21. Құқықтық мемлекет: ұғымы және қағидаттары (принциптері). Құқықтық мемлекет деп құқық пен заңның жоғарылығы қамтамасыз етілген, заң мен тәуелсіз соттың алдында барлығы тең саналатын, жеке адамның құқығы мен бостандықтары мойындалатын және оған кепілдік берілетін, ал мемлекеттік биліктің ұйымдастырылуының негізіне биліктің бөлінуі принципі алынатын мемлекетті айтады. Жалпы алғанда құқықтық мемлекет деп құқық, заң заң үстемдік ететін мемлекетті айтуға болады.
Құқықтық мемлекеттің негізгі принциптері: 1) заңның жоғарлылығы, қоғамдық өмірдің барлық саласында заңның үстемдігі; 2) заңдардың құқықтық сипаты, яғни олардың халықаралық құқықтық стандарттарға (нормаларға) сәйкес келуі; 3) азаматтардың құқығы мен бостандықтарының шын мәнінде жүзеге асырылуы және тұлғаның (жеке адамның) еркін дамуы; 4) мемлекет және жеке адамның өзара жауаптылығы; 5) биліктің заң шығарушы, атқарушы, сот тармақтарына бөлінуі, бұл қайсы бір органның билікке монополиясына жол бермейді; 6) соттардың тәуелсіздігі.
22. Демократиялық мемлекет: ұғымы және қағидаттары (принциптері). «Демократия» термині ежелгі гректің «демос» - халық және «кратос» - билік деген сөздерінен құралған, халық билігі деген мағынаны білдіреді. Демократия деп биліктің қайнар көзі халық болатын, теңдік, құқық, әділдік, еркіндік принциптеріне негізделген мемлекеттік құрылысты айтады.
Демократиялық мемлекеттің негізгі белгілері (принциптері): 1. Халық билігінің жоғарылылығын, егеменділігін заңды түрде мойындау және оны институттау; халық өз билігін тікелей және өз өкілдері арқылы (жанама түрде) жүзеге асырады; биліктің легитимдігі; биліктің бөлінуінің конституциялық түрде бекітілуі, 2. Мемлекеттердің негізгі органдарының әрдайым сайланбалылығы (сайлаудың тұрақты түрде жүргізілуі); 3. Шешім қабылдағанда көпшілік дауыспен қабылдау және шешімді жүзеге асырғанда азшылық көпшілікке бағынады. 4. Мемлекетті басқаруға қатысуға азаматтар құқықтарының теңдігі; қоғамның барлық мүшелерінің тең саяси, азаматтық, экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын мойындау, оларға кепілдік берілу; заңдылық, қандай да болсын дискриминацияға жол бермеу, саяси плюрализм (алуан түрлілік), сөз бостандығы, тәуелсіз БАҚ. Демократиялық саяси режимнің президенттік, парламенттік, аралас деген түрлерін көрсетуге болады.
Қоғамда демократия орнауы үшін қажетті алғы шарттары: экономикалық алғы шарттары: индустриялық (өнеркәсіп) және экономикалық дамудың, урбандалудың (қала тұрғындарының санының өсуі) жоғарғы дәрежесі; дамыған бұқаралық байланыс құралдарының болуы; нарықтық, бәсекелі экономика. Демократияның әлеуметтік алғы шарттары: азаматтардың салыстырмалы түрдегі тұрмыс хәлінің жоғарғы дәрежесі; әлеуметтік теңсіздіктің бәсеңдігі; әлеуметтік игіліктердің дұрыс бөлінуі; әлеуметтік плюрализмнің болуы; саны көп және ықпалды орта таптың болуы; кәсіпкерлердің - нарықпен байланысты бәсекелі буржуазияның болуы; тұрғындардың сауаттылығы, жалпы білім дәрежесінің жоғары болуы. Сонымен бірге демократияның орнауына қоғамдағы саяси мәдениет, дін, сыртқы ықпал да әсер етеді.
