1. Зертханалық істің даму тарихына сипаттама беріңіз



жүктеу/скачать 116,12 Kb.
Дата23.12.2022
өлшемі116,12 Kb.
#59248

1. Зертханалық істің даму тарихына сипаттама беріңіз.
«Лабораториялық іс» пәні лабораториялық зерттеулерді әдістемелік, техникалық, ұйымдастыру мәселелерімен қамтамасыз етуді және зерттеулерді тәжірибе жүзінде іске асыруды қарастырады.
Республикамызда мал шаруашылығының дамуын зерттеу бастапқы кезде ара-тұра әртүрлі ғылыми-зерттеу экспедициялары арқылы жүргізілді. Мәселен, ХІХ ғасырдың 15-20 жылдары доктор Бунге ірі қара малының сібір жарасы мен оба ауруларының таралу себептерін анықтады. Кейіннен 1872-1874-1888 жылдары осы ауруларды зерттеп, болдырмау мәселелерін жетілдіре түсу үшін кешенді экспедициялар құрылды. Ал 1893 жылдан бастап Қазақстанда обылыстық ветеринариялық қоғамдар құрыла бастайды. Бұл қоғамдар көп жылдар бойы ғылыми мекемелердің ролін атқарып келді. Олар ветеринария ғылымының алғашқы кезеңіндегі ғылыми ізденістердің жолы мен көлемін анықтап отыратын негізгі ұйымдастырушы күшке айналды. Қоғамның негізгі қызметтері үш мәселені шешуге бағытталды:
1. Ғылыми, тәжірибелік және ұйымдастыру жұмыстарын;
2. Әдістемелік-кеңес мәселелерін;
3. Үгіттеу және оқытушылық бағыттарды.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ресейде басқа да Еуропа елдеріндегідей медициналық, ветеринариялық және ауылшаруашылық микробиологияның дамуы негізінде медициналық және ветеринариялық бактериологиялық лабораториялар мен станциялар ашыла бастады. 1887 жылы Харьковтік және Дерптік (Юрьевтік) бактериологиялық станциялар ұйымдастырылды, ал 1890 жылы Саратовтың ветеринариялық-бактериологиялық лабораториясы құрылды. 1897 жылы Ресейде 25 ветеринариялық-бактериологиялық лабораториялар мен станциялар жұмыс істеді.
1898 жылы 22 қаңтарда Петербургта ветеринариялық-бактериологиялық лаборатория мен ішкі істер министрлігінің жанынан ветеринариялық басқарма ашылды. Лабораторияның алдына қойылған мақсаттар:
• губерниялардың талаптары бойынша сібір жарасына қарсы вакцинаны және басқа да егілетін материалдарды дайындап, жіберіп отыру;
• жаңа биопрепараттарды тексеруден өткізіп отыру;
• сырттан келетін патологиялық материалдарды диагностикалық тұрғыдан зерттеу;
• әртүрлі эпизоотологиялық сұрақтарды ғылыми зерттеуден өткізу;
• малдәрігерлік курстарда білімдерін жетілдіруге жіберілген мал дәрігерлеріне бактериологиядан сабақ беру.
Осы лабораторияның негізінде Қазан революциясынан кейін Мемлекеттік эксперименталды ветеринария институты құрылды. Кейіннен, 1930 жылы ВИЭВ болып аталды.
Қазақстанда ветеринариялық-бактериологиялық лабораторияларды ұйымдастыру мәселесін бірінші рет обылыстық ветеринария инспекторы А.П.Петровскийдің ұсынысы бойынша Орал ветеринариялық қоғамы көтерді. Оған негізгі себеп болған сол жылдары Оралда түйелердің белгісіз аурудан көптеп қырылуы. 1897 жылы Оралда төрт далалық бөлімшесі және бес сапарға дайын лабораториясы бар ветеринариялық-бактериологиялық лаборатория құрылды. Бұл лаборатория кезінде індетті, тоғышарлар тудыратын және басқа да ауруларды анықтауда; бактериялық улар мен вакциналарды дайындауда, белгісіз түйе ауруларын зерттеуде қомақты жұмыстар жүргізді. Лаборатория мамандары қазіргі Батыс-Қазақстан, Ақтөбе, Манғышылақ және Атырау обылыстарына қызмет көрсетті.
Орал ветеринариялық-бактериологиялық лабораториясының ғылыми-зерттеу жұмыстары тек Қазақстанда ғана емес бүкіл Ресейдің барлық түкпір-түкпірлеріне дейін белгілі болды. Осы лабораторияның оңды тәжірибелеріне сүйене отырып көптеген мал дәрігерлері осындай лабораторияны Қазақстанның басқа да обылыстарында ашуға ұсыныстар жасады. Бірақ сол кездегі патша үкіметі ол ұсыныстарды, сондай-ақ орталық малдәрігерлік ғылыми-зерттеу станциясын ашу туралы берілген ұсынысты да ескерусіз қалдырды.
Азамат соғысы кезінде малдәрігерлерінің күрт азаюы, мал өнімдеріне қызығушы топтардың көбеюі малдәрігерлік жұмыстың нашарлауына және Қазақстанда эпизоотияның таралуына әкеп соқты. Осындай құлдырап кеткен малдірігерлік істің дұрыс жолға қойылуына 1921 жылғы қараша айында болған малдәрігерлік мамандардың Бүкілресейлік съезі түпкілікті әсер етті. Онда эпизоотиямен күрестің бірыңғай мемлекеттік жоспарлануы анықталды; жылқылардың маңқа ауруын жоюдың жолдары, ірі қараның және шошқаның оба және өкпе ауруларына, сібір жарасы, қотыр және т.б. ауруларға қарсы күресу шаралары белгіленді.
Съезд губерниялық және обылыстық маңыздағы ветеринариялық қызметтің біртекті құрылымын шешті, «Ветеринариялық-бактериологиялық институттар» және «Губерниялық ветеринариялық-бактериологиялық лабораториялар» туралы ережелерді бірінші рет бекітті.
1921 жылы В.С.Бобровский жер туралы халық комиссариатының ветеринариялық басқармасының бастығы болып тағайындалады. Оның басқаруымен арнайы комиссия Ветеринария заңының (Жарғы) бірінші жобасын дайындауға кіріседі. Бұл жоба 1923 жылғы қараша айында өткен ВЦИК-тің сессиясында қаралып, Заң ретінде бекітіледі. В.С.Бобровский басқарған орталық ветеринариялық басқарма ветеринариялық ұжымдардың тармақтануына, оның ішінде бактериологиялық лабораториялардың дамуына ерекше қамқорлық жасады.
Қазақстанда ветеринариялық ұжымдар Қырғыздық орталық атқару комитеті мен Қырғыз республикасының советтік халық комиссариаты құрылғаннан бастап заңды ұжым ретінде хаттала бастады. 1920 жылы 18 қырқүйекте Қырғыз республикасының халықтық жер комитетінде Орталық ветеринариялық бөлім ұйымдастырылды. Оның бірінші ұйымдастырушысы және бастығы болып 1904 жылы Қазанның малдәрігерлік институтын бітірген А.П.Сейдалин тағайындалады.
1924 жылы ветеринариялық ұжымдар мен ветеринария мамандырының саны недәуір көбейеді. Малдәрігерлік бөлімдер, пункттер, институттар ұйымдастырылады. Қазақстанда ветеринария саласының дамуы әсірее соғыстан кейінгі жылдары жылдамдай түседі. Обылыстық, аудандық малдәрігерлік лабораториялар құрылады. Қазақстанда малдәрігерлік лабораториялардың қызметін ұйымдастыруда үлкен үлес қосқан ғалымдар: У.Б.Базанов, И.А.Квятковский, Т.И.Исенгулов, С.А.Аманжолов, А.Р.Абишев, Н.Ж.Жанузаков, академик З.К.Кожебеков және т.б..
Диагностикалық әдістемеліктер мен препараттар дайындауда көп еңбек сіңірген ғалымдар: К.Н.Бучнев, А.А.Росляков,Б.А.Матвиенко,Б.Т.Толысбаев, К.Б.Бияшев, Т.С.Сайдулдин, Н.П.Иванов, М.С.Сабаншиев, И.Белобаб және т.б. көптеген ғалымдар.
Лабораториялық зерттеу әдістемеліктерін шығаруда Е.Ф.Дымко, З.К.Кожебеков, Н.Ф.Шуклин, Т.М.Тлеуғали, С.Қ.Қырықбай ұлы, Г.Х.Габидуллин, В.Н.Квятковский, К.Н.Қожанов және т.б. көптеген ғалымдар өз үлестерін қосты.

2. Зертхана түрлерін атаңыз


Зертхана — медицина және ветеринария саласында ғылыми немесе қолданбалы клиникалық ауруды айыру, санитарлық эпидемиологиялық зерттеулер жүргізетін, сол сияқты басқа да медициналық мекемелерге арнайы мәселелер бойынша әдістемелік-ісжүзілік көмек көрсететін медициналық мекеме немесе медициналық мекемелер жанындағы құрылымдық бөлімше.емханалар мен ауруханаларда осындай зертхана болуы қажет, олар мұндай зерттеулер жүргізіледі:

жалпы клиникалық талдау.


Гематология.
Биохимиялық талдау.
Иммундық талдау.
Цитологиялық талдау.
Серологиялық талдау.
Микробиологиялық талдау.
3. Пәннің анықтамасы және міндеттерін түсіндіріңіз
«Лабораториялық іс» пәні лабораториялық зерттеулерді әдістемелік, техникалық, ұйымдастыру мәселелерімен қамтамасыз етуді және зерттеулерді тәжірибе жүзінде іске асыруды қарастырады.
Негізгі қарастырылатын мәселелер:
• ауруларды анықтау, олардан сақтандыру және емдеу процессінің нәтижесін бақылау үшін адамдар мен малдардың организміндегі биологиялық сұйықтарды зерттеу;
• қоршаған ортаның биологиялық, химиялық агенттермен ластану деңгейін анықтау және физикалық факторлардың әсерін зерттеу;
• сыртқы ортаны қорғау; мал шаруашылығының жұмысшыларын тиімді санитарлық-гигиеналық жағдаймен қамтамасыз ету; малдардың, олар тұратын қора жайларының, жайлымның, азықтардың, судың және т.б. мәселелерді дұрыс, уақытында шешу;
• малдан, өсімдіктерден алынатын шикізаттардың сапасын анықтау;
• індетті және тоғышарлар тудыратын адамдар мен малдарға ортақ аурулардан сақтандыру шараларын қамтамасыз ету.
Бұл мәселелерді шешуде «Лабораториялық іс» пәні барлық клиникалық, ветеринариялық, жалпы биологиялық және т.б. пәндермен тығыз байланыста болады. Қандай лабораториялық зерттеулер болмасын, оларды жүргізу үшін белгілі бір приборлар, аспап-құралдар және реактивтер қажет. Сондықтан да «Лабораториялық іс» пәнінің негізінде техникалық (физика, химия) және іргелі (фундаментальды) ғылымдардың қазіргі кездегі жетістіктері жатыр.
Лабораторияның алдына қойылған мақсаттар:
• губерниялардың талаптары бойынша сібір жарасына қарсы вакцинаны және басқа да егілетін материалдарды дайындап, жіберіп отыру;
• жаңа биопрепараттарды тексеруден өткізіп отыру;
• сырттан келетін патологиялық материалдарды диагностикалық тұрғыдан зерттеу;
• әртүрлі эпизоотологиялық сұрақтарды ғылыми зерттеуден өткізу;
малдәрігерлік курстарда білімдерін жетілдіруге жіберілген мал дәрігерлеріне бактериологиядан сабақ беру.
4. Жалпы мақсатта қолданылатын шыны ыдыстар
Лабораториялық ыдыстар – анализдік, препараттық және басқа лабораториялық жұмыстарда жалпылай және арнайы қолданылатын ыдыстар. Олар негізінен химикалық-лабораториялық шынылардан, фарфордан, пластикалық заттардан, платинадан, металл тотықтарынан және басқа да материалдардан жасалады.
Бұл ыдыстардың ішіндегі ең көбірек қолданылатыны әртүрлі пішінді, әртүрлі материалдардан дайындалған пробиркалар. Олар цилиндр тәрізді, түбі доғалданған, әртүрлі көлемді, әртүрлі шынылардан дайындалған түтіктер. Кәдімгі лабораториялық пробиркаларды жеңіл балқитын шынылардан дайындайды. Бірақта жоғарғы температурада қолданылатын пробиркаларды қиын балқитын немесе кварцтан дайындайды.
Қарапайым пробиркалардан басқа градуспен белгіленген және цетрифугаға арналған пробиркалар бар. Пробиркалар сапалы реакцияларда, өте терең микро анализдерде пайдаланылады. Пробиркаларда реакция қою үшін реактивтерді аз мөлшерде алған жөн. Оларда аз мөлшерде сұйықты қайнатуға болады. Тек оның жоғарғы жағынан ұстағышпен ұстау керек. Сұйықты қыздыруды жоғарғы жағынан бастайды, төменгі жағынан бастағанда сұйық қатты қайнайды да төгілуі мүмкін. Қайнатқан уақытта пробирканың ашық аузын оператордан қарсы жаққа қаратып ұстайды. Ал аздап жылыту керек болған жағдайда пробирканы сұйықпен ыстық суға салып қою керек.
Воронкалар сұйықтарды құю, сүзу үшін қажет. Химиялық воронкалар әртүрлі көлемде шығарылады. Олардың жоғарғы ауызғы диаметрлері 35, 55, 70, 100, 150, 200, 250 және 300 мм болады. Кәдімгі воронкалардың ішкі қабаты тегіс болып келеді. Егер сүзуді жылдамдату керек болса, онда ішкі қабаты бұдырланған воронкаларды қолданады. Сүзу үшін қолданылатын воронкалардың 45º бұрышы болады және қисайта кесілген түтікшемен аяқталады.
Аналитикалық жұмыстарда аналитикалық воронкаларды қолданған жөн. Олардың айырмашылығы аяқ түтікшелері ұзын және оның жоғарғы жағының диаметрі төменгі жағынікінен тарлау болып келеді. Мұндай конструкция сүзуді жылдамдатады. Сонымен қатар ішкі қабаты бұдырланған және воронканың түтікшеге қосылатын жерінде шар тәрізді кеңістік істелген воронкаларда сүзу процессін үш есеге дейін жылдамдатуға болады.
Бөлгіш воронкалар өзара араласпайтын сұйықтарды (мысалы су мен майды) ажырату үшін қолданылады. Олар цилиндр немесе груша тәрізді, көпшілігі тығыздалып жабылатын тығынмен қамтамасыз етілген. Трубканың жоғарғы жағында шыны кран бар.
Олардың сиымдылықтары әртүрлі, соған байланысты қабырғаларының қалыңдықтары да әртүрлі болып келеді. Неғұрлым сиымдылығы аз болса, солғұрлым қабырғасы жұқа.
Тамшылатқыш воронкалардың бөлгіш воронкалардан айырмашылығы олар жеңіл, қабырғалары жұқа, көпшілігінің аяққы түтікшелері ұзын болып келеді. Оларды реакцияда сұйықтарды өте аз мөлшерде, тамшылатып қосу керек болғанда пайдаланылады.
Жұмысты бастар алдында шыны кранның шлифті бетін жұқа етіп вазелинмен немесе арнайы маймен майлайды. Ол май түтікшенің ішіне кірмеуі керек. Тамшы бірқалыпты таму үшін воронкаға қондырғы орнатылады. Ондай воронкаларда краннан кейін бірден кеңейтілген бөлігі ары қарай түтікшемен жалғасады.
Химиялық стақандар әртүрлі сиымдылықтағы (50-2000 мл) қабырғасы жұқа цилиндр тәрізді ыдыстар. Олар аласа, биік; тұмсықты, тұмсықсыз болып келеді. Сондай-ақ шкалалы, Филлипс, тұмсықты конус қабырғалы стақандар бар. Оларды химиялық реакцияларда, препарат дайындау жұмыстарында қолданады.
Кәдімгі шынылардан дайындалған стақандарды жалаң отқа қыздырғанда олар сынып кетеді. Сондықтан олардағы сұйықты қыздыру үшін газға немесе электр плиткаларына асбестенген торша арқылы қыздырады. Су банналарында қыздыруға болады. Стақанды плитаға қояр алдында оның сыртындағы суды, ылғалды орамалмен мұқият сүрту керек.
Түбі жадағай шыны колбалар. Олар шар және конус тәрізді болып келеді, сиымдылықтары 50 мл-ден 10 литрге дейін, шлифті және шлифсіз түрлері болады. Тығыз жабылатын тығынды конус тәрізді колбаны «йод санын анықтайтын колба» деп атайды.
Колбаларды химиялық реакцияларды титрлеуге, препараттар дайындауға т.б. лабораториялық жұмыстарға пайдаланады. Колбадағы сұйықты стақандағыдай қыздырады. Ыстыққа төзімді шыныдан жасалған колбаларды ашық отқа да қоюға болады. Штатив шығырына орналастырып қыздыруға да болады. Кейде колбаның бетін жауып қыздыруға тура келеді. Ол үшін сағат шынысын, шыны жапқышты немесе колпақты пайдаланады. Дистілденген суды, реактивтерді сақтау үшін, оларға шаң, бөгде заттардың түспуіне өте қолайлы.
Бунзен колбасы сүзуді вакуум-насос қолдану арқылы жүргізгенде қажет. Колбаның жоғарғы жаында тубусы болады. Оны резина түтікше арқылы вакуум-насосқа қосады. Колбаның аузына резина тығынмен бекітілген ворнканы орналастырады. Сорғыш колбалар әртүрлі сиымдылықты және әртүрлі пішінді болып келеді. Лабораториялық жағдайда көбінесе конус тәрізді колбаларды қолдану ыңғайлы.
Колбадағы сүзіндіні аппаратты қайта ажыратып жатпай құйып алу үшін краны түп жағында орналасқан Бунзен колбасы қолайлы. Ол үшін вакуум-насосты алдын ала жабады да, сүзіндіні кран арқылы дайын ыдысқа құйып алады. Бунзен колбасын атмосферлік қысымға төзімді болу үшін қалың шыныдан дайындайды. Жұмыс уақытында колбаны орамалмен орап немесе қағаз жәшікке орналастырып ұстаған қауіпсіз болады. Жарыла қалған кезде шынының сынықтарынан қорғау үшін колбаға поливинилхлоридтан дайындалған мөлдір пленканы спираль тәрізді жапсырып тастауға да болады. Әрбір колбаға тесігі әртүрлі, жиі қолданылатын воронкалардың ұштарының диаметрлеріне дәл келетін, екі-үш тығыннан дайындау керек.
Әлі қолданыста болмаған Бунзен колбасын мұқият тексеру керек. Сызаты бар колбалар вакуумға шыдамайды. Колбаны вакуум-насосқа қосар алдында оны орамалмен орап немесе қағаз жәшікке орналастырып барып қосу керек.
Кристаллизаторлар – қабырғалары жұқа, түбі жадағай, сиымдылығы мен бетінің диаметрі әртүрлі шыны ыдыс. Оны заттарды кристаллдау және буландыру үшін қолданады. Кристаллизаторларды тек су баннасында ғана қыздыруға болады.
Жуғыштар – ыдыстарды жуу үшін бейімделген аспап. Оларды сиымдылығы 0,5-2 литр колбалардан дайындайды. Полиэтиленнен жасалған жуғыштар қолайлы, бірақ оларды ыстық ертінділерде қолдануға бомайды.
Жуғыштарды дайындау үшін екі тесігі бар резина тығынды колбаны пайдаланады. Майыстырылған бірі ұзын, бірі қысқа екі түтікшені резина тығындағы тесіктерге орналастырады. Түтікшелердің екі жақ басын балқыту арқылы доғалдайды. Осылай жиналған жуғышты дистілденген сумен толтырады, жуғыш жұмысқа дайын.
Тоңазытқыштар – қайта қуу аппаратындағы қайнаған судың буын конденсациялау үшін қолданылады. Суытылған су буы дайын ыдысқа немесе қайта сол қайнатылған ыдысқа жиналады. Осыған байланысты олардың пішіні мен аттары әртүрлі болады. Дайын ыдысқа конденсатты жинау үшін пайдаланылатын тоңазытқыш түзу тоңазытқыш деп, ал конденсат қайта қайнатылған ыдысқа жинау үшін пайдаланылатын тоңазытқыш кері тоңазытқыш деп аталады.
Либихтің түзу тоңазытқышы. Лабораторияда кең тараған тоңазытқыш. Бір жақ басы кеңейтілген ұзын шыны түтік сытанан шыны немесе металл жапқышпен қапталған. Шыны түтіктің ұштары резина түтікшелермен жалғасады. Бір ұшы су құбырымен жалғасады да, ал екінші ұшы ағатын каналға бағытталады. Краннан келетін суық су су буына қарсы ағыста болады да, оны суытады. Негізгі ереже бойынша су төменгі жағынан кіріп жоғарғы жағынан шығуы керек және буы бар түтікшенің сыртындағы шыны көйлек әрқашанда суға толы болуы керек. Олай болмаған жағдайда түтік суға толмаған жерінен сынып кетеді. Тоңазытқышты ұзақ уақыт пайдаланғанда оның шыны көйлегінің ішінде сумен келетін темір тотығының тұнбасы пайда болады. Оны ауық-ауық 10-16 %-ды тұз қышқылының ертіндісімен тазалап отыру керек. Тазалап болғаннан кейін ол арқылы 5-6 минуттай таза су жібереді. Либихтің тоңазытқышы арқылы пары 150ºС-дан аспайтын сұйықты ғана қайта айдауға болады.
Кері тоңазытқыштардың шарикті, бұрандалы және т.б. түрлері болады. Шарикті түрінде тоңазытқыштың трубасы шар тәрізді кеңейтілген, ал бұрандары түрінде спираль тәрізді бұратылған. Мұндай трубаларда олардың тоңазытқыш беттері ұлғаяды, конденсация толық жүреді.
Аллиннің тоңазытқышы тік орнатылады. Оны қисайтқан жағдайда шар тәрізді кеңейтілген жерге конденсат сұйығы толады да конденсация фракциясы дұрыс жүрмейді.
Сокслеттің шарикті тоңазытқышы. Онда сұйықтың буы шардың ішкі және сыртқы қабаттарының арасынан өтеді де, бу сыртқы жақта ауамен, ал ішкі жақта суық сумен суытылады.
Домраттың тоңазытқышы бұрандалы тоңазытқыш, түзу және кері тоңазытқыштардың ролін бірдей атқарады. Температураның өзгеруіне жақсы бейімделген. Ерекшелігі оның сыртқы қабатындағы қоршаған ортаның су буы суытылмайды.
Сифондар. Сұықты қайта құюға бейімделген ыдыс. Оның бір ұшын құйылатын сұйыққа батырады да, бір ұшын саусақпен немесе қысқышпен жауып қояды. Үшінші ұшы арқылы сұйықты сорады да, сұйық түтіктің бүгілген деңгейіне жеткенде саусақпен басып тұрған ұшын ашады,ал үшінші ұшын жабады. Сифонды жоғарғы қысымды пайдаланып та туғызуға болады.
Дөңгелек түпті шыны колбалар кәдімгі және арнайы шынылардан дайындалады. Олар көптеген лабораториялық жұмыстарда пайдаланылады. Олардағы сұйықты жалаң отта қыздыру үшін үстіңгі жағында шұңғылы бар асбесс торшалары қолданылады.
5. Фарфор ыдыстарды атаңыз
Фарфор бұйымдары шыны ыдыстарға қарағанда химиялық реакцияларға және қызуға жоғарғы төзімділігімен сипатталады. Фарфордың әр түрлерінің құрамына 20-60 % каолин, 20-40 % кварц және 20-60 % дала шпаты кіреді. Оларды жағу 1200-1400ºС-да жүргізіледі. Көптеген фарфор бұйымдарын глазурьмен қаптайды. Фарфордан жасалған ыдыстардың кемшілігі олар ауыр, мөлдір емес және шыны ыдыстарға қарағанда қымбатырақ.
Стақандар (бокалдар) – сиымдылығы 50-4000 мл, құйылатын тұмсығы бар, сегіз номерлі цилиндрге ұқсас ыдыс. Су және құм банналарында, асбес торы арқылы газ оттығында заттарды еріту, араластыру және қыздыру үшін қолданылады.
Буландыру үшін қолданылатын тарелкалар – дөңгелек, жұқа қабырғалы, тұмсығы бар, аласа бойлы ыдыс. Сиымдылығы 28-4600 мл сегіз размері бар. Олардың диаметрлері 3-4 - 50 см және одан да үлкен болуы мүмкін.
Тарелканың ішкі беті толық, ал сыртқы беті ½ - ¼ бөлігінде глазурмен қапталады. Мұнда әртүрлі ертінділерді буландыруға болады. Буландыруды су және құм банналарында, асбес торын қолдана отырып электр плиткалары мен газ оттықтарында іске асыруға болады.
Келі түйгішімен (ступка пестигімен). Қалың қабырғалы, дөңгелек, тұмсықты ыдыс. Ішкі беті глазурсыз, кедір-бұдыр. Қатты заттарды, биологиялық тіндерді ұсақтауға және араластыруға қолданылады.
Ұстайтын шығыры мен тұмсығы бар ыдыс (кружка) – қабырғасы қалың, тұмсықты биік цилиндр. Сиымдылығы 250 мл – 2 л аралығында. Қышқылдарды, концентрациялы сілті ертінділерін құю және араластыру үшін қолданылады. Онда құм баннасында немесе асбес торшалары арқылы сұйықты 300ºС-ға дейін қыздыруға болады.
Тиглдердің биігі және аласасы болады. 5 биік және 6 аласа номерлері бар. Олар бір-бірінен номерлері және сиымдылықтары арқылы ажыратылады. Олар тұндаларды кептіру, күлге айналдыру және шанышқылау үшін қолданылады. Оны біртіндеп қыздыра отырып керекті температураға дейін жеткізеді. Тұнбаны шанышқылауды муфель пешінде температураны біртіндеп 1200ºС-ға жеткізіп барып іске асырады. Операция аяқталғанда оны ауада суытады да эксикаторға орналастырады. Суыту үшін қызған тиглді суық қысқашпен ұстауға, металл немесе керамикалық қондырғыларға қоюға болмайды. Оларды суығанша асбес торшаға қойған дұрыс. Фарфор тиглдерінде сілтімен, натрий карбонатымен, фторлы сутегі қышқылымен жұмыс істеуге болмайды. Олар фарфорды бүлдіреді. Тигелдегі зат шашырап төгілмес үшін кейде қақпақ қолданылады.
Бюхнер воронкасы. Цилиндрлік және конустық бөліктерінің арасында көп тесігі бар аралық қалқа қойылған ыдыс. Сиымдылығы 68-2720 мл аралығында төрт размері шығарылады. Олар ыстық және суық түріндегі бейтарап, қышқыл және сілті ертінділерінің тұнбаларын қағаз сүзгіштер арқылы сүзу үшін қолданылады. Сүзу үшін таза воронканы резина тығын арқылы Бунзен колбасына қосады. Көп тесікті қалқанға екі айналым, диаметрі воронканың ішкі диаметрінен 1 мм кем, сүзгіш қағазды орналастырады. Оны аздап дистілденген сумен ылғалдау керек. Сонда сүзгі қағаз қалқанның бетіне толық жабысады да оған бөгде заттардың түсуіне жол бермейді.
Қасықтар және шпателдер. Қасықтар құрғақ заттарды өлшеу үшін алуға бейімделген. Шпатель – екі жақ басы күрекше тәрізді кеңейтілген аспап. Бір жағының күрекшесі кішілеу болып келеді және олардың үштері өткірленген. Олар сүзгілерден тұнбаны алу және заттарды өлшеуге салу үшін қолданылады.
Жоғарғы температурадағы отқа төзімді ыдыстар. 1200ºС-дан жоғарғы температурада қыздыру керек болғанда отқа төзімді материалдардан жасалған тигелдерді қолдануға болады. Оған жататындар: кварц, графит, шамот, гессен балшығы, платина, көптеген металл тотықтары, кейбір металлдардың карбидтері және басқалар.
6. Өлшеуіш ыдыс.
Сұйықтардың көлемін өлшеу үшін өлшеуіш ыдыстарколбалар, (құтылар), цилиндрлер мен мензуркалар қолданылады.
Өлшеуіш колбалардың мойыны жіңішке, шыны тығындары болады. Өлшеуіш колбалар сұйықтың белгілі бір көлемін өлшеуге пайдалынады. Бұл колбалардың көлемі 2 л дейін болады. Әдетте олар 50, 100, 200, 500 және 1000 миллилитрлік колбалар болады. Колбаның мойнындағы жоғарғы белгі сұйықтың құйылатын ең жоғары шегін көрсетеді. Колба бүйіріндегі цифр оның миллилитрмен алынған көлемін көрсетеді.
Өлшеуіш цилиндрлер – қалың шыны ыдыстар. Олар орнықты болу үшін түбі жайпақ етіп жасалады. Цилиндрлердің қабырғаларының сыртына сызық белгілері салынған, олар көлемін (мл) көрсетеді. Өлшеуіш цилиндрдің сыйымдылығы: 10 мл-ден 2 литрге дейін болады. Олар сұйықтың әр түрлі көлемін 14 дәл өлшеу үшін керек.
Цилиңдрлердің орнына кейде мензуркалар да қолданады. Бұл қабырғасында белгі сызықшалары бар конус ыдыс. Бұларды да өлшеуіш цилиндрлер сияқты пайдаланады.
Сұйықтардың дәл белгілі көлемдерін алу үшін пипеткаларды (өлшегіш тамшуырлар) пайдаланады. Олар ортасы кеңірек, диаметрлері кішірек, шыны түтіктер. Пипетканың төменгі ұшы сүйірленіп келген, ішкі диаметрі 1мм. Пипетканың кеңірек жағы сызықшалармен белгіленген, сол сызықшаға дейін сұйықты толтырып алады. Кейбір пипеткалардың екі сызықшасы болады: сұйықтың керек көлемі осы екі сызықшаның арасына толтырылып алынады. Пипеткалардың сыйымдылығы 1 мл-ден 100 мл-ге дейін болады. Сұйықты әр түрлі көлемде өлшеп алу үшін бөліктерге бөлінген түтіктер сияқты пипеткалар қолданылады.
Өлшеуіш ыдыстарды пайдаланғанан кейін дереу жуып отыру керек.
7. Пластмасса ыдыстарды атаңыз
Полиэтилен, полипропилен, фторопласт және басқа да мөлдір және жартылай мөлдір, химиялық заттардың әсерлеріне төзімді материалдардан жасалатын ыдыстар соңғы кезде кеңінен қолданылуда. Олардан колбалар, пипеткалар, жуғыштар, пробиркалар, цилиндрлер, воронкалар, түтіктер т.б. бұйымдар дайындалады. Сондай-ақ, лабораториялық анализдерге қажетті биологиялық сұйықтардың сынақтарын алу және оларды тасымалдау үшін бір рет қолдануға болатын ыдыстар да дайындалады. Оларды көбінесе үй температурасында пайдалануға болады. Пластмассадан жасалған ыдыстар аз ылғалданады, бірақ кейбір химиялық заттарды өз бойына мықты сіңіреді.

