1. Мемлекет және оның негізгі белгілері және атқаратын қызметі

Ежелгі дәуір ілімдеріндегі саясаттанудың элементтері (Конфуций, Платон,Аристотель)

жүктеу/скачать 165,52 Kb. бет 34/46 Дата 08.04.2023 өлшемі 165,52 Kb. #80480

Бұл бет үшін навигация:

• Аристотель

39. Ежелгі дәуір ілімдеріндегі саясаттанудың элементтері (Конфуций, Платон,Аристотель). Ежелгі Шығыстағы басты идеялык-саяси ағым дардын бiрi едi. Онын негiзiн калаушы бiздiн заманымызға дейін 551 479 жылдары Кытайда өмір сүрген Конфуций (Кун – фамилиясы, Цзы – ұстаз дегендi бiлдiредi).., Конфуцийдiн ойынша, қоғам дағы тәртіп пен тұрақтылық қа, жердегі әділдікке сүйенуге және мұндай қоғамда әркім өзiнiн құқығы мен мемлекет алдындағы міндеттерін сезiнуi арқылы бұған дейін қағидаға айналған моральдік этикалық принциптерді көзден таса қылмауы керек-ті. Оның пікірін құлақ түрсек: патша-патша бағынышты – бағынышты, әке-әке, ал, ұл ұл болуы тиiс. Конфушiн ойынша, мемлекетті тек патшаның («Кектін улы ) өзі бас болған салиқалы азаматтар басқаруы тиіс. Конфуций билiгiн шырқау биікке көтере білді. Ол тек кана Көктiн жердегi өкілі мiн детін атқаруымен ғана қанағаттанып қоймаған, адамдар әлемi мен құдай лар, ягни рухтар әлемінің екі ортадағы дәнекері болуга тиiс. Оны «Көктiң ұлы » және «жердің әкесі» деп атады. Әулие бола отырып, император тек көктің алдында ғана жауапты болуға тиіс Өйткені ол тақ пен билiктi тек осы Көктен алды. Конфуцийдін аса манызды өсиеттерiнiн бiрi – баланың әке-шешесiне деген махаббаты және алдымен әкесiне деген шексіз сүйіспеншілігі. Бала лар тек кана ата-аналарынын айткандарымен жүргендi ғана қанағат тұтумен шектелмей, оларды жан-тәнімен суюге мiндеттi әрi олардын айткандарын екі етпеуге тиiс. Егер адам өзiнiн ата-анасын суймесе және өзінің ата-ана алдындагы борышын мойындамаса, ол -делкулы, есерсок немесе есi ду рыс емес алам. .Ғұламанын тағы бiр кыры онын халыкты оку мен бiлiмге шакыруы нан да байкалады. Ол, әсiресе, адамдардын омiрi мен мiнез-кулкына, олар лын салт-дәстурлерi мен өзара карым-катынастарына ерекше конiл ауда руга кенес береді. «Менi журт бiлмейдi деп кынжылма, керiсiнше, озiм журтты бiлмеймiн деп кынжыл» - бул да кытай ойшылынын ауызынан шыккан дуалы соз.. .Платон 30-дан астам философиялык диалогтардың авторы. Платон нын саяси кекарастары онын «Мемлекет», «Саясат», «Зандар» және баска да енбектерiнде баяндалған. Платон саяси гылымнын атасы» деп есептеледі. Өздерiнiн кажеттiлiктерiн канагаттандыру ушiн, ойшыллын пікірінше, адамдар бiрлескен елдi мекен – мемлекетті (когамды) кажет сiнедi. Мемлекет. (Платоннын пікірі бойынша, мемлекет» және «КОГАМ> угымдары бір мағынада айтылган) табиги әлеуметтiк кажеттiлiктердiн нәтижесінде пайда болады. Ол тәртiпке колпау керсету ушiн, адамдарды сырткы жаулардан коргау ушiн кажет. Мемлекет бакытты болуы ушiн онын жеке бір белiгiнiн немесе ондагы алдскiмдердiн гана бакытты бо луы тиiс емес,- деп жазды Платон «Мемлекет» атты еңбегiнде, - ол үшiн ол толыгымен бакытты болуы тиiс.Барлык азаматтар, Платоннын пікірінше (оларды ол даналар), кузет шiлер және колөнершилер мен шаруалар деп уш топка белген) мемлекеттi колдауы тиiс. Мемлекеттегі баскару ісін даналар, iске асыруы керек. «Әзірге мемлекеттерге философтар патшалык курмайынша, - деп жазды ойшыл, -…мемлекет жамандыктан кутыла алмайды!