1. Мемлекет және оның негізгі белгілері және атқаратын қызметі
Қайта Өрлеу дәуіріндегі саяси ой-пікірлер
жүктеу/скачать 165,52 Kb.
|
1. Ìåìëåêåò æ?íå îíû? íåã³çã³ áåëã³ëåð³ æ?íå àò?àðàòûí ?ûçìåò³
| 36. Қайта Өрлеу дәуіріндегі саяси ой-пікірлер
Кайта өрлеу дәуiрiндегi саяси ойлардың дамуында саясатты, мемле кеттi және құқықтық дiни, түсіндірудің орнына, шiркеуден мемлекеттiн тәуелсiздiгiн, біртұтас және орталықтан ған мемлекеттiк билiктi талап еткен зайырлы тұжырымдамалар пайда болды. Саяси идея ларды жасау процесінде Қайта өрлеу дәуірінің ойшылдары антикалык рухани мұраларға жиi назар салып, оларды барынша қолданды. Кайта өрлеу дәуiрiнiң жарқын саяси ойшылдарының бiрi итальяндык Никколо Макиавелли (1469-1527) болды. Ол – антикалык әдебиеттін үлкен бiлгiрi, дипломат және саясаткер. Н. Макиавелли өзінің жүйеге келтірілген саяси идеяларын «Мемлекет, Тит Ливийдiн алгашкы онкүндігіне арналған пайымдаулары», «Флоренция тарихы», «Князь», «Согыс енерi» атты енбек терiнде баяндады.Қайта өрлеу дәуiрiндегi саяси ойдың дамуы – бұл Т. Мор, Т. Кампа нелла және баска да өкілдерден тұратын утопиялык социализмнің пайда болу уакыты едi. Ағылшыннын көрнекті ойшылы, саяси қайраткерң Томас Mop (1478-1535) Англиянын лорд-канцлерi болған. Ол 1516 жылы «Мемлекеттiк жақсы құрылыс тұралы және жаңа Утопия аралы тұралы, соншалықты пайдалы да қызықты Алтын кiтап- деген енбектi жарыққа шығарды Кейiн бул кiтап қысқаша « Утопия» деген атқа ие болды. Ол өзінің авторынын есiмiн өшпестей еттi және қоғамдық саяси ойдың бiр бағытына утопиялык социализм деген атау берді. Мор өзінің «Утопия» атты кітабында Англиядағы қоғамдық және саяси құрылысты сынға алады. «Утопияда» ол халык бұқарасының ауыртпа лығын жүйелеп баяндады, тарихта бiрiншi болып осы ауыртпалықтың себебін мүлiктi аз ғана адамдардың колына шоғырландырып, қалаған бүкіл жұрттың кедейленіуі мен қайыршылануына әкеп соқтырған жеке меншiк тен көрді. Адамдардын ауыртпалығын алу ушiн ол «жеке меншiктi толығ нымен жою»> керек деп бiлдi. Mop: «…Мен бәрiн әжілетті және тең болу, сонымен катар адами iсте бағытты басқару меншiктi жоймайынша мүмкін еместiгiне толык сенім>> деп жазды.. Ойшылдын ұйғаруынша жоғарғы мемлекеттік билік бір адамның, адамдар жиналысынын қолында болуы мүмкiн, бiрақ ол абсолютті, бір тұтас, шексiз болуы тиіс. Онын пiкiрiнше, тек осындай билiк қана қоғам нын тұрақтылығын қамтамасыз етедi, сонымен қатар темiрдей қатал заң дары бар күшті мемлекет тұлғаның дамуы үшiн жағдай жасай алады. Мұндай мемлекет болмаған жерде адамдар өздерiнiн эгоистік мақсатта рын қуып, өздерiн барлығына қарсы қойып, бiрiн-бiрi согыста қырып жоюы мүмкiн. Заңның мақсатын Гоббс «жекелеген адамдардың еркiн шектеуден, сонын негiзiнде олардын бiр-бiрiне олар кесiрiн тигізбеуінен,керiсiнше бiр-бiрiне көмектесуiнен және ортақ жауға қарсы бiрiгуiнен көрді. Онын ұйғаруынша қоғам да бейбiтшiлiктi қамтамасыз ету үшін ел басы мен мемлекеттiк органдардың билiгiне азаматтардың бағынбауы құқысы бар деген ойға жетелейтiн ешқандай көзқарастардың болмауы немесе iлiмдердiн насихатталмауы өте манызды.,ммемлекеттк заңы халықтың əл-ауқатына қамқорлық жасауы тиiс. Агылшын ағартушыларынын арасында Джон Локктын (1632-1704) алғашқы ұлы тұлға екенiн айтуымыз керек. Локктын пiкiрiнше, саяси бостандык болғанда ғана адамнын экономикалык еркiндiгiне толык кепiлдiк берiледi. Ол саяси бостандықты қамтамасыз ету үшін, мемлекеттiк органдар тарапынан адам еркiндiгiне қол сұғуға жол бермеу үшiн мемлекеттiң әр түрлi құрылымдары арасындағы билiктiк құзырларды бөлу қажет деп есептеді. Мемлекеттегi зан шыгару шы билік атқарушы (сотты косып айтканда) және сыртқы қатынастарға басшылық ететiн феодалдык биліктерден бөлінуі тиiс. Зан шыгару билігі өкілетті жиналыска, атқарушы билiк – корольге және министрлер құзырына тиесiлi болуы керек. Мемлекеттік билікті онын құрылымдарының арасында бөлу оларды өзара шектейдi де теңестiредi. Локк заң бәрiнен жоғары туратын, аламнын табиги ажырамас құқы мен бостандығын мойын дайтын осындай мемлекеттi жақтады. Билікті басып алған жагдайла, Локх тын пікірінше, халыктын көтерiлiске шығуына және билеушіні немесе билеушiлердi құлатуға құқысы бар. Мемлекеттік биліктін барлык формасы, Локктың пікірінше, қоғамдык келiсiмнен келiп шығады, сондықтан да ол өмір сүруге құқылы. Локк Осыны дәлелдей отырып, конституциялык монархияга басымдық бердi. Жалпы қайта өрлеу дәуiрiнде де феодализм кезiндегi сиякты алатын тарихи дамудын жана кезеніне – капитализмге өтуiн бiлдiрген прогрес Сивтi саяси көзкарастар туындаганын айтуымыз керек: жүктеу/скачать 165,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|