1-тақырып. Кіріспе. Адам организмінің өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары



Pdf көрінісі
бет11/72
Дата27.09.2023
өлшемі0,97 Mb.
#111192
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   72
 
 
 
 
 
Ми жарты шарлары екі үлкен қызмет атқарады: 
1. Организмнің сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз етеді, яғни адамның мінез-құлқы, ойлау 
қабілеті, санасы, ақыл-ойы – бұлардың бәрі жоғары жүйке әрекеттері; 
2. Организмнің қызметін бір-бірімен байланыстыру, ішкі мүшеледрің қызметтерін қажетті 
жағдайға қалыптастыру. Бұлар төменгі дәрежелі жүйке әрекеттері. 
Бұдан бір ғасырдай бұрын ми жарты шарларының қызметі бірдей еместігі анықталған. Мидың сол 
жағындағы сөйлеу орталығы зақымданса, адам сөйлей алмай қалатынын Брок дәлелдеген. 
Ми сыңарларының қызметі 
Сол жақ жарты шар 
Оң жақ жарты шар 
Сөйлеу, түсіну, ойлау, тану, 
уақытты 
аңғару, 
ұқсастықты 
байқау, 
болжау, 
бағдарлау, 
тұжырымдау, жоспарлау
Есту, сөзсіз іс-қимыл, кеңістікті 
қабылдау, заттарды тұтас түрінде 
қабылдау, олардың функциялық 
ұқсастықтарын байқау, заттардың 
алыс-жақындығын байқау. 
 
Ми қыртысындағы қозуды әрекет потенциалы ретінде жазып алуға болады. Оны жазып алатын 
аспапты 
электроэнцефалограф 
дейді, ал жазылып алынған биопотенциалдың қисық сызығын 
электроэнцефалограмма
(ЭЭГ) деп атайды.
ЭЭГ-ның негізгі бес түрлі ырғағын бөледі: альфа, бета, гамма, дельта және тета ырғақтары. 
Альфа ырғағы
– тыныштық ырғақ, жиілігі секундына 8-13 рет. Бұл ырғақ адам жатқанда, тыныш 
отырғанда (көзін жұмып) байқалады. Ол ми қыртысының желке және төбе тұстарынан жақсы 
жазылынып алынады. 
Бета ырғағы
- әрекет ырғағы, жиілігі секундына 14-30 рет. Бұл ырғақ адам ой ойлағанда (мысалы, 
есеп шығарғанда) ми қыртысының маңдай және төбе бөлімдерінен жақсы жазылады. 
Гамма ырғағы
қатты қозу кезінде (мысалы, қуаныш, реніш, қатты ойланғанда) пайда болатын ең 
жиі ырғақ (орта есеппен 40гЦ. 
Дельта ырғағы
ең баяу, ұйықтағанда пайда болады, жиілігі орта шамамен 25 гЦ). 
Тета ырғағы
– жиілігі секундына 4-8 рет шала ұйқыда жатқанда жазылатын потенциал ырғағы (5 
гЦ). 
Ми сыңарларының дамуы
. 1 жастағы баланың маңдай бөлімі нашар дамыған, оның сайлары мен 
қатпарлары ұсақ, таяз. Ми қыртысының қызметі нашар, қыртыс асты бөлімін бақылауы төмен дәрежеде, 
жұлынға ықпалы аз болғандықтан баланың ретсіз қимылдары көп болады. 
4-6 жас аралығында баланың сезім және қозғалыс аймақтары қалыптасады. Функциялық жетілуі 
төмендеу болғандықтан жүйке орталықтарының тежелуі – нашар, қозуы – тез жайылады, бала тез 
қозады, әсіресе ойнағанда жаман ұйықтайды, ұйықтап жатқанда мазасызданады. 
7-13 жаста ми қыртысының үшінші қабатындағы пирамида тәрізді клеткалары қалыптаспаған, 
байланыс бөлімдерінің нейрондары миелинденіп болмағандықтан ойлау қабілеті, санасы әлі толық 
жетілмеген. Қозуы тежелуден басымырақ. Сондықтан баланың зейіні 7-8 жаста 15-20 мин, 8-10 жаста 
20-25 минуттай ғана. Бастауыш сынып оқушылары тез қозады, үзіліс кезінде түрлі ойындардан кейін 
ұзаққа дейін тыныштала алмайды. 
13-18 жас арасында ми қыртысының үшінші қабаты толық қалыптасып үлгереді. Баланың белсенді 
зейіні 30-40 минөттей болады. 17-18 жаста баланың ми қыртысының құрылымдық дамуы аяқталады, 
бірақ қызметінің дамуы одан әрі қарай жалғасады. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   72




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет