1. курс туралы жалпы мәліметтер
жүктеу/скачать 0,57 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тақырып №8. Корпорацияны қаржыландырудың қарыз көздері
| Бекіту сұрақтары:
Корпорацияның меншікті капиталының экономикалық сипаттамасын келтіріңіз Меншікті капитал құрылымын атаңыз Меншікті капитал тиімділігін есептеу механизмін түсіндіріңіз Әдебиет: 2,4,6,7,8 Тақырып №8. Корпорацияны қаржыландырудың қарыз көздері Сағат саны – 1 Тақырыптың негізгі сұрақтары/ жоспары Компанияның ұзақ мерзімді қарыздарды қаржыландыру көздерін тарту мен пайдалану мақсаты. Ұзақ мерзімді қарыздарды қаржыландыру көздері және түрлері: ұзақ мерзімді банк ссудалары; лизинг; ипотекалық кредит; мемлекеттік және жеке инвестициялар, шетелдік және үлестік жарна инвестициялары. Дәріс тезисі 1. Корпорациялар меншік ретінде және заемдық құралдар ретінде өз қызметін қаржыландырады. Заемдық капитал ағымдағы корпорацияларды қаржыландыруға қажет, өйткені меншікті капиталдың өсу қарқыны корпорацияның өсу қарқынынан қалып келе жатқан жағдайда, жаңа өнімдер өндіруге қажет үшін нарықта өз белсенділігін аттыруға және де басқа да бизнеспен айналысуы үшін қажет етіледі. Инфляция меншікті айналым құралдарының жеткіліксіздігі корпорацияның айналым капиталын қаржыландыру үшін заем құралдарын қолданады. Заемдық капитал бұл – корпорацияға табыс әкелетін заемдық құралдардың жиынтығы. Заемдық құралдар кредиттік және заемдық шарттар ретінде құрылады, сонымен қатар коммерциялық тауарлы кредит ретінде құрылады. Осыған орай заем міндеттемелерінің түрлері өзгеше ерекшеленеді: міндеттемелер және облигацияларды сатудан, түскен пайда болған міндеттемелер. Заемдық капитал құрылымы мен оның үлесінің анықталуы қаржылық менеджментіндегі қарастырылатын есептерін септеу үшін қажет етілетін этаптардан тұрады, олардың ішінде ең кең таралғандарына мыналар жатады: корпорацияның төлем қабілеттілігі және қаржылық тәуелсіздігінің бағасы; мүмкін болатын банкроттықты болжамдау; заемдық капиталдың есеп айырысу бағасы және корпорацияның капитал бағасының орташа өлшемі; қаржыландырудың тәуекелдерін анықтаудың деңгейі. Бұл тапсырмалар қызығушылықтары бар елдермен қойылуы мүмкін. Жеке кәсіпкерліктен бастап мемлекеттік органдармен анықталады, сондықтан олардың қызығушылығын қанағаттандырылуы заемдар мен қаржыландырудың соған байланысты түрлерімен түсіндіріледі. Жалпы заемдық капитал түсінігі корпорацияның қаржылық жағдайларының тәуекелділіктің жалпы деңгейінің түсінігімен түсіндіріледі, мұнда басты деп есептелетін меншікті капитал көрсеткіштерінің бөлігі, оның жалпы көлемі және барлық заемдық көздері мен меншікті көздерінің арақатынасы. Бұл үйлесімдік инвесторлардың қызығушылығымен корпорацияның мүмкіндіктерінің тез және жай бағада барлық өзінің міндеттемелерімен есептеледі. Заемдық құралдар бөлігінің ұлғаюы корпорацияның тәуекелінің жоғарылауына әкеліп соқтырады және алдағы уақытта бұл процеске әкеліп соқтыратын себептерді нақты қарастыру қажет. Заемдар тобы «Ұзақ мерзімді міндеттемелер» бөлігінде жабылмаған заем соммалары көрсетіледі, ал «Ағымдағы міндеттемелер» құрамына «Қысқа мерзімді кредиттермен овердрафт», «Ұзақ мерзімді заемдардың ағымдағы бөлігі», «Қысқа мерзімді несиелік қарыз» көрсетіледі. Бұл топтар бөлігі бір жағдайға байланысты олардың әрқайсысын дәл қарастырғанын қажет етеді, себебі олар қаржыландырудың меншікті капиталына жақын келуі мүмкін. Сонымен, ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар баптарының болашақ кезең шығындарын орташа мерзімді міндеттемелер қатарына қосып, оларды корпорацияның қаржылық тәуелсіздігін және төлем қабілеттілігін бағалай отырып ағымдағы міндеттемелер құрамына жатқызылады. «Кредиторлық борыштар» тобының бабына тұрақты пассивтерді жатқызуға болады, себебі олар әрқашан айналымда жүреді. Олардың минималды көлемі меншікті айналым құралдарының теңестірілген сапасы ретінде құралады. Корпорацияның қаржылық тұрақтылығының бағасы мен банкроттықты болжамдау үшін маңызды аспектілері болып, оның қаржылық несие сферасындағы қарыз алу көлемінің тәуелсіздігі болып табылады. Бұл корпорация банкрот болған жағдайда бөлек жүйесінің тұрақсыз, қаржылық кризистің болған жағдайда болуына байланысты кредиторлардың басымдық құқығымен өз қарыздарын алумен байланысты. Заемдық капиталдың мазмұнын анықтауда, оның көлемінің, мөлшерінің және өзге де құрама бөлшектерін анықтаумен қатар, оның құрылымын талдауда аса маңызды болып келеді. Қазіргі нақты кәсіпорындардың, корпорациялардың көбісі өз қызметтерін меншікті капиталмен қатар заемдық капиталдың есебінде қаржыландырылады. Бәрінен де заемдық құралдар жаңа дамып келе жатқан корпорацияларға қажет. Өйткені олардың өнім шығарудың көлемінің ұлғаюынан, яғни жаңа өнім түрлерін қалыптастыруды, өндірушілердің рыноктағы белсенділігінің жоғарылауы басқа да бизнестермен айналысу, т.б. сияқты қалып келген жағдайда қажет. Инфляция және меншікті айналым құралдарының жеткіліксіздігінен корпорацияның айналым капиталын қаржыландыру үшін құралдар таратылады. Заем келесідегі келісім-шартпен қарастырылады: бір жағы, яғни қарыз беруші, екінші жаққа, яғни қарыз алушыға қажет ақша немесе тауар (мерзіміне, көлеміне) байланысты береді. Қарыз алушы қарыз берушіге міндетті түрде сондай ақша соммасын немесе тауар көлемін қайтаруы тиіс. Заем ақылы түрде және ақысыз түрде болуы мүмкін. Заемды қайтару жағдайында төлем көлемі заңмен бекітілген екі жақтың келісімімен кредит бойынша кредиттік мөлшерлемені қажет етуін сақтау арқылы немесе кредит берушінің орналасқан орнына байланысты қабылданған банктік орташа пайыз мөлшерлемесінің көлемі арқылы анықталады. Заемдық капитал көлемі жағынан әртүрлі болып келеді, яғни жалпы капиталдың бөлігінде өтеу тәсілімен сияқты болуы мүмкін. Сондықтан заемдық капитал көлемін табу үшін қаржылық менеджментте этаптар қатарынан құралған міндеттемелерден тұрады. Қазіргі кезде қолданылып келе жатқан және кең тараған міндеттерге келесілер жатады: корпорацияның қаржылық тәуелсіздігі және төлем қабілеттілігі негізінде есеп айырысумен қаржылық тұрақтылықты бағалау; банкроттықты болжамдау және капитал құрылымы, яғни меншікті капитал мен заемдық капиталдың ара салмағы; заемдық капиталдың бағасы мен есеп айырысу және корпорацияның капиталының өлшенген орташа құны; қаржылық тәуекелді анықтау және корпорацияның капиталының қаржылық құрылымын оңтайландыру. Қаржыландырудың сыртқы көздерін облигациялық заем ретінде қалыптастыру. Ұзақ мерзімді қарыз капиталын тартудың формаларының бірі болып облигациялық қарыздарды салу болып табылады. Акционерлік қоғам директорлар кеңесінің меншіктілігі бойынша облигацияларды алуға құқылы, егер де басқа ережелер оның уставтарымен анықталмаса, соған сәйкес оған акцияға конверттелетін облигацияларды салу шешімін қабылдауға құқылы болса, онда қоғаммен салынған облигациялар және басқа эмиссиялық бағалы қағаздар (акцияға конверттелетін) акционерлер жиналысының жалпы шешімімен немесе директорлар Кеңесімен жүзеге асады. Облигация иеленушілерінің құқығы оны өтеуді (дисконттық облигация бойынша номиналды бағаның және пайыздардың немесе номиналды бағасын төлеуге) куәландырады. Эмиссия шешімінде, облигация формалары анықталуы қажет, мерзімі және оны салу шарттары барлық шығарылған облигациялардың номиналды бағасы қоғам капиталының уставтық көлемінен немесе қамтамасыз ету көлемінен аспауы тиіс. Қоғам облигацияларды төлеу мерзімінен немесе белгілі бір мерзімдегі облигацияларды өтеумен бір уақытта шығаруына болады. Қоғам облигацияларды белгілі бір мүлік кепілімен шығара алады; үшінші жақпен көрсетілген қамтылған облигациялар; қамтылмаған облигациялар. Соңғы жағдайда оларды орналастыру кезінде қоғам олардың иегеріне реестр жүргізулері қажет. Қоғам облигация иелерінің оны алдын-ала төлеу мүмкіндігін қарастыруға құқылы. Осымен бірге облигация бағасы анықталуы керек. Егер де хабарланған акциялар белгілі бір категориялар мен типтерге қатысты болса, онда қоғам акцияға хатталған облигацияларды орналастыра алмайды. Облигациялық займдармен байланысты бухгалтерлік есеп шығындары мыналардан тұрады: облигацияларға төлеуге жататын дисконт, пайыз; қарыз міндеттемелері мен қосымша шығындарды шығару, орналастыру (мыс, көшірме-көбейту жұмыстарын жүзеге асыру, салық пен жинақтарды төлеу, экспертиза жүргізу, байланыс қызметін қолдану және т.б.) Акционерлік қоғам – элемент облигацияларды орналастыруды шығарылған және жүзеге асқан қарыздық міндеттемелердің номинал бағасын, несиелік қарыз түрінде көрсетеді. Облигация бойынша кірістерді қосуы, эмитент пайызын сатылған қарыз міндеттемелерін оларға есептеу кезеңіндегі пайызды төлеу санын есептегендегі несиелік қарызды көрсетеді. Қажет кірісті (пайызды немесе дисконтты) қосу орналастырған облигация бойынша элемент операциялық шығындардың құрамын есептік кезеңдерге бейнеленеді. Облигация сатудан алған кірісті қарыз берушіге қатысты тең (ай сайынғы) сомманы қосу арқылы элемент болашақ кезеңдегі шығындар құрамында көрсетілген сомманы алдын-ала есептеуге құқылы болады. Қарыз алушымен қосымша шығындарды қосу, есептеу кезеңінде жүреді. Қосымша шығындар дебиторлық қарыз есебінде есептелуі мүмкін, оларды жоғарыда көрсетілген қарыз міндеттемесін төлеу мерзімінде операциялық шығындар құрамына жатқызуға болады. Ұзақ мерзімді заемды бухгалтерлік есептерді облигацияларды орналастыру жолымен таратылады, бұл есепте сонымен қатар «Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар есебі» бойынша (номиналды бағасы) және «Болашақ кезеңдердің кірістері (облигацияларды олардың номиналды бағасы бойынша жоғарылату), «Болашақ кезеңдердің кірістеріне қатысты салмағы жатқызылады.» Егер де облигацияларды оларды номиналды бағасынан төмен орналастырылса, онда орналастырылған баға мен облигациялардың номиналдары арасындағы айырмашылығын «Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар» несие есебі бойынша мерзімімен облигациялардың айналымымен тең қосылады. Қарыз капиталының құны, яғни корпоративті облигация эмиссиясы есебінен тартылады және кезеңдегі купондық төлемдер соммасын құрушы купондық пайыздар ставкасы негізінде бағаланады. Егер де облигацияларды басқа шарттарда сатса, онда бағалау базасы болып оған қатысты дисконт, яғни төлеу кезіндегі салма болып табылады. Бірінші жағдайда бағалауды мына формула бойынша жүзеге асырады: ЗК 0= Скн х (1 – Нс) 1 – УРэз Мұндағы, ЗК – облигация эмиссиясы есебіне таратылатын қарыз капиталының құны, %. Скн – облигация бойынша купондардың пайыздың ставкасы, %. Нс – табысқа салық ставкасы, үлесі бірлік. УРэз – эмиссия көлеміне қатысты эмиссиондық шығындар деңгейі, үлесі бірлік. Мысалы, Скн = 20%; Нс = 0,24%; УРэз = 0,03% ЗК0 = 20 х (1 – 0,24) = 15,7% 1 – 0,03 ЗК01 = Д х 100___ (Н0 - Д ) х (1 - Уэз) Мұндағы, ЗК01 – облигация түрінде тартылған қаржылық капитал құны, %; Н0 – облигация номиналы, руб; Д – облигация бойынша дисконттың (пайыздың) орташа соммасы, руб; Уэз – ақша құралдары эмиссиялар есебінен тартылған соммаға байланысты эмиссиялық шығындар деңгейі, үлесі бірлік. Мысалы, Д = 20 руб; Н0 = 200 руб; Уэз = 0,03 ЗК01 = 20 х 100______ = 11,5% (200 - 20 ) х (1 – 0,03) Облигация шығару түріндегі қарыз капиталын тарту акционерлік қоғамына келесі мүмкіндіктермен қамтамасыз етіледі: Облигация эмиссиясы қоғамды басқаруда шығындарға әкелмейді. Облигациялар жоғары емес пайыз бойынша қаржылық міндеттемелер (банктік несие немесе акция дивиденді бойынша пайыздық ставкамен салыстырғанда) эмитациялануы мүмкін, өйткені олар қоған мүлкімен қамтамасыз етіледі және пайыздар төлеуіне мүмкіндіктері болады. 3. Қаржыландырудың сыртқы көздерін бағалау және оларды басқарудың ерекшеліктері. Корпорацияның заемдық капиталының құрылымына мыналар кіреді: қысқа мерзімді несие және заем; ұзақ мерзімді несие және заем; кредиторлық бөлшек. Қысқа мерзімді несие және заем айналымдағы активтердің жабу көздері болып табылады. Тауарлар мен қызметтерді сатып алушының алдын-ала төлемді төлеуі жеткізушіге берілген пайызсыз несие болып табылады. Батыстық корпорациялар мұндай төлем түрін сирек қолданады. Қарыз алушының компаниясы қарыз берушіден алған несиелер мен қарыздарды бухгалтерлік есепте ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді етіп бөледі. Мұндай қарыз тез арада болуы мүмкін және мерзімі өткен болуы мүмкін. Қысқа мерзімді қарыз дегеніміз – алынған несиелер мен қарыздардың өтеу мерзімі келісім-шарт бойынша 12 айдан асатын қарыздар. Жедел мерзімді қарыз дегеніміз – алынған несиелер және қарыздардың келісім-шарт бойынша өтеу мерзімі әлі жетпеген немесе белгілі бір тәртіппен ұзартылған қарыз түрі. Сонымен қатар мерзімі өтіп кеткен қарыздарға алынған несиелер мен қарыздардың келісім-шарт бойынша өтеу мерзімі өтіп кеткен қарыздар жатады. Қарыз алушы келісім-шарт бойынша өтеу мерзімі 12 айдан аспайтын қарызды ұзақ мерзімді қарыздан қысқа мерзімді қарызға аударуға ерікті. Бірінші нұсқаны таңдауда қарыз алушының алынған несиелер мен заемдар үшін ұзақ мерзімді қысқа мерзімдіге несие келісім-шарты бойынша қарыздың негізгі көлемін қайтаруға бір жыл қалғанда ғана ауыстыруға болады. Қарыз алушы төлеу мерзімі аяқталысымен жедел қарыз уақыты озған қарызға аударуы тиіс. Мұндай аударуды қарыз алушы несие немесе заем шарты бойынша қарыздың негізгі бөлігін аударған күннен бір күннен кейін асыра алады. Қарыз алушының банктен алған несиесін қайтаруы, оның бухгалтерлік есебінде кредиторлық қарызды жабу ретінде көрсетіледі. Несиені пайдалануға және алуға болып табылатын шығындар кредитор банктерге төленетін пайыздарды қамтиды. Қарыз алушылар оларды операциялық шығындардың құрамында есептейді. Қысқа мерзімде несиелер заемдар бухгалтерлік баланста қысқа мерзімді міндеттемелер ретінде көрсетіледі және айналымдағы активтерді жабу көзі болып табылады. Алынған несиелер мен заемдар бойынша қарыз көлемі пайызды қайтару есептеу мерзімінің соңына дейін көрсетіледі. Қарыз аушының қысқа мерзімді несиелері мен заемның қосындысы несие бойынша мынадай есепшоттарды бейнелейді: «Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар және дебит, есепшоты бойынша есептесу, «касса», «есептеу шоттары», «валюталық есепшоттар», «Тасымалдаушылармен есептесу» және т.б. «Қысқа мерзімді несиелер мен заемдардың» аналитикалық есебі. Олардың түрлері бойынша несиелік мекемелерде және басқа несие беру органдарында жүргізіледі. Ұзақ мерзімді тартылған капиталды айналымнан тыс активтер мен айналым активтерінің бір бөлігін қаржыландыруға бағыттайды. Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар бухгалтерлік баланста есептік мерзімнен кейінгі 12 айдан жоғары кезеңде өтелетін ұзақ мерзімді міндеттемелер ретінде көрінеді. Бухгалтерлік есептегі несиелер мен заемдардың салмалары келісім-шартта көрсетілгендей есептік мерзімнен кейінгі 12 ай ішінде өтелуі қажет болса, есептік кезеңнің соңындағы өтелмеген олардың соммалары қысқа мерзімді міндеттемелердің сәйкес баптарында көрінеді. Байланыста ұзақ мерзімді және есептік жылы өтелуге жататын міндеттемелер осы есептік жылдың басында қысқа мерзімді ретінде көрінуі мүмкін. Бұрын ұзақ мерзімді ретінде көрінген міндеттемелерді қысқа мерзімді ретінде есепке алғанда оларды бухгалтерлік балансқа түсіндірмеде көрсетіп кету қажет. Заем алушының алған ұзақ мерзімі несиелері мен займдарының соммасы «Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар бойынша есеп айырысулар» шотының кредиті бойынша көрсетіледі және «Есеп айырысу шоттары», «Валюталық шоттар», «Жеткізушілер және жабдықтаушылармен есеп айырысушылар» шоттарының дебиті бойынша көрсетіледі. Алынған несиелер мен займдарға проценттік төлемдер. Валюталық шоттар», «Банктегі арнайы шоттар», «Жеткізушілер мен жабдықтаушылармен есеп айырушылар» шоттарының кредиті бойынша көрсетіледі. Алынған несиелер мен займдарға пайыздың төлемдер «ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар бойынша есеп айырысушылар» шотының кредиті «Басқа да табыстар мен шығыстар» шотының дебитімен корреспонденциялануы арқылы көрсетіледі. Есептелінген пайыздар соммасын жалпылама есептейді. Несие мен заемдарды жабуға кеткен сомманы «Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар бойынша есеп айырысушылар» шотының дебиті бойынша ақша құралдарын есептеу шоттарымен корреспонденциялайды. Мерзімінде төленбеген несиелер мен заемдар жалпылама есептелінеді. Ұзақ мерзімді несиелер мен заемдардың аналитикалық есебі олардың түрлеріне несие беруші мекемеге байланысты жүргізіледі. Заем беруші компаниясының есептеу саясатын білу үшін келесі ақпараттар қажет: ұзақ мерзімді қарыздарды қысқа мерзімдегі аудару туралы; заемдар бойынша қосымша шығындардың құрамы мен есептеу тәртібі туралы; табысты заемдық міндеттерге есептеу әдістері туралы; уақытша салынған заемдық құралдарға табысты есептеу тәртібі туралы. Заем алушының бухгалтерлік есебінде келесілер көрсетіледі: несие мен заемдардың негізгі түрлері бойынша борыштың құрамы мен көлемінің өзгерісі туралы; заемдық құралдардың негізгі түрлерін жабу мерзімі; операциондық шығыстар мен инвестициялық активтер құнына енгізілген несиелер мен заемдар бойынша шығындар соммасы; несиелер мен заемдар ставкасының орташа көлемі туралы. Несиелер мен заемдар бойынша шығындардың орташа ставкасы келесі формула арқылы анықталады: есепті кезеңде жабылған несие мен заемның орташа соммасы – инвестициялық активтерді қаржыландыруға арналған несие мен заемдардың орташа сомасы. ССЗ= есепті негіздегі несие мен заемды қолданушымен байланысты шығындардың жалпы соммасы – инвестициялық активтерді қаржыландыруға арналған несие мен заемға шығындар соммасы. Қор нарығынан тартылатын заемдар арқылы қаржыландыруға қарағанда, ұзақ мерзімді несиелерді қолдану келесідей артықшылықтарға ие: Эмиссияланатын бағалы қағаздарды шығару, оларды орналастыру, қаржылық делдалдар қызметіне төлемдерге шығындар болмайды; Заем алушы мен несие беруші арасындағы құқықтың қатынастар көп адамға белгілі емес; Несиені ұсыну шарттары әрбір несиелік келісім-шарт негізінде анықталады; Несие алу туралы арыз берумен банктен несие алу аралығындағы уақыт қор нарығынан қаржы түскенге қарағанда қысқа. Заемдық капиталдың банк несиесі түріндегі көздері мен шарттарының көп түрлілігі заемдық капиталды ұйымдастырудың тиімділігін салыстырмалы бағалау қажеттілігі туындады. Бұндай бағалаудың негізін тартылатын заемдық құралдарды есептеу құрайды. Заемдық капиталдың құнын бағалау бір қатар ерекшеліктерді иеленеді: Заемдық құрамдарының құнын базалық бағалауды ұйымдастырудың салыстырмалы қарапайымдылығы. Банк несиесіне пайыз базалық көрсеткіш болып табылады. Заемдық капитал құнын бағалау пайыздық есеп. Бұл несиеге төленетін пайыздық есеп. Бұл несиеге төленетін пайыздар операциондық шығындар құрамына кірумен байланысты. Бұл табысқа салық салу көлемін төмендетеді. Заемдық капиталды тарту кезіндегі ақшаның ағым тек пайыз төлеу кезінде ғана емес, қарыздың негізгі соммасын жабу кезінде де болады. Заемдық капиталды тарту құны мен заемға алушының несие қабілеттілігін банк жағынан бағалау өзара байланысты несие қабілеттілік жоғары болған сайын тартылатын заемдық капитал құны төлем болады. Банк несиесінің құны пайыздық мөлшерлеме негізінде анықталады. Берілген ставка бағалау процессінде бірқатар ақпаратты қажет етеді. Ол келесідей болу керек: несиелік келісім-шартта негізделген заем алушының басқа да шығындары көлемінің жоғарылауы; несие тарту бойынша шығындарды анықтау мақсатында табысқа салық ставкасын төмендету. Осылардың негізінде заемдық капитал құны келесі формула бойынша анықталады: ЗК бк = СП х (1 – Нс) 1 – УР бк мұндағы, ЗК бк – заемдық капиталдың құны; СП – банктік несиеге пайыздық ставка; Нс – табысқа салық ставкасы; УР бк – банктік несиені таратудағы заем алушының шығындар деңгейі. Бакнтік несиені тарту саясаты келесі негізгі қолдамдардан иемденеді: Тартылатын бөлек несиесінің қолдану мақсаттарын анықтау; Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер арасындағы қатынасты анықтау; Коммерциялық банктердегі зерттеу мен бағалау; Несиенің басқа да түрлерін тарту мүмкіндігінің шарттарын қарастыру. Мысалы, бакнтік несиенің ставкасы (22%) пайдаға салынатын салық (30%), шығыны (0,04%) болған жағдайда: ЗКбк = 22% х (1 – 0,30%) = 15,4% = 16,042% 1 – 0,04% 0,96% Несие беруші банкті таңдау үшін келесі факторларды ескергені жөн: банктің жалпы мінездемесі; банктің соңғы жылдағы қызметінің нәтижесі; банктің көрсететін қызметтердің сапасы мен әртүрлілігі, т.б. болып табылады. Заем алушыға келесідей параметрлер де қажет: есеп айырысу операцияларының жылдамдығы; қымбат емес несие алу мүмкіндігі; есеп айырысу, валюталық арнайы шоттарды ашуға шығындарды минимализациялау; өз капиталын тиімді салу мүмкіндігі т.б. Кәсіпорында шаруашылық субъектілерден алынатын заем, банктердегі қарызды жабуға арналған кредиттен неғұрлым ажыратылады. Осыған байланысты кредит беруші банк кредиттік операцияларды жүргізуге лицензиясы болмаса, осындай заемдық капиталды қолданғаны үшін шығын процентінің құрамы өзіндік құнға жатқызылмайды. Облигациялық заемдар дәл осындай жағдайда. Себебі, біріншіден барлық бірдей кәсіпорындар облигацияларды шығара отырып, оларды ашық нарықта орналастыруда облигацияларды қажет етпеуі қаупі бар. Екіншіден бұндай сыртқы көздердің банк кредитінен әлдеқайда жоғары. Түрлі компаниялар кредиттерді, әртүрлі шарттармен алынатыны сөзсіз, бірақ олардың пайыздық мөлшерлеме вариациясы тұтастай белгілі. Ал облигациялық заемдар капиталдағы факторлық және күтілген бағалауы мүлде болжамсыз. Үшіншіден облигациялық заемдар капиталын орналастыру, арнайы делдалдардың (бөлектік ұйымдар, қаржылық және брокерлік кәсіпорындар және т.б.) қызығушылығы арқылы жүзеге асырылады және бұл көздерді бағалау толықтырылған параметрлерден тәуелді және олар шығындарды жабуға қажет. Бұл жағдайда шығындардың құрамының сомасы облигацияға проценттік төлем ретінде есептеліп, пайдаға саналуы тиіс. Бірақ мұндай ұйғарым шетелдік тәжірибеге қарсы болып келеді және теориялық тұрғыдан бұл ұйымдарды дәлелдеу де екі талай, себебі ол таза шотындағы есептен шығарылады, өйткені алынған пайыздар пайда ретінде көрсетіледі. Осыған байланысты облигациялық заем капиталының көздерін бағалау шамамен төленетін пайыздық ең жоғарғы мөлшерге тең. Облигациялық заемдарды ондағы уақытта жоғарылап шығару, көздерді бағалау кезінде облигациялардың өтімді бағасымен есеп айырысу қажет екендігі көрінеді. Облигациялық заемдар капиталының көздерін бағалауды анықтау келесідей көрсетіледі: К2= М х Р + (М – Р2р)/К (М + Р2р)/2 Мұндағы, Р – облигациялық заемның пайыздық ставкасы; М – облигацияның бағасы; Р2р – бір облигацияның орналастырудан түскен таза табыс немесе облигациялық заемдардың барлығы; К – заем мерзімі; Т – пайдаға салынатын салық ставкасы. Көптеген дамыған елдерде әртүрлі методологиясы жағынан әртүрлі белгіленген ондағы бағалауда капиталдың банктік несиелер және облигациялық займдарында шығындар өзіндік құнға есептеліп шығарылады. Сондықтан осындай көздерден құрылатын капиталды бағалауының әрқайсысы салық төлеушімен есептеледі. Соған байланысты оны келесідей көрсетуге болады: Ең қарапайым алгоритм келесідей белгіленеді: ол бірінші жағдайда – облигациялық займдардан құралатын капиталды бағалаудың салық төленгеннен кейінгі көрініспен Мұндағы, К2а = К2 х (1 – Т) белгіленуі мүмкін. К2 – салық төленгеннен кейінгі қалған пайда. Ал екінші алгоритм нақты есеп айырысуды көрсетеді. Бұл жағдайда К2а пайданың екі еселенуінен көрсетіледі. Ал ең дұрыс есеп айырысу тәжірибесімен пайдаланатын формула мынадай: Р2р = n∑ C x 1 – 1 + __M__ i=1 (1 + r)I (1+r)n мұндағы, С – жылдық купонмен проценттерді төлеу – r таба отырып, К2а – капиталды бағалаудың салық төлегеннен кейінгі бағасын табамыз. Мысалы, кәсіпорын 10000 тг тұратын облигация шығарды, ол 20 жылға 9% ставкасымен береді. Облигацияны шығаруға кеткен шығындардың орташа – 3%, дисконттық талапта 2% сатылады. Пайдаға салынатын салық және басқа да міндеттемелерінің пайдасына салынатын салықтардың 35%. Мұнда бұл өнімдерінің бағасын есептеу үшін қажет. К2а = 10000 х 0,09 + 10000 х (0,2+0,03)/20 = 0,0145= 1,45% 10000 х (1+,95)/2 Шаруашылық субъектілерімен құрамдарды тарту және бөлшек құрамдарымен өндіріледі. Бөлшек құралдар болып акция эмитенттері болып табылады. Қарыздық құралдарына бөліктік кредиттер және қарыздың бағалы қағаздар жатады. Акцияларды шығару жарғылық капиталға қызмет етеді, ал банктік кредиттер мен бағалы қағаздар эмиссиясын тарту айналым капиталын толықтыруға қызмет көрсетеді. Өйткені акциялар мерзімсіз құралдар болып табылатындықтан республикамыздың шарттарына байланысты орналастыру аса күрделі, сондықтан да ақшалай құралдарды тартуда заемдық құралдарды қолданған жөн. Облигациялық заемдарды шығару жолымен ақша құралдарын тарту ҚР 1994 жылдан бастап тәжірибе енген. Сол кезде ҚР Ұлттық банкі мемлекеттік қазыналық вексельдер бойынша (бұрынғы аты - МЕККАМ) дисконттық үш айлық облигациялар көрсетілген ең бірінші аукцион өткізілді. Соңында мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару арқылы ақшалай құралдарды тарту қысқа және ұзақ мерзімді құралдардың пайда болуымен шешіледі. 1999 жылы сәуір айынан кейін мемлекеттік бағалы қағаздар бағасы шартты түрдегі валюталық бағамен бекітілді. Бұл мемлекеттік бағалы қағаздардың пайдасы нарықта жылдық 7-9% шегінде құбылып тұр. Заемдық құралдарға байланысты ақшаларды салудағы пайдаға салық салынбайды. 1998-2000 жылдары басқа да облигациялық заемдық құралдар және облигация эмитенттері ҚР Ұлттық банкінен басқа да жерлерде де пайда бола бастады. Мысалы, Маңғыстау облысындағы ААҚ «Казкоммерцбанк», «Темірбанк», ТОО «Renata», «Вита», «Фарватер». Берілген құралдар облигацияның бағасы мемлекеттік бағалы қағаздар сияқты шартты түрдегі валюталық бағамен бекітіледі. Бірақ олар бойынша пайда мемлекеттік бағалы қағаздарға қарағанда жоғары. Пайданың көлемі сұраныс қатынастарымен нарықтағы келісіммен қойылады. Инвестордың қызығушылығы және заем алушы пайданың орташа өлшемі облигациялық заем бойынша белгіленеді. Корпоративтік облигацияға ақшаларды салудан түскен пайдаға ставкамен салынады. Қазіргі таңда ҚР кәсіпорындар мен ұйымдар банктік кредиттерді алу арқылы ақшалай құралдарды тартады. Кредит бойынша пайыздық мөлшерлеме банктік пайдалы болжамдау және салықтық төлемдер (30% алынған пайдадан) белгіленеді. Сонымен, кәсіпорындар екі әдіспен: банктік кредиттер арқылы және облигациялық заемдар арқылы ақшаны тарта алады. Бірінші әдіс кәсіпорын үшін бір ғана айырмашылығы заем алушы тек банкпен қатынасқа түседі және бұл қатынас бір ғана құжат – кредиттік келісім-шартпен қамтылады. Бұл әдістің кемшілігі – тартылған құралдар қымбат болып табылады. Екінші әдісте келесідей кемшіліктер бар: 1.Бағалы қағаздар нарығындағы білікті қатысушылар андеррайтер ролін атқару (қаржылық институттар арасындағы келісім-шарттың орналастырулар, конкурстық орналастырулар, соңында тұрғандар жүргізуші менеджер ролін атқару); 2.Бағалы қағаздарды есеппен қамтамасыз ететін тәуелсіз регистраторлар; 3.Жарнамаларға және облигацияларды шығару шартына сәйкес кеткен шығындар. Заем алушымен қатынасқа түсетін бағалы қағаздардың білікті қатысушылары олардың қызығушылығын білдіреді және үлкен ортақ инвесторларды шығарумен байланысты контрагенттермен шығындар қызметтік бағалау негізгі емес. Сонымен, облигацияларды шығарудағы негізгі айырмашылық бірдей бағамен ақша құралдарын тарту болып табылады. Сонымен қатар, ҚР негізгі институтционалдық инвесторлар – зейнетақы қорлары – оларда салық төлеу жоқ. Кәсіпорындағы құралдарды тартуды 2-вариантпен мысал ретінде қарастырылады: вариант Кәсіпорын банктік кредитті бір жыл мерзім ішінде 1 млн доллар көлемінде алуы мүмкін. Банк үшін қажет кіріс жылдық 14%. Сонымен кәсіпорынға несие жылдық 20% құрайды. (20% - 0,3 x 20%=14%), мұндағы 0,3 – салық салу ставкасы. 2 – вариант Кәсіпорын 1 жылға 1 млн доллар көлемінде облигациялық заем шығарады. Банк үшін қажет кіріс жылдық 14%. Кәсіпорынға заем жылдық 17,06% құрайды. (17,06% - 0,15 х 17,06% - 0,5%) = 19%. Мұндағы 0,5 эмиссияға салынатын салық ставкасы. Облигациялық заемдарды шығарудағы проблемалардың бірі болып облигацияларды бірінші рет орналастыру процесі болып табылады. Қорытынды. Қаржылық деректер заем коэффициентін көтермейді, оны тек реттейді. Ол корпорацияның болашағы, оның ағымдық корпорациялық жағдайына байланысты екенін жақсы түсінеді. Осыған байланысты корпорацияның банкке қарызы – бұл игілікке емес, ол тек оның қаржылық тәуекелі қаржылық құрылымын тарта келе, ол өзінің тапсырмасын сәтті орындауы мүмкін, егер де бұл құралдарды жоғары кірісті активтермен немесе инвестициялық жобаларға салынса мүмкін болып табылады. Қаржыгер үшін соңғы тапсырма, тек барлық тәуекелдерді жою емес, ол алдын-ала есептелген тәуекелдерді жағымды дифференциалды қабылдау болып табылады. Бұл ереже банк үшін маңызды, өйткені теріс мәні бар қарыз алушыға сенімсіздікпен қаралады. Корпорацияның банк өмірлік кезеңдерінде қаржы тетігінің әсеріне жүктелген жөн, бірақ артынан оны әлсірету қажет. Басқа жағдайларда заем құралдарын тарту мақсатты түрде шамасын білу қажет. Көптеген Батыс экономистерінің айтуынша «алтын орта» 30 – 50% құрайды, яғни ҚТЭ активтер рентабельділік деңгейінің үштен біріне тең болуы қажет, онда ҚТЭ салым төлемдерін өтеуді және жеке құралдарымен қажетті берешекті қамтамасыз етуі. Айта кететін жайт, ҚТЭ есебі мына сұраққа жауап бермейді: несие үшін шектеулі пайыздық ставка қандай болуы керек. (Ксп), яғни корпорация үшін банкпен несиелік шатқа отыру тиімсіз болып саналады. Несиелік шартта бұл ставканы жүргізу корпорацияға жеке капиталдың рентабельділігіне жеткен деңгейін сақтауына болады. Несие ставкасының шегін келесі формуламен анықтаған жөн: Ксп = Ксн +[ЧП х ЧПо]х 100 ИЗ мұндағы, Ксп – шекті несиелік ставка (%) Ксн – нормативті ставка (%) ИС – жеке құралдар көдері (МК) И – көздердің жылпы сомасы (баланс пассиві) ИЗ – қарыз құралдардың көзі ЧПо – базистік жағдайдағы корпорацияның таза пайдасы, несие қолданбаған кезі. ЧП – есептік кезеңдегі таза пайда. Әрбір белгілі несиелік келісім үшін банк пайызының шекті ставкасын есептеуге болады (Ксп): Ксп = Ксн + (ЧП х 100) ИЗ мұндағы, Ксн – қайта қаржыландыру ставкасы ЧП – белгілі бір коммерциялық келісімдегі таза пайда көздері ИЗ – несие түріндегі заем. Мысалы, 6 млн. сомасындағы бухгалтерлік пайдасы (БП) алудағы келісімді қамтамасыз ету сомасын 15 күн мерзіммен алу қажет. Банк қарыз алушыға осы мерзімге 20% несие береді, мұндай несие тиімді ме? Осыған байланысты келесі есептеулер жүргіземіз: Ксн = 23% х 15 = 1,04% 360 ЧП БП = 6 млн. ЧП =[(6 – 6 х 1,014 х (1 – 0,24)] = 4,51 млн 100 Несиеге шекті пайыз ставкасы (Ксп) Ксп = 1,04 + 4,51 х 100 = 1,04 + 75,17 = 76,21% 6,0 Несиелеу шарты қарыз алушыға тиімді, өйткені 20%< 76,21% Сонымен, корпорация қаржыгерлердің заемды басқару процесінде несие сомасын анықтау қажет, оның жеке капитал рентабельділікке несиенің әсері және пайыз әсері қажет. ҚТЭ есептеуінің екінші әдісін пайыздық (индекстік) ретінде қарастыруға болады. Таза пайданың әр қарапайым ақшаға өзгеріс болып табылады. ҚТЭ мұндай өзгерісі АҚШ, Канада, Ұлыбритания қаржылық мектептеріне тән АҚШ экономистері қаржы тетігін келесі формуламен есептейді: СВФР = қарапайым акцияға таза пайданың % өзгерісі___ қарапайым акцияға жалпы табыстың пайыздық өзгерісі СВФР = Δ ВП х (1 – Пс) х Коа х ВП = ΔВП х ВП = __ВП__ Коа х (ВП-ПК)х(1-Нс) ΔВП ВП-П2 ΔВП ВП - Пк мұндағы, Коа – айналымдағы қарапайым акциалар көлемі; ПК – несиеге пайыз соммасы; ВП – жалпы табыс Нс – пайдаға салынатын салық ставкасы, ьірлік үлесі СВФР төмен болған сайын осы компаниямен байланысты қаржылық тәуекел де төмен болады. Егер де құралын айналымға тартылмаса, онда СВФР = 1,0. Бұл жағдайда № 1 ААҚ 1360820. Ал № 2 ААҚ СВФР = 1,6 [3915671 – 3,7] бұл көрсеткіштер (кесте 1.2) алынған. СВФП жоғары болған сайын, онда корпорацияға байланысты қаржылық тәуекел жоғары болады. Банк үшін несиені өтеуші пайыз ставкасы өсуіне байланысты қаржылық тәуекел жоғары болады. Инвесторлар үшін жоғары деңгейдегі қаржылық тәуекелдегі жеке акцияларға дивиденттер төлеу төмендегенде тәуекел жоғарылайды. ҚТЭ өлшемдерінің екінші әдісі корпорацияның қаржылық және өндірістік тетікпен және жалпы тәуекелмен бекітумен байланысты жіктеуге мүмкіндік береді. Өндірістік және қаржылық тетіктің жіктелу деңгейінің эффектісі. Кәсіби активтерінің төмендеу шартында (сату және пайда көлемінің төмендеуі). Кәсіпкерлік және қаржылық тәуекелдер өзара көбейеді, бұл корпорацияның банкротына әкеледі. Корпорациямен байланысты жиынтық тәуекелдердің төмендеуі, үш мүмкін нұсқаудың бірігуіне таңдауға әкеледі. ҚТЭ жоғары деңгейі мен әлсіз СВПР арасындағы келісімділік; ҚТЭ төменгі деңгейі мен күшті өндірістік тетіктің арасындағы келісімділік; ҚТЭ шартты деңгейі және өндірістік тетіктің эффектісі, ондай жағдайға жету бәрінен де күрделі. Бұл нұсқауларды таңдау критерилері болып корпорация акцияларының бағасын максималдау болып табылады. Капиталдың рационалды құрылымы – кіріс пен тәуекел арасындағы келісім нәтижесі. Егер де бұл параметрлер арасында тепе-теңдікке жетсе, онда ол инвестицияларға қажет акциялар бағасының максималдауына жетуіне, бұл болса қаржы нарығында олардың іс-қимыл стратегиясын анықтауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 0,57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|