Платон мемлекеттік биліктін формаларына сипаттама берді. Ол мун дай билiктiн дурыс формалары монархия мен аристократия деп уйгарды, ал бурмаланган формаларына – тимократияны, олигархияны, демокра тияны және тиранияны жаткызды.Платоннын ойынша, билеушiлер емес, зандар үстемдік еткен мемле кет кана кемелдiлiкке таяу мемлекет. Платоннын пiкiрiнше, халыктын мүдделерiн бiлдiрушi және коргаушы турiнде билікке кол жеткізеді. Мұндай халык мүддесiн «коргаушы», - деп жазды Платон өзiнiн Мемлекет деген еңбегiнде, - алгашкы кезде-кiм мен кездессе де күлімсірейдi және бәрiн кушагына алады, өзін тиранмын деп айтпайды, баршага кептеген уәделер береді, халыкка және өзiне жа кындарға жердi көптеп таратады және бәрiне катысты кайырымды және момын болып кылымсиды. Будан кейiнгi уакытта ол түсiн кубылтуды былай ысырып, өзiнiн жеке билiгiне, зорлык-зомбылығына негiзделген диктаторлык баскару орнатады.Платон идеалды мемлекеттiк курылыс идеясын усынып, негiзделі. Онын пiкiрiнше, мундай мемлекеттi дарынды, жаксы дайындыгы бар. Жогаргы өнегелі адамдар баскаруы тиiс. Платоннын тенiрегiне талантты шәкірттер шогыры жиналды. Саяси ой тарихында Платонга тен келетiн онын шәкiртi, iзiн куушысы әрі сы наушысы Аристотель (б.д.д. 384-322) болды. Аристотельдiн пiкiрiнше, адам туганынан саяси жәндiк, когамдык тіршілік иесі болып табылады, ал мемлекет когамдык емiрлiн жогаргы және бәрiн камтитын формасы болып саналады. Мемлекеттiн өзiнiн шыгуынын табиги себептері бар. Ол еркiн азаматтардын оданы болып та былады және әртүрлі элементтерден тұратын, алуан түрлі функцияларды аткаратын күрделі түзiлiм. Мемлекеттiн басты максаты – азаматтарды өнегелі ізгілікке тәрбиелеу және олардын бакытты омiрiн камтамасыз ету. Аристотельдiн пiкiрi бойынша, сол мемлекеттi баскаруга, заң шығаруға және сот қызметтерiне катыса алатын және әскери кызмет аткаратын, абыздык функцияларды орындайтын адамдар ғана азаматтар болады. Куллар азаматтарға жатпайды. Жас кезiнде азаматтар әскер функциясын, ал картайганда саяси функцияны орындауы тиiс. Когамнын ен пайдалы жiгiне ойшыл егiншiлерлi жаткызды, өйткені олар өздерiнiн енбектерінің ерекшелiгiне және улкен аумакка орналасуына орай, мемлекеттi баскару iсiне катысуға онша ауес емес.Мемлекеттi баскарумен, Аристотельлiн пiкiрiнше, орта жiктер айналы суы тиiс. Бул жiктер кедейлер мен байлардын жіктелiсiн бейтараптандыра ды, коғамдық өмірдін турактылыгын камтамасыз етеді. Өзінің басты саясатта нушылык «Саясат» деген енбегiнде ойшыл: екі шектен шыгудан халыктын курамында орта жiктер басым болған жерде немесе олардын бiрiнен басым болганда гана мемлекеттiк курылыс турактылыкка жете алады», - дейді.Аристотель саяси билiктiн мәнiн индивидтердiн еркіндігі мен тендiгi ПРИНЦИПТЕРІнен шығарып түсiндiрдi. Онын пiкiрiнше, үстемдік ету мен баынудын жузеге асуы саяси биліктін негізгі белгісі болып табылады.. Мемлекеттiлiк мәселесін Аристотель iс жузiнде саясат тургысына дейін көтерiп койды. Аристотель жеке меншiктiн, әсіресе ауыл шаруашылығындагы жеке меншiктiн табанды түрдегi коргаушысы болды. Ол географиялык фак тордын когамнын саяси емiрiне ыкпалы туралы ойлы да айткан ойшыл. жүктеу/скачать 165,52 Kb. Достарыңызбен бөлісу: