары орталықтары орналасқан деп саналады.

  Пайда болған потенциалдарды тіркеу ішкі ағзалардың рецепторларынан келетін афферентті сигналдар алдымен ми қыртысының кортекс аймағына соматосенсорнға түсетінін көрсетті

Вегетативті жүйке жүйесі иннервациялайтын органдардың функцияларын реттеудегі ми жарты шарларының кортексінің маңызы және соңғысының ми қыртысынан шеткергі органдарға импульстердің өткізгіші ретіндегі рөлі ішкі ағзалардың қызметінің өзгеруіне шартты рефлекстері бар тәжірибелерде айқын көрінеді. К. М. Быков пен зерттеушілердің көптеген зерттеулері көрсеткендей, жануарлар мен адамдарда вегетативті нервтермен иннервацияланған барлық органдардың қызметіндегі шартты рефлекторлық өзгерістерді байқауға болады.

 Ми қыртысының көптеген ішкі органдарға әсері гипноздық ұсыныстың адамға әсер етуімен эксперименттерде дәлелденді. Ұсыныс жүрек белсенділігінің жоғарылауына немесе баяулауына, тамырлардың кеңеюіне немесе тарылуына, бүйрекпен зәрдің бөлінуіне, тердің бөлінуіне, метаболизм қарқындылығының өзгеруіне әкелуі мүмкін.

 Ми жарты шарларының кортексінің әсері соншалықты айқын көрінгендіктен, адам жүрек соғу жиілігінің жоғарылауын, шаштың көтерілуін және Қаз терісінің денесінің салқындауы нәтижесінде жиі байқалатын көріністі тудыруы мүмкін, сонымен қатар көздің ирисінің тегіс бұлшықеттерінің тонусына байланысты оқушылардың енін өзгерте алады.