1 сұрақ Зат алмасу туралы жалпы түсінік және ондағы ферменттердің рөлі
Индукцияланатын және репрессивті ферменттер
жүктеу/скачать 4,52 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 56.Клетканың гендік аппараты деңгейінде ферменттердің жаңадан түзулуінің реттелуі
| 55.Индукцияланатын және репрессивті ферменттер
генетикалық реттелу (фермент мөлшерінің өзгеруі) оның синтезінің жоғарылауы немесе төмендеуі нәтижесінде болуы мүмкін. Осы тұрғыдан алғанда ферменттерді үш топқа бөлуге болады:Конститутивтік – субстраттың болуына қарамастан жасушада үнемі түзілетін осындай ферменттер (нейрондық NO-синтаза, гликолиз ферменттері, май қышқылдарының β-тотығуы, ДНҚ репарациясы).Индукцияланатын – бұл ферменттердің синтезі тиісті ынталандырулар – индукторлар болған кезде жоғарылайды.Репрессияланған – клеткада мұндай ферменттердің түзілуі қажет болған жағдайда басылады.Фермент синтезінің жылдамдығының өзгеруі (индукция немесе репрессия) әдетте белгілі бір гормондардың немесе процестің метаболиттерінің мөлшеріне байланысты.Индукцияланатын ферменттердің мысалдары: глюкокортикоидты гормондар ұзақ аштық кезінде қандағы глюкоза концентрациясының тұрақтылығын және орталық жүйке жүйесінің стресске төзімділігін қамтамасыз ететін глюконеогенез ферменттерінің синтезін ынталандырады, аштық кезінде ас қорыту ферменттерінің жоғалуы және асқазан-ішек гормондарының секрециясын қалпына келтіру нәтижесінде қалпына келтіру кезеңінде олардың синтезін индукциялау,жүктілік кезінде және босанғаннан кейін лактотропты гормонның әсерінен сүт безінде лактоза синтаза ферментінің синтезі индукцияланады,улы субстраттар (мысалы, этанол және барбитураттар) бауырда осы заттарды тотықтыратын және бейтараптандыратын «оның» Р450 цитохромы изоферментінің синтезін ынталандырады,моноциттер мен макрофагтар цитокиндермен белсендірілгенде, оларда индукцияланатын NO синтазасының синтезі басталады.Репрессияланған ферменттердің мысалдары:бауырда, холестерин мен өт қышқылдарының әсерінен холестерин синтезі ферментінің HMG-SKoA редуктазасының басылуы,бауырда, инсулиннің әсерінен глюконеогенез ферменттерінің синтезін тежеу,триптофан оперонының белсенділігі кезінде бактериялардың триптофан синтезін тежеу. 56.Клетканың гендік аппараты деңгейінде ферменттердің жаңадан түзулуінің реттелуі Гендік инженерия, немесе генетикалық инженерия [1] — генетикалық және биохимиялық әдістердің көмегімен түраралық кедергілері жоқ, тұқым қуалайтын қасиеттері өзгеше, табиғатта кездеспейтін жаңа гендер алу; молекулярлы биологияның бір саласы. Гендік инженерия әр түрлі организмдер геномының бөлігінен рекомбинатты ДНҚ құрастырумен қатар, ол рекомбинатты молекулаларды басқа ағза геномына енгізіп, жұмыс істеуін (экспрессиясын) қамтамасыз етеді. Гендік инженериядағы тұңғыш тәжірибені 1972 ж. американ биохимигі Пол Берг (Нобель сыйлығының лауреаты) іске асырды. Ол маймылдың онноген вирусы SV-40-тың толық геномын, бактериофаг — L геномының бір бөлігін және Е. Colі бактериясының галактоза генін біріктіру арқылы рекомбинантты (гибридті) ДНҚ алды. 1973 — 74 ж. Америка биохимиктері С. Коэн, Г. Бойер, т.б. түрлі ағзалардан бөліп алынған генді бактерия плазмидасының құрамына енгізді. Бұл тәжірибе басқа организмдер гендерінің жаңа ағза ішінде жұмыс істей алатынын дәлелдеді. Жануарлар клеткаларымен жүргізілген тәжірибелерде бір клетканың ядросын екіншісімен алмастыруға, екі немесе бірнеше эмбриондарды қосып біріктіруге, оларды бірнеше бөлікке бөлшектеуге болатыны анықталды. Мысалы, генотиптері әр түрлі тіндердің клеткаларын біріктіру арқылы тышқанның аллофенді особьтары (фенотипі әр түрлі дарабастар) алынды. Гендік инженерия-ның теориялық негізіне генетикалық кодтың әмбебаптылығы жатады. Бір ғана кодтың (триплиттің) әр түрлі ағзадағы белок молекулаларының құрамына енетін амин қышқылдарын бақылай алатындығына байланысты, ДНҚ молекуласының кез келген бөлігін басқа бөтен клеткаға апарып салу, яғни молек. деңгейде будандастырылу теориялық тұрғыдан алғанда мүмкін екені анықталды. Жануарлар, өсімдіктер және микроорганизмдер гендерінің қызметін қолдан басқаруға болатындығы дәлелденді. жүктеу/скачать 4,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|