1-лекция. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде жоспары
жүктеу/скачать 1,06 Mb. Pdf көрінісі
|
| Фридрих Ратцель.
Ол ӛзінің « Саяси география» атты еңбегінде, мемлекет бҧл топыраққа тамырландырылған тірі организм деп жазады. Мемлекет бҧл кеңістіктік қҧбылыс, сол кеңістікпен басқарылады және тіршілік етеді, оны сипаттайтын, салыстыратын, ӛлшейтін география деп жазады. Ол бірінші болып ірі елдерде географиялық экспансия тенденциясы пайда болатындығын айтты. Нағыз әлемдік держава оның ойынша теңізге ие елдер − Рим, Испания, Англия болады. Мемлекеттің кеңеюі немесе тарылуы − табиғи процесс,ӛмірлік циклмен байланысты. Ф. Ратцель мемлекеттің кеңістіктік дамуының мына жеті принципін атап кӛрсетті: мемлекет кеңістігі оның мәдениеті дамуымен бірге ӛседі; мемлекет ӛсуі сауда мен қоғам ӛмірінің барлық саласы дамуын қажет етеді; мемлекет ӛсуі ҧзақ мемлекеттерді қосып алу арқылы жҥзеге асады; шекара бҧл мемлекеттің перифериялық органы, ол оның ӛсуінің, кҥші мен әлсіздігінің белгісі, ол оның организміне ӛзгеріс әкелу мҥмкіндігі; мемлекет ӛзіне қоршаған ортаның ең қҧнды элементтерін иеленуге тырысады: жағалау аймағын, ӛзен аңғарын, ресурсқа бай ауданды; территориялық даму дамыған ӛркениеттен келеді; бірігу тенденциясы − мемлекеттің ӛзіндік сипаты, барлық уақытта ӛз кҥшінде болады. Р. Челлен алғаш рет «геосаясат» ҧғымын енгізген швед ғалымы болып табылады. Ол «геосаясат» ҧғымы бҧл мемлекет кеңістікке енгізілген географиялық организм ретінде қарастыратын ғылым деп тҥсіндірді. Оның негізгі тезисі, мемлекет тірі организм, оны ӛзінің «Мемлекет ӛмір формасы ретінде» деген кітабында дамытты. Ф. Ратцель мемлкетті ӛзінің биологиялық жҥйесінде организмнің тӛменгі типіне теңесі, ал Р. Челлен мемлекет тарихтан байқағанымыздай адам сияқты, сезетін және ойлайтын жәндік деді. Осында ол барлық организмнің мәні «ӛмір сҥру ҥшін кҥрес», сондықтан да мемлекет те «ӛмір сҥру ҥшін кҥреседі» деп тҧжырым жасайды. Оның «ӛмір сҥру ҥшін кҥресі» кеңістік ҥшін кҥрес. Ҥлкен мемлекеттер ӛз кеңістігін ҧзату негізінде кеңейтіп отырады деп санады. Басқа сӛзбен айтқанда, мемлекет организмінің ӛсуі соғыс арқылы ӛтеді, бҧл фактілер жанында адамдар әлсіз деп айтады. Челлен автаркия заңын енгізді. Мемлекеттің ӛмір сҥруі ҥшін кҥш маңызды фактор, ол заңнан да кҥшті деп санады. Оның ойынша, заңның ӛзі кҥш арқылы сақталынады. Егер заң мемлекетке адамгершілік-рационалды элементтерді енгізсе, ал кҥш табиғи органикалық импульстерді береді деп санады. Ол жаһандану геосаясатында ҥш негізгі географиялық фактор шешуші рӛл атқарады: олар кеңею, территориялық монолиттілік, еркін қозғалу. Географиялық орналасу ерекшелігі Қазақстанға белгілі бір геосаяси артықшылықтар береді, сонымен бірге геоэкономикалық кӛзқарасы тҧрғысынан елеулі қиындықтар туғызады. Екі ірі державалар арасында ҧлан-байтақ аумақта орналасқан біздің еліміз белсенді саясат жҥргізудің қосымша мҥмкіндігін алады. Мҧндай саясат ҧзақ мерзімді мҥдделерді қамтамасыз етудегі табандылықпен қатар жоғары деңгейдегі ептілік пен табандылықты талап етеді. Әлемдік теңіз комуникацияларына тікелей жолдың жоқтығы, халықтың шашырап орналасуы, аумақтың кӛлемімен салыстырғанда қазақстандық экономиканың ауқымының аздаға сияқты әлсіз тҧстарымыз баршылық. Бір жағынан географиялық жағдайдың ӛзгермейтіндігі экономикалық және саяси ахуалдың тҧрақтылығын білдірмейді. жүктеу/скачать 1,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|