8. Зертханалық ыдыстарды дайындау ерекшеліктері.


Марганец қышқыл калий ертіндісімен жуу. Бұл ертіндінің 4-5 %-ды концентрациясы қолданылады. Ертінді өте күшті тотықтырғыш, әсіресе оны қыздырғанда және аздап күкіртқышқылын қосқанда.
Ертіндіні кір ыдысқа құяды да, оған концентратты күкірт қышқылын қосады (3-5 мл 100 мл ертіндіге). Ертінді 50-600ºС-ға дейін қызады. Егерде ыдыстың қабырғасында қоңыр дақ пайда болса, оны 5 %-ды күкіртті қышқыл натрийдің, темір тотығының, Мордың тұзымен немесе қымыздық қышқылының ертінділерімен сүртіп кетіреді. Артынан ыдысты сумен жуып алады.
Тұз қышқылының қоспасымен және сутегінің тотығымен жуу. Химиялық ыдыстарды жуу үшін өте қолайлы тотықтырғыш Комаровскийдің қоспасы. Оның құрамында бірдей көлемде 6н. тұз қышқылы мен 5-6 %-ды сутегі тотығының ертінділері бар. Ертіндіні аздап қыздырғанда әсері жоғарылайды, шыныға әсері жоқ. Тұз қышқылының орнына сірке қышқылын қолдануға болады. Ертіндімен жуылған ыдысты артынан сумен жуып алады. Ал ертіндіні екінші рет қолдануға болады.
Күкірт қышқылымен және сілті ертінділерімен жуу. Ыдыс суда ерімейтін заттармен ластанғанда егер хром қоспасы болмаса, онда концентратты күкірт қышқылымен немесе концентратты сілті ертіндісімен жууға болады. Ол үшін кір ыдыстың төрттен бір бөлігін сілтінің ертіндісімен толтырып, 5-10 минуттай шайқау керек.
Күкірт қышқылы мен сілтінің концентратты ертінділерімен жұмыс істегенде өте сақтық керек, қышқылды су ағарға құймайды. Оларды күні бұрын дайындалып қойған шыны ыдыстарға құяды және қышқылдар мен сілтілерді бөлек-бөлек ыдыстарға құяды. Жұмыс аяғында жиналған сұйықтарды арнайы шұңқырға төгу керек.
Хром қоспасымен жуу. Лабораторияларда ыдыстарды жуу үшін күшті тотықтырғыш хром қоспасы жиі қолданылады. Хром қоспасын дайындау үшін концентратты күкірт қышқылына 5 % екіхромды қышқыл калийдің кристаллды ұнтағын қосып фарфор тарелкеде ұнтақ толық ерігенше еппен су баннасында қыздырады. Дихромат натрий ертіндісін де қолдануға болады.
Хром қоспасын бірнеше рет қайталап пайдалануға болады. Оның кәдімгі қара-қызғылт түсі қара-жасыл түске айналғанда оны ауыстыру керек. Қоспаны тазаланатын ыдысқа құйып, бірнеше сағатқа қалдырады. Көбінесе түнгі сағаттарда. Кейде ыстық қоспа да пайдаланылады. Артынан қоспаны құйып алып, ыдысты таза сумен және дистілденген сумен бірнеше рет шаяды. Оны жуған судың лакмус қағазына реакциясы бейтарап болғанша қайталайды.
Ластанған ыдыстарды азот тотығының ертіндісі де өте жақсы тазалайды. Оны алу үшін 1,5 мл концентратты азот қышқылын 0,5 мл эталномен араластырады.
Сілтілік калийдің этанол ертіндісі де өте жақсы жуатын сұйық. Оны дайындау үшін 40-50 грамм қатты сілтіні фарфор стақанында 500 мл суға ерітеді. Ертінді суығаннан кейін оған шикізат ретінде 1 литр спирт қосады.
Ферменттермен жұмыс істегеннен кейін лабораториялық ыдыстарды бірдей көлемдегі азот және күкірт қышқылдарының қоспасымен жуған қолайлы. Ыдысты артынан сумен және дистілденген сумен жуып алады.
Пластмассадан жасалған ыдыстарды 2-5 %-ды үшнатрийфосфат ертіндісімен, гидрокарбонат натрийдің әлсіз ертіндісімен немесе хлорлы сутегі қышқылының ертінділерімен жуған дұрыс. Мұндай жағдайда концентратты қышқылдар мен сілтілерді және күшті тотықтарды қолдануға болмайды.
Лабораториялық ыдыстарды қолмен, щеткамен немесе арнайы жуғыш машинамен жуады. Пипеткаларды сифон арқылы жуатын аппарат бар. Олар қол жұмысын жеңілдеткенімен оны толық айырбастай алмайды.
9. Дистиллятор құрылғысына түсініктеме беріңіз
Дистілденген су алу үшін күші мен өнімділігі әртүрлі бірнеше аппараттар қолданылады. Мысалы, Д-1 дистилляторы арқылы сағатына 4-5 л; ал Д-25 784 моделді дистиллятор арқылы сағатына 25 л су дайындауға болады. Бірақта олардың барлығының жұмыс істеу принціпі бір – су буын қайтадан суға айналдыру, конденсациялау.
Дистилляторлардың жұмыс істеу принціпі: электр қыздырғыш элементтер арқылы су қайнатылып буға айналдырылады. Ол камераның сырты жылулықты сақтау және операторды күюден сақтандыру үшін қапталған. Түзілген бу сыртынан суық сумен қамтамасыз етілген конденсаторға түсіп суытылады. Осындай жолмен алынған су қажетті ыдысқа жиналады. Оның тазалығы тиісті аппарат арқылы экранда беріледі. Бу түзілетін камерада судың деңгейі үнемі бір қалыпта ұсталып тұрады. Ол үшін арнайы теңелткіш құралы іске қосылады. Су түспей қалған жағдайда электр қыздырғыштар автоматты түрде сөнеді. Приборды ұзақ уақыт қолданбаған жағдайда ондағы суды толық ағызу үшін ағызатын кран бар. Дистиллятор ұзақ уақыт жұмыс істеу үшін оның түтікшелеріндегі қайнатпаларды тазалап отыру керек.
10. Қыздыруға және кептіруге, термостаттауға арналған аппаратура
Қыздыруға арналған аппараттар. Лабораторияларда жиі жүргізілетін жұмыстардың бірі қыздыру. Ол үшін қазіргі кездегі лабораторияларда электр тоғы арқылы қыздырылатын приборлар жиі қолданылады: плиталар, пештер,ванналар, кептіргіш шкафтар және т.б.. Жылулықты тасымалдаушы ретінде су немесе ауа пайдаланылады. Әсіресе газ жоқ жерде және газды қолдануға болмайтын жағдайларда (жеңіл ұшқыш, тез от алғыш органикалық ертінділерді қыздырғанда) электр тоғының маңызы өте зор. Электр приборларын реостат арқылы қосып және сол арқылы реттеп отыруға болады. Ал белгілі бір деңгейге дейін реостатсыз реттеу үшін электроприборларда үш контакт болады.
Электр пештерінің әртүрлі көлемді, дөңгелек, төртбұрышты, ашық және жабық түрлері бар. Оның спиралін жабатын пластинка металлдан, асбестен немесе тальк-шамоттан жасалады. Асбес пен тальк-шмоттан жасалған түрлері химиялық реагенттердің әсеріне төзімді және қолдануға ыңғайлы болып келеді. Асбес арқылы қыздырылатын плиталардың жақтаулары бар, оларды пайдаланып құм баннасын жасауға болады. Ашық плиталар оларға қыздыратын заттың түсу қаупі болмаған жағдайда пайдаланылады.
Ванналардың бірнеше түрлері бар: су ваннасы, құм ваннасы, ауа ваннасы.
Су ванналары отқа қауіпті заттармен жұмыс істегенде өте қолайлы. Реостат арқылы тоққа қосып, сол арқылы температурасын реттеп отыруға болады. Көптеген ванналар арнайы термореттеушімен қамтамасыз етілген. Онда температураны 30-100ºС аралығында реттейтін контакты термометр бар.
Құм ванналарында әртүрлі заттарды 100ºС-дан жоғарғы температурада қыздыруға болады. Қыздыратын ортаның қызметін ұсақ етіп себілген және тазартылған құм атқарады. Құмның үстіне қойылған ыдыстың түбі керамикаға тимеуі керек. Құм ванналарының артықшылығы олардағы қыздыру температурасы тұрақты болып келеді, бірақ құм өте жәй қызады және 400ºС-дан жоғары температура алуға келмейді.
Ауа ванналары. Электр тоғы арқылы жұмыс істейтін ауа ванналары көбінесе қайнау температурасы 100ºС-дан жоғары сұйықтарды қыздыру үшін пайдаланылады. Қыздыру ортасы ауа. Ең жоғарғы қыждыру температурасы 200ºС.
Колбаны қыздырғыштар. Түбі дөңгелек шыны ыдыстардағы сұйық заттарды қыздыру үшін лабораторияларда ортасы шұңқырланған, кәдімгі плиталардан биіктеу келген арнайы плиталар қолданылады.
Колбаларды электр тоғымен тікелей қыздыру үшін қыздыру элементі колбаның түбіне орналастырылған, бірден электр тоғына қосуға болатын арнайы колбалар бар.
Пештердің түрлері: муфель, тигель, шахта, түтікше пештері.
Муфель пештері өте жоғарғы температурада қыздыру, күл алу, балқыту үшін пайдаланылады. Оларда температура 1000-1200ºС-ға дейін жетеді, ал арнайы пештерде одан да жоғары температураны алуға болады. Пеште шамоттан (отқа төзімді балшық немесе каолин) немесе басқа да отқа төзімді материалдан жасалған муфель бар. Оған қыздыру сымын орап, оны металл корпусқа орналастырады.
Тигель пештері. Олар муфель пештерінің бір түрі, айырмашылығы пішінінің өзгешелігі және керамикалық муфелінің орналасуы басқаша болады. Кераикалық муфель тигель пішіндес, металл корпуста тік орналастырылады. Оның тесігі жоғары қаратылады да, кераикадан жасалған қақбағымен жабылады.
Шахты пештері. Олар тигель пештерінен тек пішіні жағынан ғана өзгеше болып келеді, тигель пештері сияқты пайдаланылады.
Түтікше пештері. Кейбір тексерулерде реакция түтіктерін қыздыру үшін қолданылады. Мысал ретінде қопарғыш зарядтарды, органикалық синтездерді келтіруге болады.
Қатты заттарды кептіру, сұйықты буландыру және қыздыру үшін инфрақызыл сәулесі қолданылады. Оны сүтті пастеризациялау үшін де қолдануға болады. Затты жәй, ақырын қыздыру үшін электр лампаларын қолданады.
Қыздыру үшін қолданылатын газ приборлары. Лабораторияларда екі типті – Бунзен және Теклю газ оттықтары қолданылады. Меккер оттығы да бар. Газ оттықтарды іске қосуды олардың газ шығарады-ау деген жерлерін тексеруден бастау керек. Ол үшін оттықты газ кранына қосады да, тамызу арқылы реттеуші винттің жұмысын тексереді. Винттің төңірегіне сереңке арқылы газдың шығу-шықпауын көреді. Көп мөлшерде сұйықты қыздыру үшін газ плиталары қолданылады. Олардың үстелдің үстіне қоятын және тұрмыстық түрлері бар.
Сұйық оттықтар. Олардың бірнеше түрлері бар. Жиі қолданылатындары: шыны және металл спиртті оттықтар. Олар қатты жалындамайды.
Шыны спиртті оттықта спирт мақтадан жасалған фитиль арқылы беріледі, ал металлды оттықта – қабырғасының төменгі жағында орналасқан, ішіне бірнеше мыс сымы салынған, түтікше арқылы. Спирт оттықтың төменгі жағына, ішінде диаметрі кішкене мыс сымдары бар бөлігіне түседі. Оттық жоғары температура береді.
Спиртті оттықтарда жалын болмайды, температура жоғары болады. Газы жоқ лабораторияларда бензинді және керосинді оттықтар кең тараған. Олардың да бірнеше түрлері бар. Алдымен оттықты қыздырады да, одан кейін оған ауаны үрлеп толтырады. Қысым арқылы бензин немесе керосин беріледі. Кейде лабораторияларда дәнекерлегіш бензинді оттықтар пайдаланылады.
Далада жұмыс істегенде құрғақ спирт немесе қатты бензиндерді қолдануға болады. Қысқа уақытқа, бірнеше минутқа қыздыру үшін уротропиннің таблеткасын пайдалануға болады. Бір таблетка үш минуттай жанады.
Кептіргіш аппараттар.
Кептіргіш шкафтар - әртүрлі объектілерді кептіру үшін қолданылатын жабдық. Оның кептіргіш-залалсыздандырғыш түрі бар. Онда инструменттерді, ыдыстарды және басқа да бұйымдарды тек кептіріп қана қоймай залалсыздандыруға да болады. Олардың дөңгелек және тікбұрышты, бір жақты және екі жақты, отты және электрлі, жалпы қолдануға болатын және кептіргіш түрлері бар. Кептіргіш шкафтарда ыстық-суықты жібермейтін бір немесе екі есікті жұмыс камералары болады. Олардың ішінде көп тесігі бар, металлдан жасалған төсеніштері бар. Камераның ішіндегі ауаның айналуы вентилятор арқылы іске асырылады. Шкафтың көрсеткіштерінің элементтері оның сыртында, жоғарғы жағына орналастырылады. Электр шкафтарда температура автоматты түрде – термоэлементтер немесе контакты термометр арқылы іске асырылады.
Электр кептіргіш шкафтарымен жұмыс істегенде қауісідік ережесін сақтау керек. Аппарат жұмыс істеп тұрған кезде жөндеу жұмыстарын жүргізбеу керек, жұмыс камераларына жеңіл тұтанатын немесе аггрессиялық заттарды салмау керек.

Температураны тұрақтандыру үшін қолданылатын аппараттар.


