1 вопрос На русском
жүктеу/скачать 119,35 Kb.
|
СРО Химия
| На казахском
Организмді қоршаған ортада стационарлық күйде болатын физикалық-химиялық жүйе ретінде анықтауға болады. Тұрақты күйді қамтамасыз ету үшін барлық организмдер бір мақсатқа - ішкі ортаның тұрақтылығын сақтауға қызмет ететін әртүрлі анатомиялық, физиологиялық және мінез-құлық бейімделулерін жасады. Ішкі ортаның (қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы) бұл салыстырмалы динамикалық тұрақтылығы және адам мен жануарлар организмінің негізгі физиологиялық функцияларының тұрақтылығы гомеостаз деп аталады. Бұл процесс негізінен тыныс алу және шығару қызметтеріне байланысты өкпе мен бүйректің қызметі арқылы жүзеге асады. Гомеостаз қышқыл-негіз тепе-теңдігін сақтауға негізделген. Көптеген жасушалардың қалыпты жұмыс істеуі үшін жеткілікті тар рН шектері (6,9 - 7,8) қажет және дене пайда болған қышқылдарды үнемі бейтараптандыруға мәжбүр. Бұл процесс артық сутегі иондарын байланыстыратын және олардың ағзадағы әрі қарай қозғалысын бақылайтын буферлік жүйелер арқылы жүзеге асырылады. Буферлік жүйелер өте маңызды рөл атқарады, өйткені организмдегі әртүрлі метаболикалық процестердің нәтижесінде үнемі әртүрлі қышқылдар пайда болады, олар буферлік жүйелермен: бикарбонат, фосфат, ақуыз және гемоглобинмен дереу бейтараптандырылады. Организмнің негізгі буферлік жүйесі H2CO3 және NaHCO3-тен тұратын бикарбонатты буфер болып табылады. Шамамен 7,4 рН кезінде организмде бикарбонат ионы басым болады және оның концентрациясы көмір қышқылының концентрациясынан 20 есе жоғары болуы мүмкін. Табиғаты бойынша көмір қышқылы өте тұрақсыз және түзілгеннен кейін бірден көмірқышқыл газы мен суға бөлінеді. Ағзадағы көмір қышқылының түзілу және кейіннен жылдам ыдырау реакциялары соншалықты мінсіз болғандықтан, оларға көп мән берілмейді. Бұл реакциялар эритроциттер мен бүйректерде кездесетін карбоангидраза ферментімен катализденеді. Көмірсутекті буферлік жүйенің ерекшелігі оның ашық болуы. Артық сутегі иондары бикарбонат ионымен байланысады, нәтижесінде пайда болған көмірқышқыл газы тыныс алу орталығын қоздырады, өкпенің вентиляциясы жоғарылайды, тыныс алу кезінде артық көмірқышқыл газы жойылады. Денедегі рН тепе-теңдігі осылай сақталады. Жасушаларда сутегі иондары неғұрлым көп түзілсе, соғұрлым буфердің шығыны артады. Метаболизмнің осы кезеңінде артық сутегі иондарын кетіретін бүйрек қосылып, ағзадағы бикарбонат мөлшері қалпына келеді. Фосфат буфері органикалық молекулалардың бөлігі ретінде де, бос иондар ретінде де әрекет ете алады. Оның бір молекуласы үш сутегі катионын байланыстыруға қабілетті. Белоктар өздерінің полипептидтік тізбегіне қышқылдықты да, негіздік те топтарды қоса алады. Протеин буферлік жүйесінің буферлік сыйымдылығы рН кең ауқымын қамтуы мүмкін. Қол жетімді рН мәніне байланысты ол гидроксил топтарын да, сутегі иондарын да байланыстыра алады. Қанның буферлік сыйымдылығының үшінші бөлігі гемоглобинге келеді. Әрбір гемоглобин молекуласы бірнеше сутегі иондарын бейтараптай алады. Оттегі гемоглобиннен ұлпаларға өткенде, гемоглобиннің сутегі иондарын байланыстыру қабілеті жоғарылайды және керісінше: гемоглобин өкпеде оттегімен қаныққанда, ол бекітілген сутегі иондарын жоғалтады. Бөлінген сутегі иондары бикарбонатпен әрекеттеседі, нәтижесінде көмірқышқыл газы мен су түзіледі. Алынған көмірқышқыл газы тыныс алу кезінде өкпеден шығарылады. Гемоглобиннің буферлік қасиеті төмендеген гемоглобин (HHb) мен оның калий тұзының (KHb) қатынасына байланысты. Әлсіз сілтілі ерітінділерде, мысалы, қан, гемоглобин және оксигемоглобин қышқылдық қасиеттерге ие және H + немесе K + доноры болып табылады. Бұл жүйе өз бетінше жұмыс істей алады, бірақ организмде ол көмірсутек жүйесімен тығыз байланысты. Қан қышқыл өнімдер шығатын ұлпа капиллярларында болғанда, гемоглобин негіз ретінде әрекет етеді: KHb + H2CO3 ↔ HHb + KHCO3. Өкпеде гемоглобин, керісінше, қышқыл сияқты әрекет етеді, көмірқышқыл газы бөлінгеннен кейін қанның сілтілі болуына жол бермейді. Амин қышқылдары мен ақуызды буферлік жүйелер. Бұл буферлік жүйелердің буферлік әсері оларға белгілі бір мөлшерде қышқыл немесе сілтіні қосқанда біліне бастайды. Ақуыздың екі түрінің қоспасы түзіледі: а) әлсіз «белок-қышқыл» + осы әлсіз қышқылдың тұзы б) әлсіз «белокты негіз» + осы әлсіз негіздің тұзы жүктеу/скачать 119,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|