Термостаттар – тұйықталған көлемде температураны белгілі бір деңгейде ұстап тұратын аппарат. Лабораториялық жабдықтардың ішінде алатын орны ерекше. Термостат ыстық-суықтан жақсы қорғалған цилиндр, куб пішінді ыдыс. Алғашқыда микробиология саласында, артынан биохимиялық және т.б. зерттеулерде қолданыла бастады. Жоғарғы температураны ұстау үшін және төменгі температураны ұстау үшін немесе креостат деп аталатын түрлері бар. Жылулықты ұстағыш заттарына байланысты құрғақ ауалы және сұйықты деп бөлінеді.
Сұйықты термостаттардың бөлінуі:
• төменгі температуралы, оған мысал ретінде спиртті термостаттарды келтіруге болады. Онда температура -60 - + 10ºС аралығында болады. Сондай-ақ сулы термостаттарда температура +10 - +95ºС аралығында болады.
• жоғарғы температуралы, оған мысал майлы (температура 100-130ºС), тұзды және селитрлі (температура 300-500ºС)
• құрғақ ауалы термостаттарда температура 300ºС және одан да жоғары болады.
Термостаттардағы температураның тұрақтылығы термореттеушілер, контакты термометрлер, қарсылық термометрлері арқылы қамтамасыз етіледі.
11. Центрифуга және осы аппаратта қалай жұмыс істеу керек.
Центрифуга – орталықтан тебілетін күшті туғызу арқылы әртүрлі тығыздықтағы күрделі қоспаны құрам бөліктеріне бөлу үшін қолданылатын аппарат.
Ең бірінші центрифуга сүттен қаймақты ажырату үшін 1887 ж. Германияда істеп шығарылды. Осыдан бастап центрифуга лабораториялардың ең қажетті аппаратына айналды.
Оптикалық жүйелі аналитикалық центрифуганы 1922 ж. шведтің физиохимигі Т.Свердверг ойлап шығарды.
Центрифугалар лабораториялық тәжірибеде, авиацияда, медицина мен ветеринария кеңінен қолданылады.
Лабораториялық центрифугалар ауруларды анықтау барысында биологиялық сұйықтарды олардың әртүрлі фракцияларына бөлуге бейімделген. Мысалы, компоненттерін бөлу олардың химиялық құрамын, құрылысын, молекулалық массасын анықтауды жеңілдетеді.
Центрифуга ротордан, қосатын жүйеден, корпустан, жұмыс камерасынан және басқару жүйесінен тұрады. Қосатын жүйе қолмен немесе электр арқылы іске асырылады. Оның негізгі қызметі – роторға айналу қозғалысын тудыру. Роторда зерттелетін зат ыдысымен орналастырылады. Жұмыс істеу принципі ротор айналғанда туындайтын ортадан тебілу күші зерттелетін заттың бөлшектерін тығыздығына байланысты ығыстырады.
Лабораториялық тәжірибеде жалпы (айналу жылдамдығы 6000-8000 айналым/мин.), жылдамдықты рефрижераторлық (айналу жылдамдығы 18000-25000 айналым/мин.) және ультра центрифугалар (айналу жылдамдығы 75000-80000 айналым/мин.) қолданылады.
Центрифугалардың жалпы түрі өте көп. Оның ішінде қолмен айнадыратын центрифуга массасы 1 кг және жерге орнатылатын өзінің мұздатқышы мен бірнеше ротордан тұратын ауыр центрифугалар бар. Кейбірінің айналымы 20000 айналым/минутқа дейін жетеді.
Жылдамдықты рефрижераторлық центрифугалар жерге орнатылады, мұздатқыш агрегаты, қуатты электр қозғағыш және вакуум құрылысы бар. Оларды белгілі бір температурада липопротеидтердің, вирустардың, бактериялардың, торшаорганоидтарын, жоғарғы молекулалы органикалық және органикалық емес полимерлердің ұсақ бөлшектерін бөлу үшін қолданады.
Ультрацентрифугалар аналитикалық және препаративтік болып бөлінеді. Аналитикалық центрифугалар макромолекулалардың молекулалық массасының тазалығын және құрылысын зерттеу үшін, ал препаративті центрифугалар үлкен көлемдегі заттардан белокты, нуклеин қышқылдарын, қанттарды бөлу үшін қолданылады.
Препаративтік ультрацентрифуганың топтамасына 40 ауыстырылып отыратын роторлар кіреді. Оның жүйелерінде: қосатын жүйе, қозғалтқышты суытқыш, майлы, вакуумды температураны тұрақтандырғыштар және ротор бар. Оның жұмысының қалыптылығын микропроцессор немесе ЭВМ қамтамасыз етеді.
Центрифугаларда қоланылатын роторлар мықтылығы жоғары және коррозияға төзімді титан немесе алюминий қоспаларынан дайындалады. Зерттелетін заттар арнайы пробиркалар немесе ыдыстарға құйылып барып центрифугаға орналастырылады. Олар мықтылығы жоғары шынылардан және тотықпайтын болаттардан, полимерлердің кейбір түрлерінен (полиэтилен, целлюлоза нитраты, поликарбонат жәнет.б.) жасалады.
Пайдалануға қолайлы болу үшін көптеген центрифугалар қосқыш реостатпен қамтамасыз етілген. Ол арқылы айналым жәй басталады және оның жылдамдығы реттеліп отырады. Ереже бойынша айналымды жылдамдату және бәсеңдету біртіндеп іске асырылады. Бірден қатты жылдамдық бергенде ыдыстағы сұйықтың төгілуі және центрифуганың істен шығуы мүмкін. Қазіргі кездегі центрифугалар сағат механизмімен қамтамасыз етілген, сол арқылы автоматты түрде қосу және тоқтату процесстері іске асады. Көптеген үлкен массалы центрифугалар автоматты тежегіштермен жабдықталған. Соның арқасында аппаратты тоқтан алғаннан кейін тоқтау уақыты қысқарады. Мысалы, үлкен роторлы центрифугалар тоқтан алғаннан кейін, егер тежегіш жоқ болса, онда ол 15-30минуттан кейін барып тоқтайды, ал тежеуіш болғанда ол уақыт бірнеше есе қысқарады. Тежегіш жұмысқа автоматты түрде қосылады.
Центрифугалардың жұмыс уақытын ұзарту және олармен жұмыс істегенде қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін төмендегі нұсқауларды сақтау қажет:
1. Центрифуганың айналымын жұмысқа біртіндеп, жәй қосу керек;
2. Қорғаныс қақпағы барлық уақытта да жабық болуы керек;
3. Сұйық құйылған пробиркалар екі-екіден, қарсы ұяға диаметрлі түрде тепе-теңдікте орналастырылады;
4. Центрифугада діріл пайда болғанда оны тоқтатады, себебін жояды. Ондай діріл пробиркалардың салмағы тең болмағанда, диаметралды орналаспағанда немесе біреуі сынғанда болады;
5. Барлық шыны ыдыстардың астында амортизациялық қабат болуы шарт. Сондай-ақ гильзалар мен стақандарда шыны сынығының болмауын қадағалау керек.
6. Центрифуганың барлық үйкеліске қатысатын беттерін үнемі қадағалап, уақытында майлап отыру керек. Майдың түрі нұсқауда көрсетіледі.
Лабораториялық тәжірибеде центрифугаға арналған шыны пробиркалар жиі пайдаланылады. Центрифуга кезінде олардың түбіне көп салмақ түсетінін ескеру керек. Оның астына резинадан немесе басқа жұмсақ материалдан жасалған төсеніш қабат салады.
Центрифугамен жұмыс істейтін кісіні арнайы дайындаудың қажеті жоқ. Тек дірілдің пайда болу себебін біліп, соны уақытында ескерсе болғаны. Ол үшін зерттелетін зат бар пробиркаларды центрафуж таразыларында өлшеуге де болады. Роторларды ауыстырғанда оларды соғылыстан, қышқыл мен сілтілердің әсерлерінен сақтаған жөн. Қауіпсіздік техникасын дұрыс сақтамау апатқа ұшыратуы мүмкін.
Жылдамдық рефрижераторлық және ультра центрифугаларда қорғаныс құралдары қарастырылған, ротордың жұмыс камерасының бронды қорғаныс қабаты бар.
Лабораториялық центрифугаларды сақтау шараларын арнайы нұсқаулар бойынша инженер техниктер жүргізеді. Центрифугаларды ұзақ уақыт сақтау керек болса оларды консервациялайды.
12. Микроскоптарға сипаттама беріңіз
Микроскоп – объектілердің немесе бөлшектердің кәдімгі көзге көрінбейтін құрылыстарының үлкейтілген кескінін алу үшін қолданылатын оптикалық прибор. Биология, ветеринария, медицина және басқа да салаларда жиі қолданылады, кең тараған.
Екі линзадан тұратын жүйенің заттардың кескінін ұлғайтатыны XVI ғасырда Нидерланды, Солтүстік Италия көзілдірік шеберлеріне белгілі болған. Микоскоп тәрізді приборды 1590 ж. Нидерландыда Янсеннің шығарғаны туралы деректер бар. Бастапқыда қарапайым, бір объективтен ғана тұратын микроскоп болған. Артынан күрделілендіріліп оған окуляр қосылған. 1609-1610 жж. Галилей өзінің трубасындағы объектив пен окулярдың ара қашықтығын өзгерте отырып, оны микроскоп ретінде қолданған. Содан бастап микроскоп тез тарап, жетілдіріле бастайды.
Приборға «микроскоп» деген терминді 1625 ж. Рим академиясының мүшесі И.Фабер ұсынған.
Қазірде микробиологиялық объектілерді зерттеу үшін микроскоптың әртүрлі моделдері пайдаланылады. Олардың ішінде кең тарағандары: МБИ-1, МБИ-3, МБР-3, МВД. Барлық микроскоптардың құрылысында механикалық бөлігі мен оптикалық жүйені ажыратуға болады.
Биологиялық микроскоп таға тәріздес, салмақты штативке бекітіледі. Негізі тіреуішпен қамтамасыз етілген, оның ішінде микромеханизмі орналастырылған. Микорскоптың тубусын қозғайтын макро- және микровинтер, объективтерге арналған револьер, тубустарды ауыстыру үшін жоғарғы жағында ұя, визуалды зерттеуге арналған бинокуляр, сүретке түсіруге арналған монокуляр қондырғылары бар.
Микорскоптың зат қоятын үстелі ондағы препаратты қарама-қарсы бағытта қозғайтын жабдықпен қамтамасыз етілген. Айна арқылы шағылысқан жарық сәулесі конденсор арқылы жиналады. Конденсор металл қорабтағы бірнеше линзалардан тұрады. Конденсордың жарықтық күші (апертура) линзалардың санына байланысты. Микроскоптың негізгі оптикалық элементі объектив. Ол зерттелетін объектінің үлкейтілген және төңкерілген кескінін береді. Объектив - бірімен бірі ортақтастырылған линзалардың жүйесі. Объективке ең жақын орналасқан линза фронтальды линза, ал қалғандары коррекциялық линазалар деп аталады. Объективтегі кескінді оптикалық жүйе – окуляр арқылы көреміз.
Объективтер құрғақ және иммерсионды болып екіге бөлінеді. Құрғақ объективтерді қолданғанда объективтің маңдай алды линзасы мен препараттың ортасында ауа қабаты болады. Препараттың шынысы арқылы өткен жарық сәулелері ауа қабатында сынып, ауытқып, толығымен объективке түспейді. Егер объективтің линзасының диаметрі біршама үлкен болса, онда жарықтылық жеткілікті болады. Мұндай линзалар фокус аралығының үлкендігінен, шашырағыштығының аздығынан затты 10,20,40 есе ғана ұлғайтады. Иммерсионды объективтердің маңдай алды линзалары затты 80,90,100 және 120 есе ұлғайтады, демек олардың фокус аралығы қысқа, ал диаметрі үлкен емес.
Люминесцентті микроскопты қолдану. Люминесценттік (флюоресценттік) дегеніміз кейбір заттардың оған түскен жарықтың әсерінен толқыны басқа (көбінесе ұзын) сәулені бөліп шығаруы.
Кәдімгі жарықта белгілі бір түсі бар заттар ультракүлгін сәулесімен әсер еткенде басқа түске айналады. Ультракүлгін сәулесінде көзге көрінбейтін объект флюоресцентті сәуленің әсерінен анық көрінетін болады. Ондай объект қараңғы фонда әртүрлі түспен көрінеді, сондықтан флюоресцентті микроскоппен қараңғы жерде жұмыс істеген қолайлы.
Көзге көрінетін сәуледе фрюоресценттік микроскоптың жабдығы өте жарық жарық көзінен және биологиялық микроскоптан тұрады. Микроскоптың айнасымен жарық көзінің арасына көк-сия түсті жарық фильтрі (УФС-3, ФС-1 және т.б.) орналастырылады. Сары жарық фильтрін (ЖС-3 немесе ЖС-1) микроскоптың окулярына кигізеді. Осы жарық фильтрлері арқылы препаратқа түскен көк-сия түсті жарық люминесцентті қоздырады. Бірақ бұл жарық қозған люминесцентті көруге кедергі жасайды, сондықтан сары жарық фильтрі қолданылады.
Жабдықты жарықтандыру Келлер әдісімен іске асырылады, тек конденсордың диафрагмасы толық ашық болуы керек. Флюоресценттік қасиеті жоқ иммерсия майын қолданудың маңызы өте зор. Кедр немесе басқа иммерсия майына өзіндік флюоресценттік қасиетін жою үшін 1 грамына 2-10 тамшы нитробензол қосады.
Люминесцентті микроскоптың артықшылығы:
• түрлі-түсті кескінді беру;
• қара фонда өздігінен сәулеленетін объектінің жоғарғы деңгейдегі контрастылығы;
• мөлдір және мөлдір емес тірі объектілерді зерттеу мүмкіншілігі;
• әртүрлі өмір процессін даму сатысында зерттеу мүмкіншілігі;
• кейбір микроорганизмдер мен вирустардың шоғырларын анықтау;
• цито-гистохимиялық және экспресс диагностикалық жетілдірілген әдістерді дамыту.
.
13. Ветеринариялық зертханалар, олардағы ветеринариялық зертханаларда жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы

Ветеринариялық лаборатория (латынша Laboro – работаю, жұмыс істеймін) - әртүрлі объектілерді, олардың қасиеттерін, құрылымын, оларда болатын химиялық және биологиялық процесстерді зерттейтін мекеме.


Негізгі құрамы:
• республикалық, обылыстық, қалалық, аудандық және ауданаралық малдәрігерлік лабораториялар;
• ғылыми-зертеу және оқу орындарының құрамдарына кіретін ғылыми-зерттеу мекемелері.
Малдәрігерлік лабораториялардың негізгі міндеттері:
• ауруларды жою және олардың алдын алу үшін малдәрігерлік-санитарлық іс-шараларды дайындау, ұйымдастыру;
• мал азықтарын, суды, ет-сүт өнімдерін және т.б. азықтық заттарды диагностикалық зерттеулерден өткізу;
• малдәрігерлік мекемелерге, жеке мал мамандарына тиісті көмек көрсету;
• қажетті әдістемелік нұсқаулар дайындап шығару;
• малдәрігерлік объектілерде радиологиялық зерттеулер жүргізу.
Малдәрігерлік лабораториялар өз міндеттерін орындау үшін төмендегідей іс-шараларды іске асырады:
• шаруашылықтардан келіп түскен материалдарды бактериологиялық, биологиялық, серологиялық, токсикологиялық, патолого-анатомиялық, гистологиялық және т.б. зерттеулерден өткізеді;
• шаруашылықтарда және жеке меншіктерде аллергиялық және т.б. қажетті зерттеулерді жүргізеді;
• материал жіберген мекемелер мен жеке адамдарға зерттеу нәтижелерін, қорытындыларын жеткізеді;
• жеке шаруашылықтардың, елді мекендердің ветеринариялық-санитариялық және эпизоотиялық жағдайларын зерттейді;
• малдәрігерлік лаборатория жұмыс істейтін аймақтардағы малдәрігерлік іс-шаралардың тиімділігін талдап, анықтайды;
• өзіне тиісті аймақтарда мал ауруларын жою және олардың алдын алу үшін жүргізілетін ветеринариялық-санитариялық іс-шараларды дайындау және ұйымдастыру жұмыстарын жүргізеді;
• малдәрігерлік мекемелерде және жеке мал мамандарына, сондай-ақ шаруашылық және фермерлік қожалықтарда, жеке кәсіп иелеріне мал ауруларымен күресу жөнінде кеңес береді;
• алдыңғы қатардағы малдәрігерлік мекемелердің, шаруашылықтардың, фермерлердің, жеке кәсіпкерлердің тәжірибелерін және ғылым жетістіктерін насихаттап, кеңінен көпшілік арасына таратып отырады.
14. Шыны ыдыстың түрлері: жұмысқа қолдану және дайындау.
Лабораториялық ыдыстарды дайындайтын шыныларды олардың құрамындағы заттарды-шихталарды арнайы банна пештерде 1400ºС қайнату арқылы алады. Шихтаға әртүрлі металлдардың тотықтары мен карбонаттарын қосу арқылы өздерінің оптикалық, механикалық, химиялық және басқа да касиеттерімен ерекшеленетін шынының арнайы сорттарын алуға бо шыны ыдыстар лады.
Лабораторияларда қолданылатын жұмысқа қолданылуы бойынша және оларды дайындаған материалдардың түрлеріне қарай бірнеше топтарға бөлінеді.
Жұмысқа қолданылуы бойынша: жалпы қолданыстағы, арнайы қолданыстағы және өлшегіш ыдыстар; оларды дайындаған материалдардың түрлеріне қарай: қарапайым шыныдан, арнайы шыныдан және кварцтан дайындалған ыдыстар.

15. Отқа төзімді, фарфор ыдыстары, қолдану және сақтау


Фарфор ыдыс жұқа ақ түсті, бойынан сәуле өткізетін, сыртқы түрі және сапасы фаянсты ыдысқа қарағанда өте жоғары болады, жоғары термиялық қасиетке ие. Фарфорлы ыдыстың шетінен жайлап соққанда, анық, ұзақ әуенді дыбыс шығады.Зертханалық фарфор ыдыстар әр түрлі зертханаларда кеңінен қолданылады, себебі олар 1300 градусқа дейін жарылмайды, сонымен бірге қышқылдар мен сілтілер әсерлеріне де шыдамды. Фарфордан жасалған қалың ыдыстар механикалық әсерлерге, температуралар өзгерістеріне төзімді. Бұл ыдыстар ғылыми жұмыстардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады, себебі олардың зақымдалу қауіпсіздігі аз. Бұл қасиеттері фарфор ыдыстар қатты фарфордан (40-60% сазды заттан, 20-30% кварцтан, 20-30% дала шпатынан тұрады) жасалғандығынан болады. Қатты фарфордың күйдіру температурасы 1400 градусқа жетеді. Фарфор ыдыстардың химиялық беріктікгі ерекше құрамы бар глазурьмен беттері жабылғандықтан (беті жабылмаған фарфор ыдыстар қышқылдар мен сілтілерде тез бұзылады), бірақ бірден суытса, олар жарылып кетеді.

16. Ыдысты тазалау үшін химиялық заттарды дайындау. Жуу, кептіру және сақтау


Ыдыстарды жууға арналған • Хром қоспасы. ертінділер. • 1. Концентрлі (күшті) күкірт қышқылына 5% (қышқыл көлеміне қарай) ұсақталған, майда кристал қосхромқышқыл калийді (K 2 Cr 2 O 7) кәрден тостағаншаға салып араластырады да су моншасында ептеп қыздырады. Сонда ол ериді. • 2. Қосхромқышқыл калийді суда epiтедi, оған аса сақтықпен күшті күкірт қышқылын кұяды. Қоспа мөлшері 100 мл су, 6 г қосхромқышқыл калий, 100 мл сыбағалы салмағы 1, 84 күкірт қышқылы. Бірнеше рет қолданғанда қою сарғылт хром қоспасы қою жасыл түске боялады. Бұндай қоспа ыдыс жууға жарамайды.

17. Бактериологиялық зерттеуден кейін ыдыстарды жуу, тазалау, зарарсыздандыру, дезинфекциялау.


18. Зертханалық ыдыстар мен мақта-дәке тығындарын дайындау


Лабораториялық ыдыстар – анализдік, препараттық және басқа лабораториялық жұмыстарда жалпылай және арнайы қолданылатын ыдыстар. Олар негізінен химикалық-лабораториялық шынылардан, фарфордан, пластикалық заттардан, платинадан, металл тотықтарынан және басқа да материалдардан жасалады. Химикалық-лабораториялық шынылар жоғарғы химиялық және температуралық төзімділігімен, аз кристаллданатын ерекшелігімен сипатталады. Оның мұндай қасиеттері оларды шыны үрлеу оттықтарында өңдеуге мүмкіншілік береді. Оларды 5 топқа жіктеуге болады:
1. Кварц шыныдан жасалған лабораториялық ыдыстар.
2. № 23, 20, 52, Ц 32, ЦЛ, КС-№; және т.б. натрий-кальций силикатты шыны маркаларынан жасалған лабораториялық ыдыстар.
3. Сілтісі аз алюминийбор және бор силикаттарынан дайындалған лабораториялық ыдыстар.
4. Борсыз және аз борлы алюминий силикатынан дайындалған лабораториялық ыдыстар.
5. Сілтіге төзімді цирконды шынының Щ-14, Щ-23, Щ-26 маркаларынан дайындалған лабораториялық ыдыстар.
Лабораториялық ыдыстарды дайындайтын шыныларды олардың құрамындағы заттарды-шихталарды арнайы банна пештерде 1400ºС қайнату арқылы алады. Шихтаға әртүрлі металлдардың тотықтары мен карбонаттарын қосу арқылы өздерінің оптикалық, механикалық, химиялық және басқа да касиеттерімен ерекшеленетін шынының арнайы сорттарын алуға болады.Көптеген көмекші операциялар көп жұмыс істеуді қажет етеді. Мысалы, мақта-марлі, мақта тығындарын дайындау, оларды зарарсыздандыру, аз уақыт пайдаланылуына қарамай, көп еңбек сіңіруді қажет етеді. Сондықтан да оларды дайындау үшін арнайы машиналар шығарылған.
Қазірде мақта-марлі тығындарының орнына металл қақпақшалары ұсынылған. Олардың бактериологиялық (16х150 мм) және серологиялық (12х100 мм) түрлері бар.

19. Қоректік орта. Қоректік ортаны дайындау: ет суы,МПБ, МПА.


Зертханаларда микроорганизмдерді өсіру үшін арнайы әзірленген қоректік орталар қолданылады. Оларды өздерінің құрамына қарай табиғи (сүт, сарысу, жұмыртқа, ет, картоп, бұршақ, сәбіз, т.б.) және жасанды қоректік орталар деп екіге бөлінеді. Жасанды қоректік орталар арнайы рецептер бойыншадайындалады. Олар жануар текті (ЕПС,ЕПА, ЕПЖ) және өсімдік текті (сыра суслосы) болып екі топқа бөлінеді. Барлық микроорганизмдер бір ғана қоректік ортада өсе бермейді. Әр организм өзінің өсіп дамуына арнайы құрамы бар қоректік орталарды элективті (таңдаулы) орталар деп атайды. Дайындалған орталарды құрғақ, салқын орындарда ұстайды, қоректік орталарға арналған ыдыстарды (шыны түтіктерді) жақсылап жуып, нейтралдап, кептірген соң бу стерилизаторында немесе кептіргіш шкафта стерильдейді (160-1700С). Мақталы тығындарды қолмен немесе тығын жасағыш қондырғы көмегімен әзірлейді.

20. Дистиллятордың құрылысы, күтім жасау, жұмысқа дайындау.


Дистилляторлардың жұмыс істеу принціпі: электр қыздырғыш элементтер арқылы су қайнатылып буға айналдырылады. Ол камераның сырты жылулықты сақтау және операторды күюден сақтандыру үшін қапталған. Түзілген бу сыртынан суық сумен қамтамасыз етілген конденсаторға түсіп суытылады. Осындай жолмен алынған су қажетті ыдысқа жиналады. Оның тазалығы тиісті аппарат арқылы экранда беріледі. Бу түзілетін камерада судың деңгейі үнемі бір қалыпта ұсталып тұрады. Мысалы, Д-1 дистилляторы арқылы сағатына 4-5 л; ал Д-25 784 моделді дистиллятор арқылы сағатына 25 л су дайындауға болады.

21. Автоклавты іске қосу, оның құрылысы


Автоклавтау – қақпағы тығыз жабылған арнай қондырғыларда (автоклавта) температурасы жоғары бу қысымымен стерильдеу (13-сурет). Автоклавта 1000 С-тан жоғары температураға төзімді қоректік орталарды, физиологиялық ерітінділерді, қағазға оралған шыны ыдыстарды, метал бикске салынған таңғыш материалдарды, халаттарды, қолданылған бактерия өсінділері мен ыдыстарды 1,5 атмосфера 1 сағат стерильдейді.
Таза материалдарды 0,5 атмосферада 30-40 минут залалсыздандырады. Автоклавтағы будың қысымы көтерілгенде температурасы да көтеріледі.

22. Гистологиялық зерттеулер және олардың ветеринариядағы рөлі.


Гистологиялық зерттеулерге препараттарды дайындау үшін қолданылатын аппараттар: микроскоптар, микротомдар, тіндерді гистологиялық өңдеу және препараттарды бояу үшін қолданылатын автоматты аппараттар, микроманипуляторлар, термостаттар, қыздыру үстелдері, морфологиялық құрылыстарды автоматты түрде анализдейтін приборлар мен жабдықтар.Гистологиялық зерттеу әдістері — 1) оптикалық (жарық сәулесінің көмегімен) микроскопия — жануарлар мүшелерінің ұлпалары мен жасушаларының ұсақ құрылымын көріп таддаудың негізгі әдісі; 2) фазалық контрасттық микроскопия жануарлардың тірі ұлпалары мен жасушаларынан алынған, боялмаған мөлдір гистологиялық жонындыларды зерттеу әдісі; 3) ультракүлгіндік микроскопия — әдіс қысқа ультракүлгін сәулелерді пайдалануға негізделген. Ультракүлгіндік микроскопияда препараттың көрінісін люминесцентті экранда талдап, анықтап көріп, фотопластинкаларға түсіріп зерттейді;4)]Флуоресценттік (люминесценттік) микроскопия — флуоресценция құбылысына, яғни зерттелетін гистологиялық нысанның сәулелі энергия әсерінен қозуына негізделген.

23. Зертханаларда цитологиялық зерттеулерді қолдану.


Цитологиялық зерттеулерге арналған аппаратуралар гематологияда қолданылатын аппаратуралар тәрізді – зерттейтін биоматериалдарды бояйтын автоматтар, торшаларды санауға және оларды ажыратуға арналған автоанализаторлар;Цитология (гр. κύτος — «қойма», бұл жерде: «жасуша» и гр. λόγος — «оқу», «ғылым») - жасуша туралы ғылым. Цитология ғылымы біржасушалы, көпжасушалы ағзалар жасушасының құрылысын,құрамын және қызметін зерттейді.Ал жасуша бүкіл тірі денелердің ең қарапайым құрылысын,қызметін және дамуын сипаттайды. Сондықтан да цитологияның зерттейтін құрылыстары мен заңдылықтары цитология,тәнтану,эмбриология,физиология,генетика,биохимия,молекулалық биология және т.б. ғылым негіздерінің қалануына жол ашты. Цитология бөлімі -цитохимия пәні жасушаның химиялық құрамының құрылысын,олардың түзілуін, жасушадағы таралуы мен белсенділігін және оның қызметінің өзгеруіне байланысты химиялық қосылыстардың өзгеріп отыруын зерттейді. Цитохимияның негізгі жетістіктерінің бірі - нуклеин қышқылдарының ақуыз молекуласын синтездеудегі генетикалық рөлін анықтау.

24. Ерітінділер және химиялық реактивтер.


Ерітінді — бір заттың екінші бір заттық ортада біркелкі таралуы аркылы әзірленген гомогендік жүйе[1]; кем дегенде екі компоненттерден, бірі еріткіш, екіншісі еритін зат болатын айнымалы құрамның химиялық тепе-теңдік күйі болатын жүйе. Ерітінділер газ тәрізді, сұйық және қатты болуы мүмкін (сондай-ақ полимерлердің ерітінділері ерітінділердің үлкен тобын құрайды). Олардың ішінде жан-жақты зерттелгені және жиі қолданылатыны сұйық, әсіресе, сулы ерітінділер. Сондықтан тұрмыста ерітінділер деп, көбінесе, сұйық күйдегі молекула-дисперстік жүйелерді айтады.Химиялық реактивтер дегеніміз лабораториялық тәжірибеде әртүрлі химиялық реакцияларды іске асыру үшін қолданылатын заттар.
Малдәрігерлік тәжірибеде химиялық реактивтер клиникалық, ветеринариялық, санитарлық, гигиеналық, экспертиздік, биохимиялық және басқа да лабораториялық зерттеулерде аналитикалық және диагностикалық мақсатта қолданылады. Мұндай зерттеулердің барлық талаптарын қанағаттандыру үшін химиялық реактивтердің көп ассортиментері қажет етіледі.
Мысалы үшін, тек ферменттерге клиникалық және биохимиялық зерттеулерді ғана жүргізу үшін жоғарғы тазалықтағы субстраттар, ферменттердің өздері, олардың реагенттері қажет. Әртүрлі өндірістерде ветеринариялық-санитарлық бақылаулар жүргізу үшін; санды және сапалы органикалық және бейорганикалық анализдерді анықтау үшін; азықтарды, суды, ауаны ветеринариялық-санитариялық және гигиеналық анализдерден өткізу үшін өте жоғарғы тазалықтағы әртүрлі химиялық реактивтер қажет етіледі.
25. Химиялық заттармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік шаралары.
Қауіпсіздік техникасы – жұмыстағы адамдардың жарақаттануына немесе кенеттен денсаулығының нашарлауына себеп болатын қауіпті факторларды жою үшін ұйымдастырылатын іс-шаралар мен техникалық мүмкіншіліктерді ұтымды пайдалану жүйесі. Ол жүйе еңбекті қорғаудың негізгі саласы бола отырып, келесі мәселелерді шешеді:
• жұмыстағы адамдарға еңбек қауіпсіздігі туралы ережелерді және нұсқауларды оқытып, үйрету;
• мекемені және соның маңайындағы құрылыстарды техникалық қауіпсіздік жағдайда ұстау;
• жаңадан алынған немесе өндіріске жаңадан қосылған құрылыстарды қорғау және сақтандыру техникаларымен қамтамасыз ету;
• жұмысшыларды өндірістік қауіпті және зиянды факторлардан қорғау туралы ұжымдық және жеке бастық мәселелерді шешу. Ондай нұсқаулармен әрбір жұмысшылармен, қызметкерлерді қамтамасыз ету.
Қауіпсіздік техникасы туралы іс-шаралар «Еңбек туралы заңның» тиісті баптарына негізделіп іске асырылады. Қалыптылық құжаттардың негізінде еңбектің қауіпсіздігін реттейтін мемлекеттік және салалық стандарт жүйелері жатыр.
Әрбір мекемелерде, ұжымдарда еңбек қауіпсіздігі туралы оқулар, нұсқаулар, аттестациялар, жеке кабинеттер ұйымдастырылады. Насихат жүргізуде плакаттар, радио, кинофильмдер, дәрістер және кеңестер кеңінен қолданылады.
Өндірістік құрал-саймандардың техникалық қауіпсіздігі оларды құрастыру кезінде және олармен жұмыс істеу барысында қамтамасыз етілуі қажет. Серия бойынша шығарылатын өндірістік құрал-жабдықтар еңбек қауіпсіздігі жөніндегі стандарттық жүйеге сай болуы керек. Жұмыс барысында қосымша техникалық қауіпсіздікті қажет етпейтін жабдықтардың маңызы өте зор.
Техникалық қауіпсіздікті сақтау іс-шараларының ішінде ұжымдық және жеке басты қорғау мәселелері негізгі роль атқарады. Ондай нұсқаулар өндірістік қауіпті және зиянды факторларға қарсы сенімді және тиімді болуы шарт. Әсіресе желдеткіш жүйесінің, радиациялық қорғаныстың тиімділігі; электр қондырғыларының, жұмыс орнының жарықтануының талапқа сай болуы; арнайы киімнің, қорғаныс көзілдірігінің сапалылығы үнемі қадағалауда болуы керек.

26.Арнайы лабораториялық техникаларды қолдану арқылы биология саласында жүргізілетін зерттеулердің негізгі бағыттары қандай?


Лабораториялық техниканың классификациясы:
1. Қолдану сферасында:
• жалпы лабораториялық техникалар – барлық немесе көптеген ветеринариялық-биологиялық зерттеулерде қажетті техникалар;
• арнайы лабораториялық техникалар – бір бағытта немесе белгілі бір зерттеу түрінде қолданылатын техникалар.
2. Ветеринариялық-биологиялық зерттеулердің түріне қарай:
• микробиологиялық;
• биохимиялық;
• гематологиялық;
• гистологиялық;
• иммунологиялық;
• патолого-анатомиялық;
• ветеринариялық-санитарлық;
• өнімдердің сапасын сараптау үшін.
3. Лабораториялық процесстегі орнына қарай:
• анализге дайындау үшін (ыдыстарды, реактивтерді дайындау; сынама алу; зерттедетін затты бөліп алу);
• анализ үшін (іздеген затты табу, оны салыстыру, өлшеу);
• көмекші операциялар үшін (анализге дайындалуға және оны жүргізуге жағдай жасау).
1. Жобалар жасауға бейімделу жағынан:
-жалпы техникалық лабораториялық техникалар. Олар тек ветеринариялық лабораторияларда ғана емес басқа да лабораторияларда қолданылады;
-ветеринариялық лабораториялық техникалар, тек ветеринариялық-биологиялық лабораторияларда ғана қолдануға бейімделген.

27.Автоклав (булы стерилизатор) дегеніміз не және не үшін қолданылады?


Автоклавтау – қақпағы тығыз жабылған арнай қондырғыларда (автоклавта) температурасы жоғары бу қысымымен стерильдеу (13-сурет). Автоклавта 1000 С-тан жоғары температураға төзімді қоректік орталарды, физиологиялық ерітінділерді, қағазға оралған шыны ыдыстарды, метал бикске салынған таңғыш материалдарды, халаттарды, қолданылған бактерия өсінділері мен ыдыстарды 1,5 атмосфера 1 сағат стерильдейді.Автоклав бөлмесі. Көлемі 13-15 м² болатын, қоректік заттарды, ыдыстарды, патологиялық материалдарды залалсыздандыратын автоклав орнатылған бөлме.
Жуу бөлмесінің көлемі 15 м²-тан кем болмауы керек. Онда ыдыстар мен инструменттер жуылып, кептіріледі. Ыдыстар мен инструменттердегі зиянды бу мен газдарды соратын шкаф орналастырылған, ыдыстарды хром қоспасымен, сілтілік ертіндімен, таза сумен жууға арналған үстелдер бар. Үстелдердің үстіңгі жағында тақталар мен ыдыстарды кептіруге арналған сөрелер орналастырылады.

28. Биостенд, АНКУМ-І жабдықтары не үшін қолданылады?


Микроорганизмдердің микробиологиясын, физиологиясын, биохимиясын зерттеу салаларындағы жетістіктер қазіргі кезде комплексті жабдықтарды: Биостенд, АНКУМ-І, ферментерлер және т.б. аппаратуралар мен приборларды шығаруға мүмкіншілік туғызды. Бұл приборлар үлкен-стационарлық, кіші-лабораториялық приборлар ретінде шығарылады. Ферментерлерде микроорганизмдерді өсірген кезде оттегімен аэрация жасайтын, микроб массасын үздіксіз араластырып, ортаның рН-ын анықтап және реттеп отыратын, қалыпты температураны ұстап тұратын арнайы жабдықтар бар.

29.Ферментерлер, «New Brunswick» (көп дикалы құрал) туралы не білесіз және


олар не үшін қолданылады?
Ферментерлерде микроорганизмдерді өсірген кезде оттегімен аэрация жасайтын, микроб массасын үздіксіз араластырып, ортаның рН-ын анықтап және реттеп отыратын, қалыпты температураны ұстап тұратын арнайы жабдықтар бар.
Вирусологиялық лабораторияларда торша массасын көбірек алуға мүмкіншілік тудыратын аппаратуралар сұраныс табуда. Мысал ретінде тін культурасын алуға арналған, америкалық фирма шығарған “New Brunswik” көпдискалы жабдықты келтіруге болады.

30.Қоректік ортаға сипаттама беріңіз.


Қоректік орта дегеніміз- микроорганизмдерді лабораториялық және өнеркәсіптік жағдайларда өсіруге арналған белгілі бір заттектердің сұйық немесе қатты қоспасы.Пайдалану мақсатына қарай қоректік орталар 4 негізгі топқа бөлінеді:
А) Әмбебап қоректік орта.Бұл орталарда хемогетеротрофты, арнайы органикалық заттарды қажет етпейтін микроорганизмдердің көптеген түрлері өседі.Бұл орталарға бактериялар жақсы өсетін ет-пептонды сорпасы және ашытқы саңырауқұлақтарға лайықты сусло жатады.
Б) Арнайы орта.Ерекше органикалық заттарды қажет ететін және әмбебап ортада өспейтін хемоорганотрофты микроорганизмдерді өсіретін орта. Мысалы, спирохеталарға көмірсутегі мен аминқышқылдардан басқа, ұзын тізбекті майлы қышқылдар қажет. Олар қан сарысуы құрамына кіреді. Сондықтан спирохеталарға арналған қоректік ортаға қан не қан сарысуын қосады. Ал кейбір теңіздерде тіршілік ететін бактериялар, мысалы,Marinomonasтуысына жататындар, теңіз суына қажетті болады.
С) Элективті немесе таңдамалы орта.Бұл орта табиғи субстраттардан (топырақ, су, тағамдардан, өсімдік пен жануарлардан) микроорганизмдердің жеке топтарын бөліп алуға арналған. Оларды микробиологияға С.И.Виноградский енгізді. Элективті деп микроорганизмдердің белгілі бір тобының немесе түрінің өсуіне қажетті құрамы ерекше қоректік орталарды атайды. Элективті ортаны жасау барысында микроорганизмдердің физиологиясын және зат алмасуын, олардың қоректік зат көзіне талғамын, ортаның қышқылдылығын, оттектік мөлшерін, температураны және т.б жағдайларды ескеру қажет.Д) Дифференциалды-диагностикалық орталар.Бұл орталарды жалпы микробиологияда әр түрлі субстраттардан бөліп алынған бактериялардың физиологиялық-биохимиялық қасиеттерін анықтап, оларды жіктеу үшін пайдаланады. Ал медициналық және ветеринарлық микробиологияда оларды ауруларды қоздыратын бактерияларды анықтау үшін қолданады. Бұл орталар бактериялардың белгілі бір ферменттерінің, мысалы, каталаза, оксидаза, протеаза, фосфотаза, желатиназа және гемолитикалық ферменттердің бар-жоғын анықтау үшін қажет. Оған қоса, дифференциалды-диагностикалық орталар бактериялардың энергия көзі ретінде қандай заттарды қай жолмен пайдаланатынын анықтауға мүмкіндік береді

31.Консистенциясына байланысты қоректік орталар қандай топтарға бөлінеді?


Қоректік орта қасиеттері және қолданылулары бойынша бірнеше топтарға бөлінеді. Консистенциясы бойынша тығыз, сұйық және жартылай сұйық болып бөлінеді.

32.Құрамындағы ингредиенттеріне қарай қоректік орталар қандай топтарға бөлінеді?


Қоректік ортаның құрамына кіретін ингредиенттері бойынша: химиялық құрамы белгісіз және химиялық құрамы белгілі – синтетикалық орта болып бөлінеді. Оның ішінде химиялық құрамы белгісіз қоректік орта қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайым қоректік ортаның негізгі ингридиенттері ферментті және қышқылды гидролиз жолдарымен алынған белоктардың ыдырау өнімдері.

33.Қолданылуына қарай қандай қоректік оталарды білесіз?


34.Гистологиялық зерттеулерді жүргізу үшін қолданылатын аппаратуралар мен жабдықтардың негізгі түрлерін атап беріңіз.


35. Микротом дегеніміз не, қандай түрлері бар және не үшін қолданылады?


Микротом микроскопиялық зерттеулерге жарайтын жұқа кесінділер дайындау үшін қажет аппарат. Ол негізден, жетекші және микроберетін механизмдерден, объектіні және пышағымен оны ұстап тұратын жабдықтардан тұрады. Кесіндіні алу үшін пышақ немесе объект бір бағытта қозғалуы шарт. Ал қайта қайтқанда объектіні көтеретін механизм оны келесі кесіндінің қалыңдығы мөлшеріне көтеріп дайындайды.
Қолданылып жүрген микротомдарды екі типке жатқызуға болады:
1. Объект оны ұстап тұратын құралда қозғалыссыз, ал пышақ қозғалмалы түрде орналастырылған. Пышақтың көлденең немесе қисық бағытта қозғалатын конструкциялары бар микротомдар;
2. Ротациондық микротомдар. Оларда объект арнайы механизмнің көмегімен тік немесе көлденең бағытта қозғалыссыз орнықтырылған пышақтың үстінен өтіп, әрбір кесінді сайын белгілі мөлшерге бір жағына қарай ауытқып отырады.

36.Гомогенизаторлар туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?


Зертханалық гомогенизаторақ зертханалық гомогенизатор араластырғыш, негізінен эксперимент талап ететін стандартты ерітіндіге қол жеткізу үшін эксперименталды үлгілер мен ерітінділерді немесе еріткіштерді біртекті араластыруға арналған құрылғы. Гомогенизатор — тамақ өнеркәсібінде дисперстік эмульсиялар алуға арналған аппарат. Гомогенизатор жоғары қысымды сорғы пайдаланылуы мүмкін. Мұндайда сұйықтың үлкен жылдамдықпен қылтамыр тесіктер арқылы немесе өлшемі 2—7 мкм тар саңылаулар арқылы өткізіліп, май бөлшектері ыдырайды (0,1-1мкм шамаға дейін). Гомогенизатор стерилденген сүт, сүт консервілерін, балмұздақ, кілегей жасау үшін, сондай-ақ химиялық және биологиялық зерттеулерде қолданылады.

37.Сілкілейтін және араластыратын аппараттардың негізгі типтерін атаңыз, олар не үшін қолданылады?


Зертханалық шайқау – шайқау арқылы бос және сұйық заттарды (ерітінділерді, гельдерді) араластыруға арналған арнайы зертханалық жабдық. Ол ғылыми орталықтарда, медициналық мекемелерде және зертханаларда эксперименттер, талдаулар, жаңа препараттарды жасау кезінде қолданылады. Колбалар мен пробиркаларды шайқауға арналған құрылғыларды медицина қызметкерлері көбіне шейкерлер деп атайды.Сұйық орталарды араластыру бірнеше тәсілдермен жүргізіледі: пневматикалық, циркуляционды, статикалық және механикалық. пневматикалық араластыру араластырылатын сұйық қабатынан өткізілетін қысылған газ (көбінесе жағдайларда ауа) көмегімен жүргізіледі. Сұйық қабатында бірқалыпты бөлінуі үшін газ араластырғышқа барботер арқылы беріледі. Ол шеңбер немесе спираль бойы араластырғыш түбінде орналасқан саңылау қалдырылған құбырлар қатары болып табылады. Араластыру қарқындылығы аралстырғыштағы сұйықтың бос жазықтығының бірлігі арқылы уақыт бірлігінде өткізілетін газ санымен анықталады. Қоғамдық тамақтануда араластыру процестерін көптеген мақсаттар үшін қолданады. Жалпы айтқанда, бұл мақсаттарды келесідей сипаттауға болады: біртекті және біртекті емес сұйық жүйе алу мақсатымен араластыру. Сонымен бірге сұйықтықты сұйықтықпен, сұйықтықты қатты затпен, сұйықтықты газбен араластыру; гетереогенді жүйені сақтау және қатпарланудың, тұнба түзілу немесе жеңіл фракциялардың қалқуының алдын алу мақсатымен араластыру; жылу және масса алмасу процестерді қарқындату мақсатымен араластыру жүргізілуі мүмкін.

38.Гематология туралы не білесіз?


Гематология(грек. haіma, haіmatos – қан және logos – ілім) – қан және қан түзілу жүйесі, олардың құрылысы, қызметі, аурулары, осы ауруды емдеу туралы ғылым; медицинаның бір саласы. Гематология қан клеткалары мен қан жасаушы органдардың эмбриогенезі, морфогенезі және олардың физиологиясының мәселелерін, қан плазмасы мен сарысуының қасиеттерін, Гематологияға жатпайтын аурулардағы қан түзілуінің өзгерістерін зерттейді. Қазақстандағы Гематология саласындағы зерттеулер 1960 жылдан бастап жүргізілді. 1962 ж. Республика қан құю ст-ның жанынан гематология бөлімше ұйымдастырылды. Гематологиялық зеттеулерге арналған аппараттар: эритроциттердің шөгу реакциясын анықтайтын құралдар, Сали гемометрі және гемоглобинді анықтауға арналған гемоглобинометрлер, Горяев камерасы, гематокритке арналған центрифугалар, Улалейкоциттерді санауға арналған он бір баспалы және т.б.

39.Гематология саласында қолданылатын приборларды атаңыз.


Гематологиялық зеттеулерге арналған аппараттар: эритроциттердің шөгу реакциясын анықтайтын құралдар, Сали гемометрі және гемоглобинді анықтауға арналған гемоглобинометрлер, Горяев камерасы, гематокритке арналған центрифугалар, лейкоциттерді санауға арналған он бір баспалы және т.б

40.Автоматты анализаторлардың негізгі өкілдерін атаңыз.


Гематологиялық анализаторлары автоматты типті анализаторлардың ең жақсы өкілдерінің бірі болып табылады. Олар белгілі бір элементтердің, ферменттердің сандық мазмұны үшін және ықтимал патологиялардың болуы үшін қанның құрамын толық зерттеуге арналған. Биохимиялық анализатор – қанның, плазманың, зәрдің және басқа да биологиялық материалдардың параметрлерін анықтауға арналған жоғары дәлдіктегі зертханалық құрылғы. Электролиттердің, ферменттердің, липидтердің және басқа да медициналық көрсеткіштердің болуын және концентрациясын анықтауға мүмкіндік береді. Жабық типтегі анализаторлар өндіруші ұсынған реагенттердің шектеулі санын пайдалануды қамтиды. Ашық типтегі анализаторлар ең көп тараған аналитикалық әдістерге арналған жарық сүзгілерінің кіріктірілген жиынтығының арқасында дерлік кез келген өндірушінің реагенттерін пайдалануға мүмкіндік береді.

41.Кондуктометрлік цитометр қандай мақсатта қолданылады?


Кондуктометрия Электролиттердің концентрациясын кондуктометрлік әдіспен анықтау талданатын ерітіндінің электр өткізгіштігін елшеуге негізделген. Кондуктометрия - ең қарапайым және талдап сұрыптаудын электрохимиялық әдісі. Кондуктометрлік әдістердің барлығы жылдамдығымен, өлшеуіш аспаптарының оңай табылуымен, жұмысының ыңғайлылығымен, қанағаттанарлық дәлдігімен, өндірістік, технологиялық және лабораториялык жағдайларда талдауды автоматты түрде, әрі қашықтықған жүргізу мүмкіндігімен сипатталады.Тікелей кондуктометрлік анықтаудын қателігі - 1-2 %. Ал белгілі бір арнайы жағдайды сақтаганда талдау қателігі 0.2 %-ке дейін азаяды. Кондуктометрлік ұяшықтарды термостатсыз өлшегенде, бұл қателіктер 3 %-ке артады, өйткені температураның бір градусқа жоғарылауы электр өткізгіштікті 2 не 3 проценттей өзгертеді. Демек, ерітінділерді термостаттау кондуктометрлік талдау әдісінің дәлдігін арттырады. Цитометр арнасында бөлшектің өтуі кезінде өткізгіштіктің өзгеруін тіркеу арқылы жасушалардың концентрациясы мен мөлшері туралы ақпаратты алуға мүмкіндік береді.

42.Зертханалық химиялық реактивтер ерітінділер мен бояғыштар.


Химиялық реактивтер дегеніміз – дәрілік заттарды ашу үшін қолданылатын химиялық қосылыстар. Дәрілік заттармен дайын дәрілік заттарды фармацевтикалық талдау үшін мемлекеттік фармакопеяда келтірілген реактивтер қолданылады. Реактивтер жақсы, тығыз жабылатын ыдыста сақталынуы керек. Осы топқа сонымен қатар көмекші материалдар, титрленген ерітінділер, индикаторлар жатады. Титрленген ерітінділерді 180-200 С-да тығыз жабылатын сауыттарды жарықтан тыс жерлерде сақтайды. Йод йодмонохлорид, калий броматты, калий перменганатты, натрий нитритті, күміс нитратының ерітінділерін қоңыр түсті сауыттарда сақтайды. Күйдіргіш натр мен натрий тиосульфатының ерітінділерін қатаң түрде ауадағы көмірқышқылдың әсерінен сақтайды. Титрленген ертінділерді бақылау- аналитикалық лабораторияларына алынады 0,1 н айына 1 рет, 0,02 аптада 1 рет (0,02 йод пен күйдіргіш натр ерітінділерін қоспағанда). Индикатор қағаздарын жарыққа, ылғалға, қышқылдармен, аммиак буына және басқа химиялық активті қосылыстарға өте сезімтал келеді. Құрғақ, ауасы таза бөлмелерде сақтайды. Химиялық реактивтер бөлінеді:1)Реактивтер (мысалы-қышқылдар, сілтілер, калий иодиді, дифениламин, нингидрин, фенол және т.б.)2)Еріткіштер (мысалы-ацетон, глицерин, диметилформамид, этанол, хлороформ, эфир, су)3)Титрленген ертінділер (йод ертіндісі – 0,1 н, 0,02 н калий перманганат ертіндісі – 0,1н, күміс нитраты – 0,1 н, 0,02н; трилон Б-0,05 М)4)Индикаторлар (мысалы-тимол көгі, тимолфталин, фенолфталин, натрии эозинаты және индикаторлық қағаздар).

43.Бояғыштар және бактериологиялық бояулар.


Жағындыны бояу кезінде бояулар микроб клеткасына енетіндіктен, тек сыртқы белгілерін ғана емес, сонымен қатар ішкі құрылысының кейбір ерекшеліктерін (спорасын) де байқауға болады. Микробиология практикасында негізгі және қышқылды бояғыштар қолданылады. Микроб клеткаларының ядросы негізгі бояғыштармен де боялады. (кейде нейтарльды бояғыштармен де боялады). Қышқылды бояғыштар препараттың аясын құрып, боялмаған формалардың айырмашылығын айқындата түседі. Негізгі (ядролық) бояғыштар ретінде Циль фуксині, сафранин, нейтральды қызыл (қызыл бояғыштар); метилді күлгін, генцианвиолет, кристалды күлгін (күлгін бояғыштар); метилен көгі, азур ІІ (көк бояғыштар): малахитті жасыл (жасыл бояғыш); везувин, хризоидин (сары-қоңыр бояғыштар), ал қышқыл бояғыштардың ішінен қышқыл фуксин, эозин, эритрозин, қызыл конго (қызыл бояғыштар), пикрин қышқылы (сары бояғыш), нитрозин (қара бояғыш) және т.б. қолданылады. Бояғыштардың ерітінділері спиртте немесе суда дайындалады. Бояғыштардың спирттегі ерітінділері тұрақты болып келетіндіктен, олар алдын ала дайындалады. Бұл үшін бояу ұнтағына 96%-дық этил спиртін 1:10 ара қатынасында құяды. Қаныққан бояу ерітінділерді тығыз тығыны бар ыдыстарда сақтайды. Бояғыштардың судағы ерітінділері тұрақсыз және препаратты баяу бояйды. Бояғыштардың әрекетін күшейту үшін оларға ерітінділердің тұрақтылығын ұзартатын, клетка қабығын жұмсартып, микробтардың жақсы бояуларына себебін тигізетін улағыш заттарды қосады. Үлағыш заттар ретінде спирт, формалин, фенол, сілтілерді пайдаланады.

44.Зертханалық жануарларды атаңыз


Зертханалық жануарлар - деп арнай зертхана немесе питомник жағдайында өсірілетін және экспериментальді мақсатта немесе өндірістік практикада қолданылатын жануарлар түрлерін айтады. Зертханалық жануарларды ауруларды балау үшін, әр түрлі физиологиялық және патологиялық жадайларды модельдеу үшін, емдеу, алдын алу шараларын зерттеу үшін, химиотерапевтік және биологиялық препараттардың әсерін зерттеу үшін қолданды. Зертханалық жануарлар негізінен екі топқа бөлінеді: омыртқалы және омыртқасыз. Омыртқасыз зертханалық жануарларға қарапайым құрттар, буынаяқтылар жатады. Зертханалық зерттеулер үшін қарапайымдылардың келесі түрлері қолданылады: амебалар, трихомонадалар, лямблийлер, трипанасомдар, лейшманиялар, кірпікшілер (инфузориялар).Зертханалық мақсатта құрттардың әр түрлі тоғышар түрлері қолданылады, яғни адам мен малда ауру тудыратын құрттардың маңызы зор. Буынаяқтылардың ішінде негізінен қан сорғыш жәндіктер және кенелер қолданылады. Барлық омыртқасыз зертханалық жануарлар аурудың дамуын, өту кезеңін және емдік шараларын зерттеу үшін қолданылады. Зертхана жағдайында омыртқасыз жануарлар арнайы колбаларда, пробиркаларда ұсталады. Омыртқалы зертханалық жануарлар. Биологиялық зерттеулер үшін омыртқалы зертханалық жануарлардың 250- ден астам түрі қолданылады. Олардың кейбір түрлері ғылыми зерттеулер үшін зертханада немесе питомниктерде үнемі өсіріледі, мыс: ақ тышқандар, ақ егеуқұйрықтар, теңіз шошқалары, қояндар, иттер, маймылдар және т.б. Ал кейбір зертханалық жануарларды эксперимент үшін аулап тұрады, мыс: суырлар, балықтар және т.б. Сондай- ақ зертханалық мақсатта құстарда қолданылады, мыс: тауықтар, көгершіндер, бөденелер т.с.с. Кей жағдайда биологиялық эксперименттер үшін ауылшаруашылық малдары қолданылады, мыс: қой, шошқа, сиыр, жылқы, түйе, есек және т.б. Кез келген дәрі дәрмек, түрлі химиялық қосылыстар қолданысқа түспес бұрын әр түрлі зерттеулерден өтеді. Яғни олардың адам немесе мал организміне әсерін білу үшін, ең алдымен зертханалық жануарларда фармакологиялық, токсикологиялық, радиологиялық, онкологиялық және т.б. зерттеулер жүргізіледі.

45.Зертханалық жануарлардың ауруларына сипаттама беріңіз.


Лабораториялық жануарларды виварийларда ұстаудың ерекшеліктері олардың ауруларды жұқтыруға бейімділігін жоғарылатады. Әсіресе тышқандар мен теңіз шошқалары өте сезімтал болып келеді. Аурудан сақтандырудың, оларды күтіп-бағудың негізгі ережелерін сақтамау індетті аурулардың тарауына жол береді. Лабораториялық жануарларды микробиологиялық статусы бойынша стандарттауда оларды екі топқа бөлуге болады: 1)Конвенциональды (кәдімгі) жануарлар; 2)Гнотобиотикалық жануарлар. Індетті аурулар. Вирус аурулары.Лабораториялық жануарлар індетті ринит, індетті стоматит, миксоматоз т.б. вирусты аурулармен жиі ауырады.. Бактериялар тудыратын аурулар.Бұл аурулардың қатарына пастереллез, листериоз, түберкүлез, псевдотүберкүлез, колибактериоз, сальмонеллездер, пневмококкоз, стафилококкоздар, плевропневмония және т.б. көптеген аурулар жатады. Саңырауқұлақтар тудыратын аурулары (микоздар).Олар қоздырғыштарының биологиялық ерекшеліктеріне, даму процесстеріне, клиникалық белгілеріне қарай әртүрлі болып келеді. Инвазиялық аурулар. Қарапайымдылар тудыратын аурулар. Оған жататындар: дизентерия амебасы, малерия плазмодийі, лейшмандар, токсоплазмоздар және басқалары. Олардың көпшілігі сыртқы ортада, иелерінің және тасымалдаушыларының организмдерінде әртүрлі пішінде кездесетін, өздеріне тән даму циклдері бар торша ішінің тоғышарлары. Көп тараған ауру кокцидиоз. Оның қоздырғышының әртүрлі жануарлар организмінде өз ерекшеліктері бар. Гельминттер тудыратын аурулар.Мұндай аурулар кең тараған. Лабораториялық жануарларда пассалуроз және цистицеркоз аурулары жиі тіркеледі. Кенелер тудыратын аурулар (арахноздар).Олардың ішінде көбірек тарағандары – қышыма және құлақ қотырларының қоздырғыштары. Жұқпалы емес аурулар.Лабораториялық жануарлардың жұқпалы емес ауруларының себептері өте көп. Олар: ас қорыту, тыныс алу жүйелерінің, көздің аурулары; үсіну, күн және жылу соққыларына ұшырау; мешел, авитаминоздар т.б. болып кездеседі. Бұл аурулардың көпшілігі жануарларды күтіп-бағудың, азықтандырудың, эксплуатацияға пайдаланудың дұрыс болмауынан туындайды.

46.Патологиялық материалда бактерияларды анықтау, идентификациялау.


Патологиялық материалдарды немесе микроб өсінділерін қоректік орталарға микробиологиялық ілмектер мен инелердің немесе пастер пипеткаларының көмегімен себеді. Қолданар алдында пипеткалар бу стерилизаторларында стерильденеді. Олардың жіңішке ұшы дәнекерленген болуы керек. Пипетканың екінші ұшында мақтаның кішкене кесегі болады. Ол материалды ауызбен сорып алу кезінде зерттеушінің ауыз қуысына микробтардың өтуіне кедергі болады. Пипеткаларды арнайы сауыттарға салып немесе оралған түрінде стерильдейді де, сол күйінде сақтайды. Қағазды пипеткалардың дәнекерленген жағынан ашады. Қоректік орталар микробтарды өсіру үшін қолданылады. Патологиялық материалдарды немесе микроб өсінділерін қоректік орталарға микробиологиялық ілиектер мен инелердің немесе пастер пипеткаларының көмегімен себеді. Қолданар алдында пипеткалар бу стерилизаторларында стерильденеді. Олардың жіңішке ұшы дәнекерленген болуы керек. Пипетканың екінші ұшында мақтаның кішкене кесегі болады. Ол материалды ауызбен сорып алу кезінде зерттеушінің ауыз қуысына микробтардың өтуіне кедергі болады. Пипеткаларды арнайы сауыттарға салып немесе оралған түрінде стерильдейді де, сол күйінде сақтайды. Қағазды пипеткалардың дәнекерленген жағынан ашады. Бактерия жасушаның барлық метаболиттік реакциялары негізінде ферменттер арқылы атқарылады: оксиредуктазалар, трансферазалар, гидролазалар, лигазалар, лиазалар, изомеразалар.. Бактерияның ферментативтік спектрі тұқымдастық пен туыстастықты және кейбір жағдайларда түрді көрсететін таксономиялық белгіге жатады. Сондықтан ферментативтік белсенділік спектрін анықтауды бактерияның таксономиясын белгілеуде қолданады. Экзоферменттерді диференциалдық-диагностикалық орталарда анықтауға болады, сондықтан бактерияларды идентификациялау үшін дифференциалдық-диагностикалық орталар жиынтықтарынан тұратын арнайы тест-жүйелер жасалынған.

47.Ерітінділерді дайындау технологиясы және тәртібі. Ерітінділердің концентрациясын анықтау


Лабораторияларда көбінесе қатты заттардан ертінділер дайындалады. Әртүрлі заттар еріткіштерде әртүрлі мөлшерде ериді. Еріткіштерде ерітілетін заттар белгілі бір мөлшерде ғана ериді. Ол затты сол мөлшерден артық қанша қосқанда да ол ары қарай ерімейді. Осындай ертіндіні қаныққан ертінді деп атайды. Оның концентрациясы сол заттың ерітімділігі деп аталады. Ерітіндінің қанығуы белгілі бір жағдайға және алынған еріткіштің химиялық қасиетіне тікелей байланысты. Алдын ала дайындалатын ертіндіні дайындау үшін қолданылатын, ары қарай оны сақтайтын белгілі бір көлемдегі ыдыстарды дайындайды. Ол таза болуы керек. Егерде ертінді ыдыстың ішкі қабатымен реакцияласатын қауіп болса, онда оның ішікі қабаты церезинмен, парафинмен немесе басқа қажетті химиялық тұрақты деген затпен қапталады.Мысалы, егер 1 литр ертінді дайындау керек болса, онда сиымдылығы 1,5 литрден артық емес ыдысты қолданған жөн. Ал 10 литр ертіндіні дайындауға сиымдылығы 12-13 литр ыдысты пайдаланған дұрыс. Ертіндіні дайындар алдында екі ыдыс дайындау керек. Оның бірінде ертіндіні дайындайды, ал екіншісінде оны сақтайды. Кейде дайындалған ертіндіні онда түзілген тұнбадан сүзу керек болуы да мүмкін. Еріту үшін таза зат алынады, дайындалған ертінді міндетті түрде оның құрамындағы қажетті заттарға тексеріледі. Керек болған жағдайда түзету еңгізіледі, жетіспейтін заттың мөлшері немесе су қосылады. Дайындалған ертіндіні шаң-тозаңнан, газдан қорғау керек. Себебі оның құрамындағы кейбір заттар олармен реакцияласуы мүмкін. Мысалы, сілтілерді көміртегінің қос тотығынан сақтау үшін оларды сақтайтын ыдысты натрий сілтісімен немесе аскаритпен толтырылған хлоркальций түтігімен жабдықтайды.
Нақтылы концентрациялары арқылы ертінділер жуықтап алынған, дәл және эмпириялық концентрациялы ертінділер деп бөлінеді. Ертінділердің концентрациясы қалыпты жағдайда салмақтық және көлемдік процентпен, молмен немесе гармм-эквивалентпен белгіленеді. Сондай-ақ титр және молялдық (молон – моль/кг) бірліктер де бар.Жуықтап алынған ертінділердің концентрациялары салмақтық (массалық) процентпен, дәл ертінділердікі – молмен, грамм-эквивалентпен немесе титрмен белгіленеді. Концентрацияны салмақтық процентте бергенде 100 г ертіндідегі (100 мл ертіндідегі емес) еріген заттың мөлшерін көрсетеді. Мысалы, 10 %- ды ас тұзы дегеніміз 100 г ертіндіде (100 мл ертіндіде емес) 10 г ас тұзы және 90 г су бар ертінді.Егер ертіндінің тығыздығы белгілі болса, онда салмақтық емес көлемдік процентті қолданған қолайлы. Ондай жағдайда қажетті көлемді формула арқылы анықтауға болады: Көлем = Салмақ/ Тығыздық. Біздің мысалда көлем V = 20 : 1,203 = 16,6 мл. Мұндай көрсеткіш тек концентрациялы ертінділерде қолданылады, ал сұйытылған ертінділерде (1 %-дан кем) кететін қателіктер өте аз болатындықтан, оны ескермеуге де болады. 1 литр ертіндінің (1 литр еріткіштің емес) молмен берілген концентрациясы оның молярлығы деп аталады. 1 литрінде 1 моль ерітілген зат бар ертінді бір молярлы немесе молярлы ертінді деп аталады. Қандай да бір заттың молі (грамм-молекуласы) деп оның граммен берілген молекулалық салмағын (массасын) айтады. 0,001 молді миллимоль деп атайды. Мысалы, күкірт қышқылының молі 98,08 граммға тең, сондықтан оның молярлық ертіндісі дегеніміз 1 литр ертіндіде (1 литр суда емес) 98,08 грамм күкірт қышқылы бар ертінді.

48.Микротом. Жұмыс принципі және құрылымы.


Микротом микроскопиялық зерттеулерге жарайтын жұқа кесінділер дайындау үшін қажет аппарат. Ол негізден, жетекші және микроберетін механизмдерден, объектіні және пышағымен оны ұстап тұратын жабдықтардан тұрады. Кесіндіні алу үшін пышақ немесе объект бір бағытта қозғалуы шарт. Ал қайта қайтқанда объектіні көтеретін механизм оны келесі кесіндінің қалыңдығы мөлшеріне көтеріп дайындайды. Қолданылып жүрген микротомдарды екі типке жатқызуға болады:Объект оны ұстап тұратын құралда қозғалыссыз, ал пышақ қозғалмалы түрде орналастырылған. Пышақтың көлденең немесе қисық бағытта қозғалатын конструкциялары бар микротомдар; Ротациондық микротомдар. Оларда объект арнайы механизмнің көмегімен тік немесе көлденең бағытта қозғалыссыз орнықтырылған пышақтың үстінен өтіп, әрбір кесінді сайын белгілі мөлшерге бір жағына қарай ауытқып отырады. Парафин, целлоидиндерге құйылып дайындалған объектілерден кесінді дайындау үшін радиалды, шаналы, ротациондық микротомдар қолданылады. Ал жануарлардың немесе өсімдіктердің мұздатылған тіндерінен кесінді алу үшін мұздатқыш микротом пайдаланылады. Онда объектіні арнайы баллоннан жұмсақ резина түтікше арқылы микротом үстеліне берілетін сұйық көмірқышқылы арқылы мұздатады. Сондай-ақ микротомға жеке мұздатқыш үстел қосымша беріледі. Онда объектіні мұздату үстелге орнатылған жартылай өткізгішті элементі бар электр тоғы арқылы іске асырылады .Микротом пышағынан алынған кесіндіні мұздатылған күйінде сақтау үшін микрокриостат пайдаланылады. Ол мұздатқыш микротомға орнықтырылған кішкентай мұздатқыш камера. Ондағы температура 0-10ºС аралығында сұйық көмірқышқылы арқылы іске асырылады. Экспресс-биопсияда, гистохимиялық зерттеулерде (ферменттік, антигендік және басқа да тіндердің белок жүйелерін зерттеу) жап-жаңа мұздатылған тіндерден кесінділер алу үшін микротом-криостат қолданылады. Ол температурадан қорғалған камерасы және суытқыш жүйесі бар микротом. Микротомның пышақтарын қайрау үшін бірнеше бейімделген құралдар мен арнайы стақандар бар. Жиі қолданылатын 3МН-2 стақаны 5-7 минуттың ішінде ұзындығы 180-500 мм микротом пышақтарын жылдам және жоғарғы сапада қайрайды. Пышақтың қайрау бұрышы 20-30º.

49.Зертханалық жануарларды бекіту әдістері (қоян, тышқандар, теңіз шощшасы)


Ұсақ малдарды бекітіп ұстау үшін әртүрлі құрал-саймандар, арнайы дайындалған жәшіктер қолданылады. Үй қоядары мен теңіз шошқаларын көмекші дәрігер столдың үстінде ұстап тұрады. Тышқандарды оператор жалғыз істегенде сол қолымен бекітіп оң қолын материал жіберу үшін бос ұстайды. Иттердің, мысықтардың ауыздарын таңып барып бекітеді. Кейбір эксперименттерде жансыздандыратын дәрілік заттарды (хлороформ, хлоралгидрат) қолдануға тура келеді. Ақ тышқанды қолмен немесе пинцетпен құйрығанан ұстап бекітеді. Бас бармақ және сұқ саусақпен құлағынан және желке терісінен ұстайды. Сонда жануардың тыпыршуана жол бермейтін тері бүрмесі пайда болады. Теңіз шошқасын арқасынан сипап, қолды кеудесіне қарай ығыстырып, басымен жоғары ұстап, екінші қолмен денесінің артынан көтермелеп тұрады. Үй қоянын құлағынан ұстап басып тұрып бекітеді. Үй қояндарын кейбір жағдайда бет орамалмен немесе арнаулы станокта бекітуге болады.

50.Зертханалық жануарларды ашу.


Өлген жануарды сақтамай дереу сою қажет. Өткені өлімтікте бөтен микроорганизмдер оңай өседі де, зерттеуден алатын деректер өзгеріп кетеді. Егер онжай жануарды қолма-қол союға жағдай болмаса, оны тоңазытып қойған жөн.Жануарларды сойған асептика мен антисептика ережелерін және қауіпсіздік сақтау жолдарын міндетті түрде орындау қажет. Жануарды союға стерильді саймандар ғана қолданылады. Олар: скальпелдер, әртүрлі қайшылар, сүйек кесетін қайшылар, хирургия мен анатомияда қолданатын қысқыштар. Зерттеуші жұмысты халат, қалпақ, хирургиялық қолғап, ал кейде маска мен қорғаныш көзілдірігін киіп істейді. Жануарды сою алдында оны шалқасынан жатқызып байлайды. Ұсақ жануарларды /тышқан, егеуқұйрық, теңіз шошқасы, балапан т.б/ парафин жағылған тақтайға инемен қадайды. Кейде малды арнайы столға байлайды. Ірілеу жан-жануарды /қоян, ит, тауық т.б./ табақшаға /кювет/, пластинкаға, тақтайға сұйық ақпайтындай етіп бекітеді. Жануарларды сойғанда мынадай ережелер сақталады. өлікті тек қысқышпен, немесе резина қолғабын киіп қана ұстауға болады. Союды мынадай тәртіппен жүргізеді: Малдың кеудесі мен құрсағын спиртпен дезинфекциялайды. 1)Тазаланған жердің дәл ортасынан теріні тура тіледі, ірейді және оны жан-жаққа қайырады. Қолтықтағы және тізедегі бездерді ашады. 2)Құрсақ қуысын ашу. Ол үшін төстің ұшынан бастап төмен қарай ептеп /асқазан мен ішектерге тиіп кетпейтіндей етіп/ қуысты ашады. Әртүрлі қысқыштарды қолдана отырып ішектерді бір жаққа итереді де, бүйрек, бауыр және көк бауырды стерильді инструментпен кесіп алады. Алған материалдар 10-20 г. кем болмауы керек. Оларды стерильденген пробиркаларға не басқаша ыдыстарға салып, аузын жабады. 3)Көкірек қуысын ашу. Тас сүйекті қабырғамен бірге қайшымен қиып, жоғары көтереді, стерильденген саймандармен жүректі, өкпені және қан алады. 4)Бас сүйектерін ашып, миды алу. Жануары арнайы тақтайға етбетінен байлайды. Сол қолдағы қысқышпен малды желкесінен мықтап ұстайды да, оң қолындағы қайшымен бас терісін /көздің және құлақтың айналасынан бастап/ кесіп, арқасына қарай сылады. Бас сүйекті аздап спиртпен сүртіп күйдіреді. Содан соң басқа таза қайшымен бас сүйекті ашады, миын алады, оны Петри аяқшасына салып, бетін жабады. Бұл жұмыста өте абай болу қажет. Керек болса екі жақтың арасындағы етті кесіп, зерттеу үшін ауыз қуысын ашады. Тұмсықты, кеңсірікті және миды қажет болған жағдайларда алады /мысалы, жүйке клеткасындағы өсіп-өнетін вирустар іздегенде/. Кейде буындар мен қара еттерді де тексереді. Алатын материалдардың түрі малдың ауру түріне сәйкес болады. Өлік денесне татап кеткен бөтен бактериялардан вирустарды сақтау үшін, алынған материалдарды антибиотик ерітіндімінде сақтайды. Ол үшін әртүрлі антибиотиктер қолданады: пенцилин – 200-1000 ЕД/мл, стрептомицин – 200-100 мг/мл, нистатин – 50-100 ЕД/мл. Вирусологиялық зерттеулер бастағанға дейін тексеруге алынған материалдарды – 20-70°С көрсететін тоңазытқыштарда сақтауға болады. Үй тоңазытқыштарында олар 1-2 ғана күн сақталады. Суыққа қатырудың орнына химиялық консерванттар қолдануға болады, олардың ең қолайлысы – 50 глицерин.Тексеруге арналған материалдар өте тиянақты түрде белгіленіп қойылады. Ол үшін салынған ыдысқа лейкопластырь жапсырып, қара қарындашпен қай малдан, қашан және не алынғанын жазып қояды. Жұмыс біткесін барлық саймандарды / стерильдейді/, өлімтікті, астына салған төсенішті, мал жеген жемнің қалдығын өртеп жібереді. Тәжірбие жасалған жануарлар тұрған клеткаларды дезинфекциялайды немесе автоклавта стерильдейді.

51.Ветеринарлық қызметтің пайда болу тарихі.


Республикамызда мал шаруашылығының дамуын зерттеу бастапқы кезде ара-тұра әртүрлі ғылыми-зерттеу экспедициялары арқылы жүргізілді. Мәселен, ХІХ ғасырдың 15-20 жылдары доктор Бунге ірі қара малының сібір жарасы мен оба ауруларының таралу себептерін анықтады. Кейіннен 1872-1874-1888 жылдары осы ауруларды зерттеп, болдырмау мәселелерін жетілдіре түсу үшін кешенді экспедициялар құрылды. Ал 1893 жылдан бастап Қазақстанда обылыстық ветеринариялық қоғамдар құрыла бастайды. Бұл қоғамдар көп жылдар бойы ғылыми мекемелердің ролін атқарып келді. Олар ветеринария ғылымының алғашқы кезеңіндегі ғылыми ізденістердің жолы мен көлемін анықтап отыратын негізгі ұйымдастырушы күшке айналды. Қоғамның негізгі қызметтері үш мәселені шешуге бағытталды: 1)Ғылыми, тәжірибелік және ұйымдастыру жұмыстарын; 2)Әдістемелік-кеңес мәселелерін; 3)Үгіттеу және оқытушылық бағыттарды. 4)ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ресейде басқа да Еуропа елдеріндегідей медициналық, ветеринариялық және ауылшаруашылық микробиологияның дамуы негізінде медициналық және ветеринариялық бактериологиялық лабораториялар мен станциялар ашыла бастады. 1887 жылы Харьковтік және Дерптік (Юрьевтік) бактериологиялық станциялар ұйымдастырылды, ал 1890 жылы Саратовтың ветеринариялық-бактериологиялық лабораториясы құрылды. 1897 жылы Ресейде 25 ветеринариялық-бактериологиялық лабораториялар мен станциялар жұмыс істеді. Қазақстанда ветеринариялық-бактериологиялық лабораторияларды ұйымдастыру мәселесін бірінші рет обылыстық ветеринария инспекторы А.П.Петровскийдің ұсынысы бойынша Орал ветеринариялық қоғамы көтерді. Оған негізгі себеп болған сол жылдары Оралда түйелердің белгісіз аурудан көптеп қырылуы. 1897 жылы Оралда төрт далалық бөлімшесі және бес сапарға дайын лабораториясы бар ветеринариялық-бактериологиялық лаборатория құрылды. Бұл лаборатория кезінде індетті, тоғышарлар тудыратын және басқа да ауруларды анықтауда; бактериялық улар мен вакциналарды дайындауда, белгісіз түйе ауруларын зерттеуде қомақты жұмыстар жүргізді. Лаборатория мамандары қазіргі Батыс-Қазақстан, Ақтөбе, Манғышылақ және Атырау обылыстарына қызмет көрсетті.

52.Люминесцентті микроскопия.


Люминесценция ұлғайтқыш оптикалық аспаптардың көмегімен байқалатын микроскопиялық объектілердің жарқырауы. Объектердің жарқырауы өзіндік (алдында бояусыз) және ретке келтірілген (үлгіні бояумен өңдегеннен кейінгі) болуы мүмкін. Көрінбейтін ультракүлгінді немесе көк күлгінді қысқа толқынды сәулелер объектіге әсер еткенде адам көзіне көрінетін ұзынырақ жарық толқыны бар люминесценция қоздырылады. Бұл қасиет люминесцентті микроскопияның негізін қалайды. Люминесцентті микроскопия үшін МЛ және Люмам серияларының микроскоптары қолданылады. МЛ-2 люминесцентті микроскобы өте күшті жарық көзінен (сынапты-кварц шамы), жарық сүзгілерінен және биологиялық микроскоптан тұрады. Жарық көзі мен микроскоп айнасының ортасында көк күлгін сүзгіш болады, қысқа толқынды жарық сәулелері препаратқа түскенде жарқырауды қоздырады. Микроскоптың окулярына сары жарық сүзгісін кигізеді. Ол көк күлгінді сәулелерді (спектрдің қысқа толқынды бөлігі) шашып, көзге көрінетін ұзын толқында сәулелерді өткізеді. Люминесцентті микроскопияда зерттеуге алынған объектілерді арнайы бояулармен (флуорохромдармен) өңдегеннен кейін пайда болатын қосымша люминесценцияның маңызы өте зор. Флуорохромдардың ұзын толқынды ультракүлгін және қысқа толқынды көк күлгін сәулелердің әсерінен жарқырайтын қасиеті бар. Флуорохромдардың ішінен қызғылт сары акридин, аурамин, аурофосфин, родамин, флуоресцин және тағы басқалары жиі қолданылады. Люминесцентті микроскоптың көмегімен мөлдір емес тірі объектілерді зерттеуге болады. Олар түрлі-түсті, ірі айқын болып көрінеді.

53.Жағынды дайындау тәсілі.


Жағындылар (препараттар) зат шынысының бетінде микробиологиялық ілмек немесе Пастер пипеткасы көмегімен дайындалады. Материал ретінде тығыз және сұйық қоректік орталарда өсірілген микроорганизмдер шайындысы, сүт, ірің, қан және т.б. үлгілер қолданылады. Спирт шамында бактериологиялық ілмекті қыздырады. Сосын тығыз қоректік орталарда өсірілген микроорганизмдердің дақылдары бар шыны түтіктің тығынын жалынның үстінде қолдың шынашағымен абайлап ашып, ілмекті шыны түтіктегі конденсатқа немесе қоректік ортаның себілмеген жеріне тигізу арқылы суытады да, онымен микробтар массасын іліп алып, шыны түтікті жауып, штативке қояды. Микробиологиялық ілмектегі микробтар массасын физиологиялық ерітінді тамызылған зат шынысының бетіне жұқалап жағады. Тығыз қоректік орталарда өсірілген микроорганизмдерден жағынды дайындар алдында зат шынысының бетіне бір тамшы физиологиялық ерітінді немесе су тамызады. Пастер пипеткасының көмегімен сұйық заттардан және сұйық қоректік ортада өсіп жатқан микроорганизмдерден жағынды дайындайды. Жалынның үстінде стерильді пипетканың дәнекерлеген ұшын сындырып, микроб суспензиясынан үлгі алады да, зат шынысының бетіне жағынды жасап болған соң пипетканы дезифекциялық ерітіндісі бар сауытқа салады. Жағындыны ауада немесе жалын бетіндекептіру арқылы бекітеді. Жағынды тым қыздырылса, клеткалардың құрылысы өзгерістерге ұшырайды, ал егер бекітілу жеткіліксіз болса, онда жағынды кейінгі өңдеулерде шайылып кетеді. Қан жағындысын, қарапайымдылар мен спирохеттердің клеткаларының нәзік құрылымдарын және т.б. зерттеуде қыздыру арқылы бекіту әдісі қолданылмайды. Мұндай кездерде препараттарды сұйықтықтармен бекітеді. Бекіткішті (фиксаторды) жағындының үстіне құяды немесе препаратты бекіткіш сұйықтығы бар ыдысқа белгілі бір уақытқа батырғаннан соң ауада кептіреді.
54.Шар формадағы микроорганизмдердің бір-бірінен айырмашылығы.
Шар формалы микроорганизмдер (кокктар). Барлық микроорганизмдер ядролары мен органеллаларының құрылымына байланысты пркариоттар мен эукариоттарға бөлінеді. Пркариоттардың ядролық заттары (генофоры) мен органеллалары цитоплазмадан арнайы қабықшамен бөлінбеген, ал эукариоттардың ядролары мен органеллалары (митохондриялары мен хлоропластары) цитоплазмадан мембрана бөліп тұрады. Микроорганизмдердің көбі соның ішінде шар формалылар (кокктар) прокариотты жасушалардың өкілдері. Кокктар (грекше соссus – жидек) сыртқы түріне қарағанда шар формасын еске түсіреді. Олардың сопақ, бұршақ, ланцет тәрізділері де кездеседі. Бөліну сипаты мен клеткалардың орналасуына сәйкес кокктар микрококктарға, тетракокктарға, стафилококктарға, стрептококктарға және сарциналарға бөлінеді. 1)Микрококктар (грекше micros- кішкене) – зиянсыз, сапрофитті микробтар. Олар бөлінген соң бір-бірімен қосылмай жеке дара орналасады. 2)Диплококктар (грекше diplos-қос) – бір жазықтықта екіден қосарланып орналасады. 3)Стрептококктар (грекше streptos-тізбек) – бір жазықтықта бөлініп, жасушалар бір-бірімен моншақ тәрізді тізбектеліп орналасады. 4)Стафилококктар (грекше staphyle-жүзім шоғыры) – жасушалар әр түрлі жазықтықта ретсіз жүзім шоғыры тәрізді орналасады. 5)Тетракокктар (грекше tetra-төрт) – бір-бірімен перпендикулярлы екі жазықтықта бөліну себебінен түзіліп, төрт жасушадан орналасады. 6)Сарциналар (латынша sarcio-байланыстыру) – өзара үш пар перпендикулярлы жазықтықта бөлініп, сыртқы формасы кірпіш тәріздес 8-16 және одан да көп болып орналасады.

55.Бояудың күрделі және қарапайым тәсілдерінің айырмашылықтары.


Микроорганизмдерді бояудың қарапайым тәсілі жиі қолданылады, өйткені ол микробтардың морфологиясымен тез және жақсы танысуға мүмкіндік береді. Бояудың қарапайым тәсілінде, тек бір ғана бояуды пайдаланады. Мысалы, Пфейффер фуксинінің судағы ерітіндісі немесе метилен көгі. Бекітілген жағындыға тамызғыштың көмегімен бояудың бірнеше тамшысын тамызады. Пфейффер фуксинінің судағы ерітіндісімен жағындыны 1-2 минут, ал метилен көгімен 2-3 минуттай бояғаннан кейін, оларды сумен шайып, микроскоптың иммерсонды жүйесі арқылы зерттейді. Бояудың күрделі тәсілдері. Микробтар клеткасы қабырғасының химиялық құрамы мен құрылысы біркелкі емес, сондықтан олар бір бояғышпен әр түрлі боялып, кейін спиртпен, қышқылдармен және басқа реактивтермен әрекет еткенде бірдей түссіздендірілмейді. Микроб жасушасының бөлімдері де бояғыш ерітінділермен біркелкі боялмайды. Бояудың күрделі (дифференциалды) тәсілдері микроб клеткасының осы қаситтеріне негізделген. Күрделі тәсілмен бояу процесінде бірнеше бояғыштар қолданылады. Зертхана тәжірибесінде Грам, Циль-Нильсен, Козловский, Меллер, Злоттогорова және басқа тәсілдер қолданылады.

56.Грам тәсілімен бояудың практикалық маңызы.


Грамм бойынша бояу дегеніміз-бактериялардың бар жоғын, олардың грамы оң немесе теріс екенін анықтау үшін қолданылатын негізгі әдістердің бірі. Бұл тәсілді 1884 жылы дат ғалымы Христиан Иоким Грам ұсынған. Грам ұсынған тәсіл бойынша клеткалардың боялуы клетка қабықшасының құрамына байланысты.Грам оң бактерияларының клетка қабықшасының қалыңдығы 20-80нм құрайды. Грам теріс бактерияларының клетка қабықшасы көп қабатты, қалыңдығы 14-17нм құрайды. Грам терістерде тейхуй қышқылы болмайды. Грамоң бактериялар препаратты спиртпен оңдеу кезінде генициан көгілдірдің йодпен қосылысын ұстап қалады да, көгілдір түске б7оялады. Грам теріс бактериялар бұндай қасиетке ие емес, сондықтан спиртпен түссізденеді. Одан кейін спиртпен оңдеу кезінде олар ашық қызыл түске боялады. Грам оң бактериялардың клетка қабырғасы грам-теріс микробтардікіне қарағанда қалың және көптеген петидогликан полимерін иемденген. Сондықтан олар генцианвиолетпен тығыз байланысып, спиртпен әрекет жасағанда түссізденбейді. Грам-теріс бактериялардың клетка қабырғасы жұқа және оның құрамында пептидогликан аз мөлшерде болады. Осы себептен олар бояумен әлсіз боялып, спиртпен өңсізденеді. Грам-оң микробтар дақылынан жасалған препараттарда грам-теріс клеткалардың болуы мүмкін. Бұлар өлі немесе қабығы зақымдалған клеткалар.

57.Грам-теріс және грам-оң бактериялардың айырмашылықтары.


Грам оң бактериялар қою күлгін түске, грам теріс бактериялар-қызыл түске боялады. Грам әдісі бойынша бояу әдісі бояу нәтижесінде бактерияның клетка қабырғасының химиялық құрамы мен құрылыс ерекшеліктері анықталады. Фирмикутты бактериялар грам оң боялады. Грам оң бактерияларында-жасуша қабырғасы жуан, пептидогликаны 90пайыз, липополисахаридтер 10пайыз, тейхой қышқылы бар. Грациликутты бактериялар грам теріс боялады. Грам теріс бактерияларында пептидогликаны жіңішке 10пайыз, липополисахаридтер 90пайыз, тейхой қышқылы жоқ. Микроскоптан қараған кезде грам оң бактериялар қою көгілдір немесе күлгін түске, ал теріс бактериялардың клеткалары ашық қызыл түске боялады. Грам әдісімен бояу нәтижесі дақылдың жасына байланысты болады:ересек дақылдардағы өлі клеткалар грам теріс боялады.

58.Стерилизации әдістері.


Залалсыздандырудың ең қолайлы әдістері болып термиялық, сәулелік залалсыздандыру және этилен тотығымен заласыздандыру жатады. Термиялық (автоклавта қөрғақ бумен 100°С - 140°С дейін) немесе құрғатқыш шкафтарда құрғақ ыстықпен (160°С - 200°С) Залалсыздандыру жатады. Жоғарғы температурамен залалсыздандыру кезінде келесі жұмыс фазаларына бөледі: қыздыру уақыты (жұмыс камерасында бастапқы қыздыру уақытынан бастап белгіленген температураға дейін);тепе-теңдік уақыты (жұмыс камерасында стерилденіп жатқан материалдың барлығына белгіленген температураның таралуы);жою уақыты (нұсқауда көрсетілгендей, микробтарды жоюға арналған уақыт).

59.Виварилер мен питомниктер


Вивариялар мен питомниктерде жартысы жануарларға, ал қалған жартысы әтүрлі зерттеулер жүргізуге арналады.Виварий (лат. Vivarium – аңдар қорығы) – малдәрігерлік және денсаулық сақтау саласында ғылыми зерттеу мақсатында тәжірибе жұмыстарын жүргізу үшін қолданылатын лабораториялық жануарларды күтіп-бағып және оларды көбейтетін жер.Лабораториялық тәжірибеде екі ұғым бар: Виварий – тәжірибеге қолданылатын жануарларды тиісті жағдайда ұстайтын жай;Питомник – жануарларды тәжірибеге дейін ұстайтын және көбейтетін жай.Сондай-ақ арнайы және жалпы немесе комплексті типті виварийлерді ажыратады. Оларда аквариумдер, терраримдер (амфибийлер мен рептилийлерге), вольерлер мен торшалар құстар үшін және тағы басқа да қолдануға қолайлы әртүрлі бөлмелер болады. Қыстық, жаздық, тұрақты, уақытша бөлмелер деп те бөлінеді. Міндетті түрде карантин бөлмесі, изолятор, клиника, санитарлық жұмыс жүргізуге арналған, өлген жануарларды соятын және өлекселерді сақтайтын, басқа да өндіріске қажетті бөлмелері анықталады.Виварийді желдету мәселесіне ерекше көңіл бөледі. Едені тастан немесе цементтен, қабырғалары кафельмен қапталуы керек.

60.Ақ тышқандарды азықтандыру, суғару салмағын, тамыр соғысын, дем алысын анықтау. Лабораториялық жануарлардың көптеген түрлерінің (әсіресе тышқандар) жақсы үйренетіндіктері сонша, олар кез келген жағдайда өсіп-өне береді. Лабораториялық жануарларға арналған бөлмелерді саларда олардың көлемі мен пішініне және микроклиматтық жағдайға көңіл бөлу керек.Вивариялар мен питомниктерде жартысы жануарларға, ал қалған жартысы әтүрлі зерттеулер жүргізуге арналады. Ең негізгі мақсат лабораториялық жануарлардың түрлеріне қарай оларға берілетін азықтың мөлшері мен құнарлылығын анықтау. Олар жабайы жануарларға қарағанда өздеріне қажетті заттарды өздіктерінен тауып жей алмайды. Жануарлардағы бар инстинкт - өз баласын өзі жеу (егеуқұйрықтар), нәжісін жеу - капрофагии (үй қояндары) және т.б. ондай қажеттілікті өтей алмайды. Сондықтан, жалпы ереже бойынша, әртүрлі жануар ерекше азықтандыру режімін қажет етеді. Олардың жылдам өсуі, буаздығы, ұрпақтарын сүтімен азықтандыруы, кейде сыртқы ортаның температурасының өзгеруі де азықтандыруды күшейтуді талап етеді. Егерде азықтың құрамында қажетті ингредиенті жеткіліксіз болса, онда жануарла әртүрлі ауруларға шалдығады. Азықтың мөлшерінің аз болуы олардың өсіп-өнуін тежейді. Ондай жануарлардың организмінің резистенттілігі төмендейді.


61. Лабораториялық жануарларды пайдалану


Лабораториялық жануарларды таңдап алуға қойылатын негізгі талаптар:Таңдап алынған жануардың зерттелетін микроорганизмге сезімталдығы. Егер қоздырғыш толық белгілі болмаса, онда сол аурумен табиғи жағдайда ауыратын жануарлар алынады;Жануарды күтіп-бағу кезінде және онымен эксперимент жүргізгенде оның қауіпсіздігі және ыңғайлылығы;Жануарды арзан бағаға оңай табуға болатындығы;Жануардың бұдан бұрын осы мақсатта қолданылмауы;Жануардың бацилла сақтаушы болмауы.Эксперименттің алдында жануарларды білгілі бір бояумен белгілейді. Ол үшін құлағына немесе аяғына металлдан жасалған номердерді де қолдануға болады. Жануарлардың денсаулығына, массасына, жасына және жынысына көңіл аударады. Кей кезде түсіне де қарауға тура келеді. Кейбір жануарларды тәжірибе жүргізер алдында әдейілеп дайындау керек болады: диета, бейтараптаушы дәрілер, күтіп-бағуда белгілі бір режім т.б..

62.Лабораториялық жануарлардың инфекциялық аурулары;


Лабораториялық жануарлар індетті ринит, індетті стоматит, миксоматоз т.б. вирусты аурулармен жиі ауырады.Індетті ринит – қоздырғышы парагрипп-2, бронхосептикус бактериялары, стафилококктар, пастереллалар. Үй қояндары барлық жастарында ауырғыш келеді. Аэрогенді жолмен ауру жануарлардан жұғады. Аурудың пайда болуына және тарауына өкпе жел, температураның тұрақсыздығы, ылғалдық, шаң-тозаң; виварийда қауырсын, аммиактың шоғырлануы әсер етеді.Індетті стоматит – қоздырғышы вирус. Төлдер, әсіресе үй қоянының көжектері ауырады. Аурулардан жұғады. Тазалықтың болмауы, темреатураның күрт төмендеуі, ылғалдылықтың жоғары болуы, тығыз ұстау т.б. әсер етеді.Миксоматоз – қоздырғышы вирус. Негізгі тасымалдаушылары – масалар, шіркейлер, биттер, қандалалар, кенелер. Ауру малдардан жұғады.Вирустық індеттерге диагноз қою үшін вирусологиялық, серологиялық, биологиялық әдістер қолданылады.

63.Лабораториялық жануарлардың инвазиялық аурулары;


Оған жататындар: дизентерия амебасы, малерия плазмодийі, лейшмандар, токсоплазмоздар және басқалары. Олардың көпшілігі сыртқы ортада, иелерінің және тасымалдаушыларының организмдерінде әртүрлі пішінде кездесетін, өздеріне тән даму циклдері бар торша ішінің тоғышарлары. Көп тараған ауру кокцидиоз. Оның қоздырғышының әртүрлі жануарлар организмінде өз ерекшеліктері бар.Кокцидиоз – қоздырғышы бір клеткалы қарапайым кокцидии-тоғышар. Олардың тарату көздері ауру жануарлар, тасымалдаушылар. Әр түрлерінің өз ерекшеліктері бар. Мысалы: үй қояндары олардың 10 түрлерімен ауырады. Олардың 9 – ы ішектердің кілегей қабықтарында, ал 1-уі бауырда өмір сүреді. Үй қояндарында кокцидиилерді организмде сақтау кең тараған.Ауру ластанған азықтар, су, топырақ, төсеніш, инвентарь арқылы беріледі. Екі түрі – ішек және бауыр түрлері кездеседі. Бірақ көбінде аралас түрін ажыратады. Үй қояндарында эпизоотия ретінде де кездеседі.

64. Люминесцентті микроскопия.


Люминесценттік (флюоресценттік) дегеніміз кейбір заттардың оған түскен жарықтың әсерінен толқыны басқа (көбінесе ұзын) сәулені бөліп шығаруы.Кәдімгі жарықта белгілі бір түсі бар заттар ультракүлгін сәулесімен әсер еткенде басқа түске айналады. Ультракүлгін сәулесінде көзге көрінбейтін объект флюоресцентті сәуленің әсерінен анық көрінетін болады. Ондай объект қараңғы фонда әртүрлі түспен көрінеді, сондықтан флюоресцентті микроскоппен қараңғы жерде жұмыс істеген қолайлы.Көзге көрінетін сәуледе фрюоресценттік микроскоптың жабдығы өте жарық жарық көзінен және биологиялық микроскоптан тұрады. Микроскоптың айнасымен жарық көзінің арасына көк-сия түсті жарық фильтрі (УФС-3, ФС-1 және т.б.) орналастырылады. Сары жарық фильтрін (ЖС-3 немесе ЖС-1) микроскоптың окулярына кигізеді. Осы жарық фильтрлері арқылы препаратқа түскен көк-сия түсті жарық люминесцентті қоздырады. Бірақ бұл жарық қозған люминесцентті көруге кедергі жасайды, сондықтан сары жарық фильтрі қолданылады. Люминесцентті микроскоптың артықшылығы:түрлі-түсті кескінді беру;қара фонда өздігінен сәулеленетін объектінің жоғарғы деңгейдегі контрастылығы;мөлдір және мөлдір емес тірі объектілерді зерттеу мүмкіншілігі;әртүрлі өмір процессін даму сатысында зерттеу мүмкіншілігі;кейбір микроорганизмдер мен вирустардың шоғырларын анықтау;цито-гистохимиялық және экспресс диагностикалық жетілдірілген әдістерді дамыту.

65.Заттық шыныда жағындыны бекітудің мақсаты мен тәсілдері


66. Бактериялардың бацилладан айырмашылығы бацилла бактерияларыайқын антагонистік белсенділікті көрсетеді.
Сондықтан микрофлораны бұзатын бактерияларға қарсы таяқшалар медицинада да, ветеринарияда да дисбиозды немесе инфекцияларды емдеу үшін жиі қолданылады.Өкінішке орай, бациллалар адам ағзасына тамыр сала алмайды және препаратты тоқтатқаннан кейін бірнеше күннен кейін өледі. Бактерия - бір жасушалы организм, көбісі таяқша пішінді болып келеді. Бактерия негізінен түссіз тек кейбіреулерінде ғана аздап бояғыш заттар кездеседі. Фотосинтез құбылысы жүретін көк-жасыл қызыл түсті өкілдерін цианобактериялар деп атайды; ядросы, митахондриясы, пластидтері қалыптаспаған өте кішкентай біржасушалы организмдер Бактериялар – табиғатта ең көп тараған, негізінен бір жасушадан тұратын, оқшауланған ядросы жоқ, қарапайымдылар.

67.Физико-химиялық анализдің әдістері туралы не білесіз? іздестіріп отырған компоненті анықтау үшін қолданатын негізгі әдістер.


Физико-химиялық анализде концентрацияны табу үшін аналитикалық сигналды тура өлшеу тәсілі және титрлеу тэсілі қолданылады.Тура өлшеу тэсілінде аналитикалық сигналдың анықталатын кұраушылардан (ионнан, молекуладан, заттардан т.б.) тәуелділігі тура пропорционалды болу керек. І=кс, мұнда I - аналитикалық сигналдың концентрациясы; С - анықталатын заттың концентрациясы; k - константа, қолданып отырған тәсіл және анализдің нақты шарттары үшін тұрақты өлшем.Анықталатын заттың концентрациясын табу үшін төмендегідей әдістер қолданылады.а) Градуирлеу гуафик әдісі.Бұл әдісте стандартты ерітінділер (5-7 ерітінді) үшін аналитикалық сигналдың шамасын өлшейді. Алынған нәтижелер бойынша координатасында градуирлеу графигін тұрғызады. Содан соң сол жағдайларда анализденетін ерітіндінің аналитикалық сигналын өлшейді және суретте көрсетілгендей градирлеу графигі бойынша оның концентрациясын табады.б) Мольдік қасиет әдісі.Бұл әдіс бойынша бірнеше ерітінді (3 ерітінді жеткілікті) үшін аналитикалық сигналдың шамасын өлшеп, константаның орта мәнін табады. Содан соң сол жағдайларда анализденетін заттың аналитикалық сигнал шамасын өлшеп, константаның орта мэнін қолдана огырып, заттың концентрациясын табады.Қосымша әдісі.Бұл әдіс бойынша анализденетін ерітіндінің аналитикалық сигналын есептейді. Содан соң, сондай ерітіндіге стандартты ерітіндінің (қосымша) белгілі көлемі қосылады да, қайтадан аналитикалық сигналын өлшейді

68.Анализаторлар дегеніміз не?


69. Абсорбциометрлер дегеніміз не, оларға қандай приборлар жатады?
Биологиялық сұйықтарды биохимиялық зерттеуге арналған жалпы техникалық өлшегіш приборлар: фотоэлектр колориметрлер, фотометрлер, фотоэлектр абсорбциометрлер, спектрофотометрлер, поляриметрлер, рефтрактометрлер, флюориметрлер, денситометрлер, жалынды фотометрлер, сұйықтардың электрлік және иондық қасиеттерін анықтайтын аппараттар мен приборлар: электрофорез аппаратурасы, рН-метрлер, хроматография аппаратурасы, осмометрлер және т.б.. Сұйықтың тығыздығын анықтау үшін: ареометрлер, урометрлер, лактоденситометрлер, вискозиметрлер.
Субстраттар мен ферменттерді анықтайтын лабораториялық техникалар кеңінен тарауда. Ол реактивтердің алдын ала дайындалған жиынтығы мен биологиялық сұйықтың реакциясы арқылы анықтауға негізделген. Реактив жиынтығы қағаз, лента, ұяларға сіңіріледі, ал оларға биологиялық сұйық тигенде олардың түрлері өзгереді. Бояудың интенсивтігі денситометр арқылы жазылып, анықталады.

70. Нефелометрлер және турбидиметрлер туралы не білесіз?


ефелометрлік және турбидиметрлік талдау әдістері газды, қатты немесе сұйық, жүзгін күйдегі көбінесе коллоидты жүйеде кездесетін бөлшектердің электромагниттік сәуле шығаруды сіңіру немесе шашырату процесіне негізделген. Нефелометрлік әдісте эмульсияда, суспензияда, коллоидты ерітіндіде, жоғары молекулалық қосылыс ерітінділерінде (олигомерлерде, полимерлерде) жүзгін күйдегі бөлшектер шашыратқан жарық ағынынын интенсивтігін өлшейді. Мұндағы жарық ағынын астаушаға түсетін электромагниттік сәуле шығару бағытына бір шама бұрыш жасай өлшейді. Ал турбидиметрлік әдісте спектрофотометриядағыдай, нақты осы бөлшектердегі жарық ағынының абсорбциясын, басқаша айтқанда, эмульсия, суспензия коллоид, жүзгін арқылы өткен жарық ағынының интенсивтігін өлшейді. Бұл екі әдісті зерттелетін объекті мен оларға арналған ортақ теориялық көзқарас біріктіреді. Олардың негізін калаушылар Рэлей, Тиндаль және Ми. Гетерогенді жүйедегі бөлшектер арқылы жарық ағыны өткенде және ол шашырағанда, жарықтың толқын ұзындығы өзгермейді. Алайда, осы екі әдістегі теориялық негіз бірдей болса да, оларды өлшеуге арналған аспап әр түрлі. Нефелометриядағы өлшеу принципі флуоресценциялық әдістегіге ұқсас, ал турбидиметриядағы өлшеу спектрофотометриядағы оптикалық абсорбция әдісіндегідей.

71. Фотометрикалық приборлардың өкілдерін атап беріңіз. Жарық энергиясын, оған байланысты шамаларды өлшеу әдістері мен тәсілдері қарастырылатын оптика тарауы фотометрия деп аталады. Фотометрияда келесі шамалар қолданылады:1. энергетикалық – оптикалық сәулеленудің энергетикалық параметрлерін оның сәуле қабылдағышқа әсеріне қатысты емес сипаттайды2. жарықтық – жарықтың физиологиялық әсерін сипаттайды және көзге немесе басқа да сәуле қабылдағышқа ықпалын қарастырады


72. Лазерлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады? Лазер (ағылш. laser, ағылш. light amplification by stimulated emission of radiation - жарықты мәжбүрлі сәулелену арқылы күшейту қысқашасы) — лазер, оптикалық кванттық генератор — толтыру (жарық, электр, жылу, химиялық және т.б.) энергиясын когерентті, монохроматты, поляризацияланған және тар бағытталған сәулелену ағынының энергиясына түрлендіруші аспап. Лазер сәулесін беретін аспап. Оның түрлері: газ лазері, жартылай өткізгіш лазері, қатты дене лазері және сұйық зат лазері. Стоматология тәжірибесінде баяу ағынды гелий-неондық лазер қолданылады. Қанжел (пародонт) ауруларын, зақымданған тканьдерді емдеуде, организмнің әр түрлі ауруларға бейімділігін (сенсебилизаңия) кеміту, иммундық қасиеттерін күшейту т. б. клиникалық жұмыстарда жақсы нәтиже беріи келеді.


73. Фотоэлектроколориметрлердің типтерін атаңыз.


Фотоэлектроколориметр - коллойдты және боялған ерітінділердің өткізу коэфицентін және оптикалық тығыздықтарын анықтауда қолданады. Приборды 315-630 нм спектр облысында болатын жіңішке сызықты жарық фильтрлердің жинағымен қамтамасыз етеді. Колориметр - нефелометр микроорганизмдердің белгілерінің концентрацияларын ерітіндінің лайкылығының дэрежесімен бағалауға мүмкіндік береді.

74.Стабилизаторлар не үшін қолданылады?


Стабилизатор (лат. stabilis -орнықты, тұракты) — электр, қоректену желісі немесе тізбек жүктемесі параметрлері өз еркінше өзгергенде электр тізбегінде кернеу, ток немесе қуаттың нақты мөндерін автоматты түрде тұрақты үстап тұратын құрылғы. Тұрақты токтың қоректену кездерін пайдаланатын электрондық құрылғыларда, негізінен, параметрлік және компенсациялық стабилизатор қолданылады.Қарапайым кернеу стабилизаторында кіріс кернеудің немесе жүктеме тогының өзгерісі тек стабилитрон арқылы токтың өзгеруіне әкеледі, ал жүктемеге параллель қосылған стабилитрондағы кернеу түсуі тұрақты болып қалады. Компенсациялық стабилизаторларда автоматтық реттеу жүйесі болады. Оларда шығыс кернеудің нақты мәні эталондық (тіректің) кернеудің берілген мәнімен салыстырылады. Бұл жағдайда пайда болған сигналдардың айырымы күшейтіліп реттегіш элементке беріледі. Ал күшейтілген сигнал шығыс кернеудің берілген деңгейге оралуына ұмтылатын етіп өсер етуі тиіс. Компенсациялық стабилизатор эталондық (тіректік) кернеу көзінен, салыстырғыш құрылгыдан, күшейткіш-түрлендіргіштен және реттегіш элементтен тұрады

75.Жалынды фотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.


Жалынды фотометрлік детекторлар. Күкірт және фосфорлы қосылыстары бар 394, және 526 нм-ге сәйкес болғанда сутегімен байытылған иондық шашырауды өлшеуге негізделген. Көптеген органикалық қосылыстар сутекті-оттекті (немесе ауалы) жалында жана отырып, иондар түзеді, бұл көбіне спектрдің көрінетін ультракүлгін аймағындағы сипаттаушы сәуле шығаруды зерттеуге келтіреді. Заттардың бұл қасиеті көптеген өлшеуіш приборларды жасауға негіз болады. Осындай детектордың бірі суретте келтірілген. Бұл типтегі детекторға сутекті-ауалы жанарғы жатады, ол фотокөбейткішпен оптикалық байланысқан. Оптикалық жолды шектеп тастайды; күкірт пен фосфор жоқ кезде сәуле шашыратпайтын жарықтың үстіңгі бөлігін байқайды. Ондағы сәуле тұтқыштар, тиісті спектр сызықтарын бөліп алуға мүмкіндік береді. Талданатын құрамдас бөлік толық жанып кеткендіктен, сигнал - уақыт немесе сигнал - көлем қисығы астындағы интегралдық аудан анықталатын қосылыстың массасына сәйкес келеді. Қисықтын кез келген нүктесін көрсететін биіктік тасымалданушы сынама салмағының жылдамдығына пропорционал болады, әрі бұл тікелей салмақты анықтауға мүмкіндік береді.

76. Қандай жарық сүзгіштерін білесіз?


Жарық сүзгі– жарық спектрі құрамын талғай өткізу және шағылыстыруға, жарық күшін әлсіретуге арналған оптикалық құрал. Жарық сүзгі әрекетінің негізінде спектірлік жағынан талғанатын кез келген оптикалық құбылыс (жарықтың жұтылуы, шағылысуы, интерференциясы, дисперсиясы) жатады. Соның ішінде жарық ағынының жұтылуына негізделген абсорбциялық жарық сүзгі көбірек тараған. Жарық ағыны заттың жұқа қабатынан өткен кезде оның шамасы мен спектірлік құрамы өзгереді яғни сүзіледі. Жарық сүзгі үшін түрлі түсті шыны пластинкалар, желатин пленкалары, сұйықтар бояу және органикалық емес тұз ерітінділері тағы басқа қолданылады.Жарық ағынын өзгертуіне қарай абсорбциялық жарық сүзгі бірнешеге бөлінеді:
бір жақты жарық сүзгі.
бейтарап жарық сүзгі.
Белгіленген жиіліктен өзге спектрдің тек ұзын толқындарын немесе тек қысқа толқындарын ғана жұтатын жарық сүзгі -бір жақты жарық сүзгі дейді.Спектр толқындарын түгел әлсірететін жарық сүзгі -бейтарап жарық сүзгі деп аталады.

77.Спектрометрлер туралы не білесіз және олар не үшін қолданылады?


Спектрометр -қандай да бір физикалық шаманың үлесу функциясын кез келген параметрдің көмегімен өлшеуге арналған құрал;
фотоэлектрлік сәуле қабылдағыштың көмегімен оптикалық спектрді өлшеуге арналған құрал.
Қазіргі кездегі микробиологиялық ғылыми-зерттеу лабораторияларында электрондық және люминесценттік микроскоптар, инфрақызыл спектрометрлер, ультрацентрифугалар және басқада техникалық жетістіктердің жаңа аппаратуралары қолданылады. Сонда да тәжірибелік микробиологияға жаңа ғылыми жетістіктердің өте жәй еңгізіліп жатқанын атап өту керек.

78.Атомно-абсорбциондық спектрофотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.


Атомдық абсорбциялық спектрометр (ААС) – атомдық жұту спектрлері бойынша элементтік құрамға сандық талдау жүргізілетін құрылғы. Ол негізінен оның ерітіндісіндегі металдың мөлшерін анықтау үшін қолданылады. Құрылғылар автоматтандыру деңгейі жоғары дәлдіктегі құрылғылар болып табылады.
Үздіксіз спектр көзі бар жоғары ажыратымдылығы бар атомды жұту құрылғыларында 190–900 нм диапазонында қарқынды сәулеленуді қамтамасыз ететін сәулелену көзі ретінде өте жоғары қысымды ксенон шамы қолданылады. Жоғары және аса жоғары қысымды доғалық ксенон шамдары кең спектрлік диапазонда сәулеленудің үздіксіз таралуымен тұрақты және қарқынды спектрдің көздері болып табылады: 190-900 нм, максимум шамамен 500 нм. Суық режимде шамдағы ксенон қысымы ~ 16 - 17 атм, ал жану кезінде оның ішіндегі қысым 3 - 4 есе (шамамен 50 атм) артады. Шам тұрақты токты пайдаланып 300 Вт номиналды қуатта (әдетте 20 В және 15 А) жұмыс істейді. Шам 30 кВ қосымша электр импульсінің әсерінен тұтанады. Қолайлы жұмыс температурасын алу үшін шам атомдық абсорбциялық спектрометрдің жабық автономды салқындату жүйесімен біріктірілген сумен салқындатылатын корпусқа орнатылады.

79.Люминометрикалық анализаторлар (флюориметрлер) қандай мақсатта қолданылады?


80.Люминесценция дегеніміз не, қандай түрлерін білесіз?


Люминесценция (лат. lumen — жарық, escent — әлсіз) — табиғатта кездесетін кейбір заттардың сыртқы факторлар себебінен сәуле шығару құбылысы. Қысымы азайған заттардан электр тоғы өткенде немесе кейбір заттарға электрондық сәуле түскенде олардың сәуле шығару құбылысы катодолюминесценция деп аталады. Бұлардың біріншісі "күндізгі жарық" шамдарында пайдаланылса, екіншісі теледидар экранында бейнесигналды жарық сигналына өзгерту үшін пайдаланылады. ФОТОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ, ТРИБОЛУМИНЕСЦЕНЦИЯ, ЭЛЕКТРОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ, РАДИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ.

81.. Рефрактометрлер туралы не білесіз, олардың қандай түрлері бар және не үшін қолданылады?


Рефрактометр[1] (лат. refractus - сынған) — жарықтың сыну көрсеткіштерін анықтау үшін қолданылатын құрал, екі ортаның шекарасында байқалатын толық ішкі шағылуға негізделген. Рефрактометрдің қозғалмалы призмалы, құрамды призмалы, жарты сфералы және тағы басқа түрлері бар.Рефрактометрияның негізгі әдістері:
екі ортаның шекарасы арқылы өткен жарықтың сыну бұрышын тікелей өлшеу әдістері;
жарықтың толық іштей шағылу құбылысына негізделген әдістер;
интерференциялық әдістер. Рефрактометрия заттың құрамы мен құрылымын анықтау үшін физикалық химияда, сондай-ақ химия, фармацевтика, тамақ, т.б. өнеркәсіп салаларында әр түрлі өнімдердің сапасы мен құрамын бақылау үшін кеңінен қолданылады.
Рефрактометрия әдістері аэро- және гидродинамикалық зерттеулерде қатты үлгілер мен сұйықтықтардың әртектілігін тексеру үшін пайдаланылады. Рефрактометрия оптикалық өнеркәсіпте ерекше рөл атқарады, өйткені n мен шынының және т.б. оптик. материалдардың дисперсиясы олардың маңызды сипаттамалары болып табылады.

82.Поляриметрлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?


Поляриметр - Биологиялық сұйықтарды биохимиялық зерттеуге арналған жалпы техникалық өлшегіш прибор.

83.Сұйықгазды хроматографтар туралы не білесіз, олардың жұмыс істеу принципі қандай және олар не үшін қолданылады?


Хроматография — бұл әртүрлі қоспаларды бөлудің зертханалық әдісі. Қоспа жылжымалы фаза деп аталатын сұйықтықта ерітіледі де, ол оны стационарлы фаза деп аталатын басқа материал бойымен өткізеді. Қоспаның әртүрлі құрамдас бөліктері станционарлы фаза бойында әртүрлі жылдамдықпен қозғалады, бұл олардың бөлінуіне әкеледі. Бөліну компоненттердің жылжымалы және стационарлы фазалар арасында әртүрлі болып таралуына негізделген. Құрамдас заттардың таралу коэффициенттері әртүрлі болғандықтан, олар станционарлы фазада әртүрлі уақыт тежеледі, бұл заттардың бөлінуіне алып келеді.ферментті процесстердің кинетикалық, массалық әдістерін қолдана отырып микроорганизмдердің зат алмасу процессін зерттейтін приборлар; газды хроматографиялы спектрометрлер және т.б.;

84.Дезинфекцияның механикалық әдісі


Дезинфекция (зарарсыздандыру) – қоршаған ортадағы инфекциялы аурулардың қоздырғыштарын жою. Дезинфекция кезінде микроорганизмдердің вегетативті түрлері ғана жойылады. Микроорганизмдерді физикалық факторлар мен химиялық заттармен жоюға болады.Дезинфекцияның мақсаты: емдеу сауықтыру мекемелерінің палаталарынан сыртқы ортаның объектілерінен инфекциялы аурулардың қоздырғыштарын кетіру және жою.Механикалық – жуу, шансорғышпен өңдеу, желдету, кір жуу, ылғалды жинау, қолды жуу.
85.Дезинфекцияның физикалық әдісі
Зарарсыздандырудың әдістері: механикалық, физикалық, химиялық.
Физикалық - қайнату, ыстық құрғақ ауа, сулы бумен әсер, ультракүлгін сәулемен әсер ету т.б.
Физикалық әдіске жататындары:
күн сәулесін қолдану;
ультракүлгін сәулелерді қолдану;
қалдықтарды өртеу;
қайнату, пастеризация (6-7 күн аралығында 60˚С температурада бірнеше рет пастерилизациялау, экспозия – 1 сағат);
дистелденген суда қайнату – 30 минут, ас содасы қосылған жағдайда 15 минут қайнату. Қайтадан заттарды органикалық қалдықтардан тазалау қажет. Тазалау жеке ыдыста эпидемияға қарсы шараларды сақтаған жағдайда жүргізіледі, ағынды суды зарарсыздап, канализацияға құйылады.
Зарарсыздаудың ауалы әдісі (ыстық ауалы шкафта 120˚С температурада, 45 минут). Бұл әдіспен шыныдан, металл, резина, латекстен, термотөзімді полимерлі металдардан жасалған заттар органикалық заттармен ластанбаған жағдайда зарарсызданады;
Булы әдіс – жоғарыда көрсетілген заттар алдын ала тазартуды қажет етпеген жағдайда қолданылады. Зарарсызаушы агент: 0,5 атм қысымды су буы. Зарарсыздау режимі: 110˚С температурада, экспозия- 20 мин, стерилизациялық ыдыстарда – бикстерде және дезкамера, автоклавта сирек қолданылады.

86.Дезинфекцияның химиялық әдісі


Химиялық әдіс - химиялық заттарды қолдану (сутегінің асқын тотығы, формалин, септокол, лизоформин, эрасан, гипохлорид кальций. ЕПҰ-да зарарсыздаудың химиялық түрінің толық батыру әдісі жиі қолданылады. Науқаспен қарым-қатынаста болмайтын заттар, оның бөліктері үшін дәке, бөз шүберекті дезинфекциялық ерітіндіге малып, 2 рет сүрту әдісі қолданылады.

87.Вирусологиялық зерттеулер


Вирусологиялық әдіс – патологиялық материалдағы вирусты анықтау. Вирусты биологиялық сезімтал обьектілерден НР, РТГА, РТГ, ИФА, РИФ, РИА, РСК және басқа да
реакциялар арқылы анықтайды.Вирусологиялық зерттеу әдісі 2 кезеңнентұрады:
А) клиникалық материалдан вирустарды бөліп шығару
Б) бөлінген вирустардың түрлерін анықтаунемесе салыстыру.
Вирусты анықтау үшін алынатын зерттеу материалы әртүрлі болады, ол инфекциялық процестің динамикасына және вирустың тропизміне байланысты. Мысалы: тұмау немесе ұшық болса жұтқыншақтан бөлінетін шырыш, везикуладан қырып алынған материал, жұлын сұйығы, ЖИТС инфекциясында Т-лимфоциттердің субпопуляциясы, қан сарысуы, сперма; құтыру ауруында зақымдалған адамның сілекейі және өлгендердің ми тіндері, сілекейдегі бөлінділері зерттеледі.
88.Антибиотиктерге микроорганизмдердің сезімталдығын анықтау.
Антибиотиктер – микроорганизмдерден, жануарлар жасушасынан, өсімдіктерден өндірілетін химиотерапевтикалық заттар. Олар микроорганизмдердің және қауіпті ісіктің өсіп және көбеюін тоқтады.
Өндіруіліне байланысты антибиотктер 5 тобқа бөлінеді:
1) Саңырауқұлақтардаң алынатын антибиотктер.
2) Актиномицеттерден алынатын антибиотктер.
3) Бактериялардан алынатын антибиотиктер.
4) Жануарлардан алынатын антибиотиктер.
5) Өсімдіктерден алынатын антибиотиктер.

Диск-диффузионды әдіспен антибиотиктерге сезімталдығын анықтау Қоректік ортаның бетіне бактерия культурасын қондырғаннан кейін антибиотигі бар диск енгізіледі. Дисктегі антибиотиктің диффузиясы нәтижесінде сезімтал қоздырғыштың өсуі тоқтайды (өсу аймағының тоқтатылуы). Бұл әдіс инкубацияның 18-20 сағатынан кейін тығыз қоректік ортада тез өсетін микроорганизмдер үшін ғана стандартталынған. Көкіріңді таяқша (Pseudomonas aeruginosa) табиғатынан көптеген антибиотиктерге тұрақты. P.aeruginosa тудырған ауруларды емдеу үшін бета-лактамды антибиотиктер,аминогликозидтер және хинолондар қолданылады.

89.Ветеринариялық зертхананың негізгі міндеттері


Малдәрігерлік лабораториялардың негізгі міндеттері:
• ауруларды жою және олардың алдын алу үшін малдәрігерлік-санитарлық іс-шараларды дайындау, ұйымдастыру;
• мал азықтарын, суды, ет-сүт өнімдерін және т.б. азықтық заттарды диагностикалық зерттеулерден өткізу;
• малдәрігерлік мекемелерге, жеке мал мамандарына тиісті көмек көрсету;
• қажетті әдістемелік нұсқаулар дайындап шығару;
• малдәрігерлік объектілерде радиологиялық зерттеулер жүргізу.
Малдәрігерлік лабораториялар өз міндеттерін орындау үшін төмендегідей іс-шараларды іске асырады:
• шаруашылықтардан келіп түскен материалдарды бактериологиялық, биологиялық, серологиялық, токсикологиялық, патолого-анатомиялық, гистологиялық және т.б. зерттеулерден өткізеді;
• шаруашылықтарда және жеке меншіктерде аллергиялық және т.б. қажетті зерттеулерді жүргізеді;
• материал жіберген мекемелер мен жеке адамдарға зерттеу нәтижелерін, қорытындыларын жеткізеді;
• жеке шаруашылықтардың, елді мекендердің ветеринариялық-санитариялық және эпизоотиялық жағдайларын зерттейді;
• малдәрігерлік лаборатория жұмыс істейтін аймақтардағы малдәрігерлік іс-шаралардың тиімділігін талдап, анықтайды;
• өзіне тиісті аймақтарда мал ауруларын жою және олардың алдын алу үшін жүргізілетін ветеринариялық-санитариялық іс-шараларды дайындау және ұйымдастыру жұмыстарын жүргізеді;
• малдәрігерлік мекемелерде және жеке мал мамандарына, сондай-ақ шаруашылық және фермерлік қожалықтарда, жеке кәсіп иелеріне мал ауруларымен күресу жөнінде кеңес береді;
• алдыңғы қатардағы малдәрігерлік мекемелердің, шаруашылықтардың, фермерлердің, жеке кәсіпкерлердің тәжірибелерін және ғылым жетістіктерін насихаттап, кеңінен көпшілік арасына таратып отырады.

90.Бактериялардың құрылысы


Бактериялар (көне грекше: βακτηρία - «таяқша») — тек микроскопта ғана көрінетін аса ұсақ жасушалар және олар көптеген әр алуан аурулар туғызады бірақ көбінесе нейтралды қызметті атқарады.Бактерия - бір жасушалы организм, көбісі таяқша пішінді болып келеді. Бактерия негізінен түссіз тек кейбіреулерінде ғана аздап бояғыш заттар кездеседі. Фотосинтез құбылысы жүретін көк-жасыл қызыл түсті өкілдерін цианобактериялар деп атайды; ядросы, митахондриясы, пластидтері қалыптаспаған өте кішкентай біржасушалы организмдер.Бактериялар – табиғатта ең көп тараған, негізінен бір жасушадан тұратын, оқшауланған ядросы жоқ, қарапайымдылар.Бактериялар қарапайым бөліну арқылы көбейеді.

91.Бактериялар, негізгі морфологиялық формалары


Бактериялардың морфологиялық әртүрлілігі мен мөлшері үлкен. Бұл бір клеткалы организмдер 0,3 мкм-ден 0,5 миллиметрге дейін өлшей алады, алайда жалпы алғанда олардың өлшемдері 0,3 пен 5,0 мкм аралығында болады.
Кокки (сфералық) деп аталатын пішін бактериялар арасында кең таралған. Дегенмен, бациллалар сияқты басқа формалар (таяқша немесе таяқша тәрізді) да кең таралған.
Бактериялардың арасында онша жиі кездеспейтін басқа морфтар: вибрион деп аталатын үтірлер (сәл қисық таяқша тәрізді немесе «,» тыныс белгісі тәрізді) және спирилия немесе спирохеталар (спираль тәрізді). Кейбір ерекше түрлері әлі күнге дейін жұлдыз тәрізді.

92.Микроорганизмдердің жіктелуі


Микроорганизмдердің көпшілігіне өте қарабайыр және әмбебап құрылым тән, сондықтан оларды таксондарға бөлу тек морфологиялық белгілер негізінде жүзеге асырыла алмайды. Критерий ретінде функционалдық ерекшеліктер, молекулалық биологиялық мәліметтер, биохимиялық процестер схемалары және т.б. қолданылады.Микроорганизмдердің жіктелуі тыныс алу түріне негізделген физиологиялық қасиеттер кешені (аэробты, анаэробты)

93.Ертінділердің қалыптылығы дегенді қалай түсінесіз?


Егер бір литр ертіндінің концентрациясы грамм-эквиалент санымен берілсе, ондай концентрация қалыпты концентрация деп аталады. Бір литр ертіндіде бір грамм-эквивалент ерітілген зат болса ол ертінді қалыпты ертінді деп аталады.
Заттың грамм-эквиваленті дегеніміз реакцияда 1,008 г ( 1 г-атом) эквивалентті сутегін ығыстырып, өзі қосылған заттың граммен алынған мөлшері. Сол зат араласатын химиялық реакцияға байланысты бір заттың грамм-эквиваленті әртүрлі болуы мүмкін.
Орнын басатын реакцияларда грамм-эквивалентті (Е) сол заттың молекулярлық салмағын (М) қышқыл негізіне (Н) немесе ауысатын электронның санына (n) бөлу арқылы анықтайды:
Е = М : Н немесе Е = М : n;

Қалыпты ертінділердің көптеген жағдайларда анализ үшін концентрациялары жоғары болып келетіндіктен, оларды 0,5 қ., 0,1 қ. және т.б. сұйытылған түрде дайындайды.


рітінділер деп екі немесе одан да көп құрамдастардан тұратын қатты, сұйық немесе газ тәрізді гомогендік (біртекті) жүйелерді айтады. Көбінесе сұйық ерітінділер, ал оның ішінде еріткіші су болып келетін ерітінділердің іс жүзінде маңызы зор.
Ерітінділер әр түрлі бөлшектердің жүзгіні түрінде және химиялық қосылыстардың аралық жағдайында болады. Олардың жай қоспалардан айырмашылығы ерітіндіні құрайтын молекулалар бүкіл көлемге бірдей таралады, ал химиялық қосылыстардан айырмашылығы - олар еселік қатынастар заңына бағынбайды, құрамы айнымалы болып келеді.
Еру процесі - бір заттың екінші бір затта тек механикалық түрде таралуы емес, еріген зат пен еріткіштің әрекеттесуімен сипатталатын күрделі процесс.ерітіндінің нормальдылығы (қалыптылығы): N=пі/V; мұндағы N - нормальдылық, пі- еріген заттың грамм - эквиваленті, V - ерітіндінің литрмен өлшенген көлемі.

94 Сұйық және қатты қоректік ортаға бактерияларды өсіру


95 Қоректік ортаға қойылатын талаптар.


Қоректік орта төменгі жағдайлар үшін қолданылады:
1. Лабораториялық және өндірістік жағдайда микроорганизмдерді өсіру;
2. Тірі организмнен немесе қоршаған ортадан бөлініп алынған микроорганизмдердің қасиеттерін зерттеу;
3. Микроорганизмдердің таза культураларын сақтау және консервациялау;
4. Микроорганизмдердің өсу процессіне қажетті энергия алулары үшін олардың құрылыс және биохимиялық компоненттерінің биосинтезі.

96 Қоректік орта түрлері.


Қоректік орта қасиеттері және қолданылулары бойынша бірнеше топтарға бөлінеді. Консистенциясы бойынша тығыз, сұйық және жартылай сұйық болып бөлінеді. Тығыздаушы зат ретінде теңіз су балдырларынан алынатын полисахарид агары, желатина және кремний қос тотығының туындысы - сликагель қолданылады. Ол үшін агарды 1-2 %, желатинаны 10-15 %, сликагелді 1,5 % мөлшерінде қосады.
Қоректік ортаның құрамына кіретін ингредиенттері бойынша: химиялық құрамы белгісіз және химиялық құрамы белгілі – синтетикалық орта болып бөлінеді. Оның ішінде химиялық құрамы белгісіз қоректік орта қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайым қоректік ортаның негізгі ингридиенттері ферментті және қышқылды гидролиз жолдарымен алынған белоктардың ыдырау өнімдері.
Қарапайым қоректік ортаның негізінде күрделі қоректік орта дайындалады. Оған мысал ретінде құрамында әртүрлі қант немесе қан бар орталарды келтіруге болады. Табиғи қоректік ортаға құрамында қанның сары суы бар және асцит сұйығын қосу арқылы дайындалған ортаны жатқызуға болады. Мысалы, кокктарды өсіру үшін құрамында жылқының немесе өгіздің 10-20 % қандарының сары суы бар қан сары суының агары немесе қан сары суының сорпасы – екі концентрациялы, 8-10 % қан сары суы қосылған ет-белок сорпасы, пайдаланылады.
Қолдану мақсатына қарай қоректік орталар селективті – элективті және дифференциалды- диагностикалық болып бөлінеді. Элективті қоректік ортаны қолдану арқылы аралас микроорганизмдердің ішінен керекті микроорганизмді бөліп алуға болады. Керексіз микроорганизмдерге қолайсыз жағдай туғызу арқылы олардың өсіп-өнуін тежейді.
97 Патологиялық материалды орау және зертханаға жіберу

98 Бактериологиялық зерттеу үшін материал алу


Бактериологиялық зерттеу үшін алынған материал тазалығын сақтау қажет.
Бұл үшін мүшелердің тіліктерінен алынған кесектердің ұлпасын күйдіреді және
таза ыдысқа салады. Жүректің, жатырдың, несеп көпіршігінің тесік шығындарын
байлап, және кескін орынын жағады.
Ұсақ жануарлардың өліктерін жақсысы зертханаға ашып соймай жіберу
жөн. Материалды әдейі балауса күйде жібереді. Ұзақ аралықта мүше бөліктерін
30 % глицеринде фиксациялайды.
Бактериологиялық зерттеу үшін ауруға күмәнді әр түрлі мүшелер және
ұлпалардың материалын жіберуі мүмкін
Бактериологиялық зерттеуге тіндерден кесінділер алынып, олар 30 %-ды зарарсыздандырылған глицерин ертіндісіне орналастырылады. Тексерудің аяғында басқа да ағзалардан гистологиялық т.б. зерттеулер үшін материалдар алынады.
Зерттеу нәтижелері толық хаттамаға жазылады. Зерттеуге қолданылған өлексе және оның бөлшектері пешке жағылады. Өе қауіпті індетті аурумен ауырған жануарларды сойғанда аса сақтық керек.
Тәжірибеге қолданылған барлық жануарлар ерекше жұрналға тіркеледі. Онда ол жануарлардың қалай жойылғаны, уақыты, жойған кісінің аты-жөні көрсетіледі.

99 Серологиялық зерттеу үшін материал алу


100 Паразиттік аурулар кезінде материалды алу


101 Улануға күдік болған кезде материалды алу
102 Патологиялық материалға жолдам құжаттың формсы

103 Микроскоппен жұмыстың негізгі ережелері


Микроскоптармен жұмыс істеудің жалпы ережесі:
• микроскопты пайдалану туралы нұсқауды қатаң сақтау;
• оның тазалығын үнемі қадағалап отыру;
• жарықты дұрыс пайдалану;
• әрбір нақтылы жағдайда оптикалық жүйенің ең ұтымды вариантын таңдай білу (окуляр-объектив-конденсор).
Микорсопты шаң-тозаңнан сақтау үшін оны жабық жерде, қапшықта, шыны қалпақтың астында ұстайды. Ауық-ауық оптикалық жүйенің тазалығын тексеріп, тек сыртынан ғана сүртіп отырады. Ол үшін шашты қылқаламды, жұмсақ материалды сумен немесе спиртпен ылғалдап пайдаланады. Мақта, малілерді қолдануға болмайды, себебі олардың оптикада қалған талшықтары зерттеу жұмысына кедергі жасайды. Бензин, ксилолды да пайдалануға болмайды, олар линзалардың желімін ашып жіберуі мүмкін. Олармен прибордың механикалық үйкелістегі бөліктерін сүртіп, маймен майлайды.
Микроскоп жылына бір рет шебер-оптикпен қаралып, керек болған жағдайда жөндеуден өткізіледі.

104 Зертханалық жануарлардың түрлері. Зертханалық жануарларға қойылатын


талаптар.
Зертханада биосынама қою үшін қолданылатын зертханалық жануарлар: ақ тышқан, атжалман, теңіз шошқасы, қояндар, мысық, иттер, құстар, маймыл және т.с.с.
Зертханалық жануарлар мынадай талаптарға сай болуы керек:
1) дені сау және инфекциялық ауруға шалдықпаған болуы керек;
2) анықталған вирусқа сезімтал боуы керек (түрлі вирустарға) көбіне жануарлардың бір түрінің өкілдерін алған дұрыс.
3) жасы, жынысы, дене салмағы және түрлері бірдей болуға тиіс;
Жануарлардың нашар жағдайы, түктерінің түсуі, дем алуының нашарлауы, тамаққа тәбетінің болмауы, іш өту және басқа да өзгерістер жануардың ауруға шалдыққанының белгілері болып табылады.

105 Зертханалық жануарлардың белгі салу.


Зертханалық жануарларды аурумен залалдау алдында оларды түрлі әдістермен белгілейді:
1) қояндардың арқа және мойын жүндерін қырқып, құлақ терісін тесіп, биркалар қадайды.
2) теңіз шошқаларын дақтары мен бояуларымен ажыратады, арқа жүнін қырқады.
3) құстардың қанаттарына бирка тағады, ал аяқ сүйектеріне нөмірленген сақиналар тағады.
4) тышқандар мен атжалмандардың терілік жабынын бояп, нөмірмен сәйкестендіреді.

106 Зертханалық жануарларға ауру жұқтыру


Тері астына ауру жұқтыру үшін жотаны /теңіз шошқасы, үй қояндары, ақ тышқандар/, бүйір, құрсақ, тізе қатпарын белгілеп алады. Дәрі жіберетін жерді /инфекция/ спиртпен өңдейді.
Жұқпалы материалды денесіне паралелль етіп терінің қатпары астына жібереді. Содан соң денеге жіберген материал кейін шығып кетпес үшін инені 45º бұрыш жасай шығарып алады.
Ет ішіне ендіру – инені сан етіне сұғады. Тері ішіне ендіру – теріні аздап тартып, оның қаптарына сүйір бұрыш жасай инені сұғады. Сонда иненің тесігі терінің беткі қабатында болуы тиіс. Иньекция әсерінен тері кішкентай көпіршік сияқтанып ісініп шығуы керек.
Вена ішіне ендіру – тышқандардың құйрықта, ал үй өояндарының құлақта орналасқан веналарына жіберу арқылы түзеге асырылады.
Материал ендіретін жердің жүнін қырқып, тазартып спиртпен өңдейді. Қан толық толуы үшін қан тамырларын қолмен қысады да, спиртпен өңдейді. Тышқан құйрығын жылы сумен малып қояды. Жіңішке инемен қанның ағысына қарай инені ендіреді де, ол жерге материалды жібереді. Содан соң инені шығарып алып, ол жерді спиртпен ылғалданған мақта үзімімен майлайды.
Құрсақ ішіне енгізгенде жануарларды басын төмен қаратып, артқы аяғынан ұстап көтереді, сонда ішек-қарын кеуде қуысының диафрагмасына қарай ауысады. Осылай жасағанда іш қуысы босайды, ішек-қарынды зақымдамай инені оңай енгізуге мүмкіндік туады. Ине сұққан жер кіндік пен шаптың арасындағы ақ сызықтан шеттеу болып көрініп тұрады.
Ми ішіне /интрацеребральные/ ендіру – тышқандарды желке аймағына басты қыса батырып бекітеді. Иньекция жасайтын жерді спиртпен ысып, инені шаншиды. Инені 2 мм тереңге сұғып, материалды сол жерге жібереді. Инені енгізгеннен кейін иньекция орнын спиртпен ылғанданған мақтамен өңдейді.

107 Вирустарды өсіру ерекшеліктері.


Вирустарды қолдан өсіріп, көбейту дегеніміз оларды жасанды жағдайларда: жануарлар орагнизмінде, тауық эмбриондарында және организмнен бөлек өсетін клеткаларда өсіріп, көбейту деген сөз.
Вирустар тек клетка ішінде ғана өсетін паразиттер. Себебі олар тірі торша ішінде тіршілік етеді. Клеткасыз жерде вирустар өспейді. Вирустарды зертханалық жағдайларда қолдан өсіру үшін белгілі бір шарттар қажет: вирустарды көбейтуге арналған клеткалар, тауық эмбриондары және вирусты көбейтуге арналған организмдер өздерінің жағдайына сәйкес болуы қажет. Сонда ғана вирустардың осы аталған ортаға бейімделуі тезірек болады.
Вирустарды қолдан өсіріп көбейту неге қажет?
1.Дұрыс балау қою үшін: сырқаттанған адамдардан, ауырған немесе өлген малдан вирусты бөліп алады.
2.Зертханалық зерттеулер үшін:
а) вирустардың қасиеттерін зерттеу үшін;
б) диагностикумдар даярлау үшін;
в) вакциналар даярлау үшін.
Вирустарды тауық эмбриондары арқылы бөліп алу
Зертханалық жағдайларда вирусты бөліп алуға тауық эмбриондары жиі қолданылады. Эмбриондарды қолданғанда күндік жасымен жұқтыру жолының үлкен маңызы бар. Сонымен бірге тауық эмбриондарында жасырын вирустың бар-жоғын да ескеру қажет. Себебі мұндай вирусы бар эмбрион ауруды дұрыс анықтауға кедергі жасайды немесе интерференция болуы мүмкін. Сондықтан да эмбриондарды таза құс фабрикасынан алады, немесе оларды егілмеген тауықтардан алған жөн.
Вирустың зақымдалған материалда бар екенін және тауық эмбрионында өсіп-өнгенін эмбрионның өсуінің баяулауынан немесе олардың өлгенінен және эмбрион сұйықтарында гемагглютининнің пайда болғанынан білуге болады.
Демек, қөрсетілген тірі объектілердің бәрін де вирусты патологиялық материалдан бөліп алу яғни индикация жүргізу үшін қолданады. Сонымен бірге, осы объектілерде вирустарды вакцина жасау үшін, диагностикум алу үшін көбейтіп-өсіреді.
Вирусты бөліп алған соң оның түрін анықтау, яғни идентификация жүргізу үшін серологиялық реакциялар қолданады.
Қауызын жармаған тауық балапандарында көптеген вирустар өсіп-өне алады, өйткені олардың құрылысында әр түрлі 4 бөлім /амнион, аллантоис қуысы, хорионаллантоис қабығы, сары уыз қабы/ бар. Бұлардың әрқайсысы әр түрлі вирустар өсіруге жарайды.
Қауызын жармаған тауық балапандары вирустарды табиғаттан алғаш бөліп алу үшін, оларды лабораторияда сақтау және көбейту, вакциналар мен диагностикумдарды жасау, вирустарды санау және анықтау үшін, клетка культураларын жасау үшін пайдаланылады.
Қауызын жармаған тауық балапандарының лабораториялық жануарлардан артықшылығы:
а/ Зақымдау және вирус қосындыларын алу жолдары жеңіл.
б/ Өте көп вирустарға сезімтал, себебі қорғаныш системалары толық жетісе қоймаған.
в/ Вирустарды өсіру үшін дайын таза орта.
г/ Күтім және жемдеу тілемейді.
д/ Арзан.

108 Нитро бояғыш заттар не үшін қолданылады?


Нитробояғыштар – құамында NH = O тобы бар, бірақ хинон тотықтарының изомері түріде болатын зат. Мысал ретінде жасыл нафтолды келтіруге болады.
Нитробояғыштар – құрамында хромофор ретінде нитротоптары бар және ауксохром ретінде тотық топтары бар заттар. Мысал ретінде сары нафтолды келтіруге болады. Гистология мен гистохимияда белоктардың шоғырлануын зерттеу үшін қолданылады.

109.Лазерлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?


Лазер (ағылш. laser, ағылш. light amplification by stimulated emission of radiation - жарықты мәжбүрлі сәулелену арқылы күшейту қысқашасы) — лазер, оптикалық кванттық генератор — толтыру (жарық, электр, жылу, химиялық және т.б.) энергиясын когерентті, монохроматты, поляризацияланған және тар бағытталған сәулелену ағынының энергиясына түрлендіруші аспап.

  1. Лазер сәулесін беретін аспап. Оның түрлері: газ лазері, жартылай өткізгіш лазері, қатты дене лазері және сұйық зат лазері. Стоматология тәжірибесінде баяу ағынды гелий-неондық лазер қолданылады. Қанжел (пародонт) ауруларын, зақымданған тканьдерді емдеуде, организмнің әр түрлі ауруларға бейімділігін (сенсебилизаңия) кеміту, иммундық қасиеттерін күшейту т. б. клиникалық жұмыстарда жақсы нәтиже беріи келеді. Ауыз қуысында болатын стоматиттерді (ауыздың уылуы) ерін мен тіл жараларын, глоссалгияны (тоқтаусыз ауыратын тіл кеселі), глосситті (тіл кабынуы) лазер сәулесімен емдеудің нәтижесі жақсы. Бұл сәулені сондай-ақ жақ сүйектері сынғанда, бетке пластикалық операциялар жасағанда қолданады.

110.Фотоэлектроколориметрлердің типтерін атаңыз.
Фотоколориметр-ерітінділердегі заттардың концентрациясын өлшеуге арналған оптикалық құрал. Колориметрдің әрекеті боялған ерітінділердің олар арқылы өтетін жарықты сіңіру қасиетіне негізделген, оларда бояғыш заттың концентрациясы неғұрлым жоғары болса. Спектрофотометрден айырмашылығы, өлшеу монохроматикалық емес, жарық сүзгісі арқылы түзілетін полихроматикалық тар спектрлік Жарық сәулесінде жүргізіледі [1]. Өткізілетін жарықтың тар спектрлік диапазондары бар әртүрлі жарық сүзгілерін қолдану бір ерітіндінің әртүрлі компоненттерінің концентрациясын жеке анықтауға мүмкіндік береді. Спектрофотометрлерден айырмашылығы, фотоколориметрлер қарапайым, арзан және әлі де көптеген қолданбалар үшін жеткілікті дәлдікті қамтамасыз етеді.
Колориметрлер визуалды және объективті (фотоэлектрлік) — фотоколориметрлерге бөлінеді. Көрнекі колориметрлерде өлшенетін ерітінді арқылы өтетін жарық көру өрісінің бір бөлігін жарықтандырады, ал екінші бөлігіне сол заттың ерітіндісі арқылы өтетін жарық түседі.
Фотоэлектрлік колориметрлер (фотоколориметрлер) визуалды өлшемдерге қарағанда үлкен өлшеу дәлдігін қамтамасыз етеді; сәулелену қабылдағыштары ретінде олар фотоэлементтерді (селен және вакуум), фотоэлектрондық мультипликаторларды, фоторезисторларды (фотосезімталдықтар) және фотодиодтарды пайдаланады. Қабылдағыштардың фототок күші оларға түсетін жарықтың қарқындылығымен, демек, оның ерітіндідегі сіңу дәрежесімен анықталады (концентрация неғұрлым жоғары болса). Ток күшін тікелей санайтын фотоэлектрлік колориметрден (фотоколориметрден) басқа, компенсациялық колориметрлер кең таралған, онда стандартты және өлшенетін ерітінділерге сәйкес келетін сигналдар айырмашылығы электрлік немесе оптикалық компенсатормен нөлге дейін азаяды (өтеледі) (мысалы, фотометриялық сына); бұл жағдайда санақ компенсатор шкаласынан алынады. Өтемақы өлшеу шарттарының (температура, колориметр элементтерінің қасиеттерінің тұрақсыздығы) олардың дәлдігіне әсерін азайтуға мүмкіндік береді. Колориметр көрсеткіштері бірден берілмейді.
KF типті Фотоэлектроколориметр бір мезгілде оптикалық тығыздықтың өзгеруін тез тіркеуге мүмкіндік береді ааннсо өздігінен жазылатын потенциометрдегі сигнал. [4]
ФЭК-М типті фотоэлектроколориметрлер 80 - М 00 НМ, ФЭК-Н-57, ФЭК-56, ФЭК-60 30 - б40 НМ Жарық сүзгісі арқылы өтетін спектрлік аралықтың еніне ие. Спектрофотометрлерде жұмыс істегенде, осы құрылғының барлық жұмыс аралығындағы сіңіру алдымен 10 - 20 нм арқылы, ал максималды сіңіру шекараларын табу арқылы 1 нм арқылы өлшенеді. [5]
ФЭК - М типті фотоэлектроколориметрлердегі өлшемдер спектрлік сипаттама алуға мүмкіндік бермейді, өйткені олардағы Жарық сүзгілерінің жарты ені өте үлкен. Сондықтан әрі қарай жұмыс істеу үшін оптикалық тығыздықтың максималды мәні алынған жарық сүзгісін қолданыңыз.
1 ФЭК-Н-57, ФЭК-56, ФЭК-60 типті фотоэлектроколориметрлерде немесе ФМ фотометрінде жұмыс істегенде спектрлік сипаттаманы сыналатын объектінің сіңуін өлшеу арқылы алуға болады ( мысалы, анықтамалық қатардағы ерітінділердің бірі) барлық Жарық сүзгілерімен дәйекті түрде және өлшенген а шамаларының әр жарық сүзгісінің өткізгіштік Ямакосына тәуелділігін құру. Тіркемейтін спектрофотометрде ( СФ-4, СФ-16) жұмыс істеу кезінде осы құрылғының барлық жұмыс аралығындағы сіңіру алдымен 10 - 20 нм арқылы, ал максималды сіңіру шекараларын табу арқылы - 1 нм арқылы өлшенеді. [7]
ФЭК-Н-57, ФЭК-56, ФЭК-60 типті фотоэлектроколориметрлерде немесе ФМ фотометрінде жұмыс істегенде спектрлік сипаттаманы сыналатын объектінің сіңуін өлшеу арқылы алуға болады ( мысалы, анықтамалық қатардағы ерітінділердің бірі) барлық Жарық сүзгілерімен дәйекті түрде және өлшенген а шамаларының ямакс-қа тәуелділігін құру әрбір жарық сүзгісінің өткізгіштігі. Тіркемейтін спектрофотометрде ( СФ-4, СФ-16) жұмыс істегенде барлығы сіңірілуін өлшейд.
ФЭК-Н-57, ФЭК-56, ФЭК-60 типті фотоэлектроколориметрлерде жұмыс істеген кезде спектрлік сипаттаманы сыналатын объектінің сіңуін өлшеу ( мысалы, эталондық қатардағы ерітінділердің бірі) барлық Жарық сүзгілерімен дәйекті түрде өлшеу және өлшенген а шамаларының әрбір жарық сүзгісінің өткізу рифтеріне тәуелділігін құру арқылы алуға болады. [10]
30 минуттан кейін ФЭК-М типті фотоэлектроколориметрде 50 мм қабат қалыңдығы бар кюветте көк жарық сүзгісі бар колориметр. [11]
Кинетикалық өлшеулер үшін ең қолайлы отандық өнеркәсіп шығаратын ФЭК-М немесе ФЭК-Н типті фотоэлектроколориметрлер болды.

111.Стабилизаторлар не үшін қолданылады?


Стабилизатор (лат. stabilis -орнықты, тұракты) — электр, қоректену желісі немесе тізбек жүктемесі параметрлері өз еркінше өзгергенде электр тізбегінде кернеу, ток немесе қуаттың нақты мөндерін автоматты түрде тұрақты үстап тұратын құрылғы. Тұрақты токтың қоректену кездерін пайдаланатын электрондық құрылғыларда, негізінен, параметрлік және компенсациялық стабилизатор қолданылады.
Қарапайым кернеу стабилизаторында кіріс кернеудің немесе жүктеме тогының өзгерісі тек стабилитрон арқылы токтың өзгеруіне әкеледі, ал жүктемеге параллель қосылған стабилитрондағы кернеу түсуі тұрақты болып қалады. Компенсациялық стабилизаторларда автоматтық реттеу жүйесі болады. Оларда шығыс кернеудің нақты мәні эталондық (тіректің) кернеудің берілген мәнімен салыстырылады. Бұл жағдайда пайда болған сигналдардың айырымы күшейтіліп реттегіш элементке беріледі. Ал күшейтілген сигнал шығыс кернеудің берілген деңгейге оралуына ұмтылатын етіп өсер етуі тиіс. Компенсациялық стабилизатор эталондық (тіректік) кернеу көзінен, салыстырғыш құрылгыдан, күшейткіш-түрлендіргіштен және реттегіш элементтен тұрады.
112.Жалынды фотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.
Жалынды фотометрлік детекторлар. Күкірт және фосфорлы қосылыстары бар 394, және 526 нм-ге сәйкес болғанда сутегімен байытылған иондық шашырауды өлшеуге негізделген. Көптеген органикалық қосылыстар сутекті-оттекті (немесе ауалы) жалында жана отырып, иондар түзеді, бұл көбіне спектрдің көрінетін ультракүлгін аймағындағы сипаттаушы сәуле шығаруды зерттеуге келтіреді. Заттардың бұл қасиеті көптеген өлшеуіш приборларды жасауға негіз болады. Осындай детектордың бірі суретте келтірілген. Бұл типтегі детекторға сутекті-ауалы жанарғы жатады, ол фотокөбейткішпен оптикалық байланысқан. Оптикалық жолды шектеп тастайды; күкірт пен фосфор жоқ кезде сәуле шашыратпайтын жарықтың үстіңгі бөлігін байқайды. Ондағы сәуле тұтқыштар, тиісті спектр сызықтарын бөліп алуға мүмкіндік береді. Талданатын құрамдас бөлік толық жанып кеткендіктен, сигнал - уақыт немесе сигнал - көлем қисығы астындағы интегралдық аудан анықталатын қосылыстың массасына сәйкес келеді. Қисықтын кез келген нүктесін көрсететін биіктік тасымалданушы сынама салмағының жылдамдығына пропорционал болады, әрі бұл тікелей салмақты анықтауға мүмкіндік береді.

113.Қандай жарық сүзгіштерін білесіз?


Жарық сүзгі– жарық спектрі құрамын талғай өткізу және шағылыстыруға, жарық күшін әлсіретуге арналған оптикалық құрал. Жарық сүзгі әрекетінің негізінде спектірлік жағынан талғанатын кез келген оптикалық құбылыс (жарықтың жұтылуы, шағылысуы, интерференциясы, дисперсиясы) жатады. Соның ішінде жарық ағынының жұтылуына негізделген абсорбциялық жарық сүзгі көбірек тараған. Жарық ағыны заттың жұқа қабатынан өткен кезде оның шамасы мен спектірлік құрамы өзгереді яғни сүзіледі. Жарық сүзгі үшін түрлі түсті шыны пластинкалар, желатин пленкалары, сұйықтар бояу және органикалық емес тұз ерітінділері тағы басқа қолданылады.Жарық ағынын өзгертуіне қарай абсорбциялық жарық сүзгі бірнешеге бөлінеді:
бір жақты жарық сүзгі.
бейтарап жарық сүзгі.
Белгіленген жиіліктен өзге спектрдің тек ұзын толқындарын немесе тек қысқа толқындарын ғана жұтатын жарық сүзгі -бір жақты жарық сүзгі дейді.Спектр толқындарын түгел әлсірететін жарық сүзгі -бейтарап жарық сүзгі деп аталады.

114.Спектрометрлер туралы не білесіз және олар не үшін қолданылады?


Спектрометр -қандай да бір физикалық шаманың үлесу функциясын кез келген параметрдің көмегімен өлшеуге арналған құрал;
фотоэлектрлік сәуле қабылдағыштың көмегімен оптикалық спектрді өлшеуге арналған құрал.
Қазіргі кездегі микробиологиялық ғылыми-зерттеу лабораторияларында электрондық және люминесценттік микроскоптар, инфрақызыл спектрометрлер, ультрацентрифугалар және басқада техникалық жетістіктердің жаңа аппаратуралары қолданылады. Сонда да тәжірибелік микробиологияға жаңа ғылыми жетістіктердің өте жәй еңгізіліп жатқанын атап өту керек.

115.Атомно-абсорбциондық спектрофотометрлер туралы не білесіз? Олардың жұмыс істеу принципін айтып беріңіз.


Атомдық абсорбциялық спектрометр (ААС) – атомдық жұту спектрлері бойынша элементтік құрамға сандық талдау жүргізілетін құрылғы. Ол негізінен оның ерітіндісіндегі металдың мөлшерін анықтау үшін қолданылады. Құрылғылар автоматтандыру деңгейі жоғары дәлдіктегі құрылғылар болып табылады.
Үздіксіз спектр көзі бар жоғары ажыратымдылығы бар атомды жұту құрылғыларында 190–900 нм диапазонында қарқынды сәулеленуді қамтамасыз ететін сәулелену көзі ретінде өте жоғары қысымды ксенон шамы қолданылады. Жоғары және аса жоғары қысымды доғалық ксенон шамдары кең спектрлік диапазонда сәулеленудің үздіксіз таралуымен тұрақты және қарқынды спектрдің көздері болып табылады: 190-900 нм, максимум шамамен 500 нм. Суық режимде шамдағы ксенон қысымы ~ 16 - 17 атм, ал жану кезінде оның ішіндегі қысым 3 - 4 есе (шамамен 50 атм) артады. Шам тұрақты токты пайдаланып 300 Вт номиналды қуатта (әдетте 20 В және 15 А) жұмыс істейді. Шам 30 кВ қосымша электр импульсінің әсерінен тұтанады. Қолайлы жұмыс температурасын алу үшін шам атомдық абсорбциялық спектрометрдің жабық автономды салқындату жүйесімен біріктірілген сумен салқындатылатын корпусқа орнатылады.

116.Люминометрикалық анализаторлар (флюориметрлер) қандай мақсатта қолданылады?


117.Люминесценция дегеніміз не, қандай түрлерін білесіз?


Люминесценция (лат. lumen — жарық, escent — әлсіз) — табиғатта кездесетін кейбір заттардың сыртқы факторлар себебінен сәуле шығару құбылысы. Қысымы азайған заттардан электр тоғы өткенде немесе кейбір заттарға электрондық сәуле түскенде олардың сәуле шығару құбылысы катодолюминесценция деп аталады. Бұлардың біріншісі "күндізгі жарық" шамдарында пайдаланылса, екіншісі теледидар экранында бейнесигналды жарық сигналына өзгерту үшін пайдаланылады. ФОТОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ, ТРИБОЛУМИНЕСЦЕНЦИЯ, ЭЛЕКТРОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ, РАДИОЛЮМИНЕСЦЕНЦИЯ.

118.Рефрактометрлер туралы не білесіз, олардың қандай түрлері бар және не үшін қолданылады?


Рефрактометр[1] (лат. refractus - сынған) — жарықтың сыну көрсеткіштерін анықтау үшін қолданылатын құрал, екі ортаның шекарасында байқалатын толық ішкі шағылуға негізделген. Рефрактометрдің қозғалмалы призмалы, құрамды призмалы, жарты сфералы және тағы басқа түрлері бар.Рефрактометрияның негізгі әдістері:
екі ортаның шекарасы арқылы өткен жарықтың сыну бұрышын тікелей өлшеу әдістері;
жарықтың толық іштей шағылу құбылысына негізделген әдістер;
интерференциялық әдістер. Рефрактометрия заттың құрамы мен құрылымын анықтау үшін физикалық химияда, сондай-ақ химия, фармацевтика, тамақ, т.б. өнеркәсіп салаларында әр түрлі өнімдердің сапасы мен құрамын бақылау үшін кеңінен қолданылады.
Рефрактометрия әдістері аэро- және гидродинамикалық зерттеулерде қатты үлгілер мен сұйықтықтардың әртектілігін тексеру үшін пайдаланылады. Рефрактометрия оптикалық өнеркәсіпте ерекше рөл атқарады, өйткені n мен шынының және т.б. оптик. материалдардың дисперсиясы олардың маңызды сипаттамалары болып табылады.

119.Поляриметрлер туралы не білесіз, олар не үшін қолданылады?


Поляриметр - Биологиялық сұйықтарды биохимиялық зерттеуге арналған жалпы техникалық өлшегіш прибор

120.Сұйықгазды хроматографтар туралы не білесіз, олардың жұмыс істеу принципі қандай және олар не үшін қолданылады?


Хроматография — бұл әртүрлі қоспаларды бөлудің зертханалық әдісі. Қоспа жылжымалы фаза деп аталатын сұйықтықта ерітіледі де, ол оны стационарлы фаза деп аталатын басқа материал бойымен өткізеді. Қоспаның әртүрлі құрамдас бөліктері станционарлы фаза бойында әртүрлі жылдамдықпен қозғалады, бұл олардың бөлінуіне әкеледі. Бөліну компоненттердің жылжымалы және стационарлы фазалар арасында әртүрлі болып таралуына негізделген. Құрамдас заттардың таралу коэффициенттері әртүрлі болғандықтан, олар станционарлы фазада әртүрлі уақыт тежеледі, бұл заттардың бөлінуіне алып келеді.ферментті процесстердің кинетикалық, массалық әдістерін қолдана отырып микроорганизмдердің зат алмасу процессін зерттейтін приборлар; газды хроматографиялы спектрометрлер және т.б.;

121.Химиялық реактивтер дегеніміз не және оларды не үшін қолданады?


Химиялық реактивтер дегеніміз лабораториялық тәжірибеде әртүрлі химиялық реакцияларды іске асыру үшін қолданылатын заттар.
Малдәрігерлік тәжірибеде химиялық реактивтер клиникалық, ветеринариялық, санитарлық, гигиеналық, экспертиздік, биохимиялық және басқа да лабораториялық зерттеулерде аналитикалық және диагностикалық мақсатта қолданылады. Мұндай зерттеулердің барлық талаптарын қанағаттандыру үшін химиялық реактивтердің көп ассортиментері қажет етіледі.
Мысалы үшін, тек ферменттерге клиникалық және биохимиялық зерттеулерді ғана жүргізу үшін жоғарғы тазалықтағы субстраттар, ферменттердің өздері, олардың реагенттері қажет. Әртүрлі өндірістерде ветеринариялық-санитарлық бақылаулар жүргізу үшін; санды және сапалы органикалық және бейорганикалық анализдерді анықтау үшін; азықтарды, суды, ауаны ветеринариялық-санитариялық және гигиеналық анализдерден өткізу үшін өте жоғарғы тазалықтағы әртүрлі химиялық реактивтер қажет етіледі.

122.Химиялық реактивтер ветеринария саласында қандай мақсаттарда пайдаланылады?


Химиялық реактивтер дегеніміз лабораториялық тәжірибеде әртүрлі химиялық реакцияларды іске асыру үшін қолданылатын заттар.Малдәрігерлік тәжірибеде химиялық реактивтер клиникалық, ветеринариялық, санитарлық, гигиеналық, экспертиздік, биохимиялық және басқа да лабораториялық зерттеулерде аналитикалық және диагностикалық мақсатта қолданылады. 

123.Аналитикалық химиялық реактивтердің қандай типтік топтарын білесіз?


Аналитикалық химиялық реактивтерді типті топтарға бөледі:
Еріткіштер – қышқылдар және олардың коспалары, сілтілер, кешенді заттар түзетін қосылыстар, органикалық еріткіштер және т.б.

124.Химиялық реактивтердің барлық жіктелуін айтып беріңіз.


Бұл химиялық реактивтердің бағалылығы мен тәжірибелік маңыздылығы негізінен олардың ерекшеліктері мен сезімталдықтарына байланысты. Химиялық реактивтердің сезімталдығын анықтайтын заттың ең аз мөлшерін немесе концентрациясын белгілі бір реактив арқылы аналитикалық реакция жүргізу арқылы анықтайды. Ал басқа заттардың ішінен керекті затты анықтау үшін қолданылатын химиялық реактивтер арнайы немесе спецификалық реактивтер деп аталады. Таза спецификалық реактивтер өте аз. Себебі олар көп жағдайда тек бір ионмен ғана емес бірнеше иондармен реакцияға түседі.
Химиялық реактивтерге қойылатын негізгі талаптың бірі олардың тазалығы. Оларда бөгде қоспалардың болу мөлшері ГОСТ-пен немесе Техникалық Нұсқауме қатаң шектеледі.химиялық реактивтердің жіктелуі:
• «таза» - ХТ, онда негізгі заттың мөлшері 99 % - дан жоғары, ал қоспаның мөлшері 0,001 – 0,00001 % болуы керек:
• «анализ үшін таза» - АҮТ, негізгі заттың мөлшері 99 % - дан кем болмауы керек;
• «таза» - Т, негізгі заттың мөлшері 98 % - дан кем емес;
• «эталонды таза – ЭТ;
• «ерекше таза» - ЕТ.
Жіктелудің соңғы екі түрі ғылым мен техниканың қазіргі дәуірдегі жетістіктеріне орай радиоэлектронника, жартылай өткізгізтік өндіру, микроэлементтерді анализдеу салаларына байланысты туындаған.
125.Лабораторияда жұмыс істейтін адамдар нені білулері керек?
Лабораторияларда жұмыс істейтін қызметкерлер қолданылатын реактивтердің улылық деңгейін, жарылғыштық және жанғыштық қасиеттерін жақсы білулері керек.
Жиі және көп мөлшерде қолданылатын реактивтерді үлкен көлемді ыдыстарда, банка немесе үлкен бөтелкелерде, алған жөн. Ал аз мөлшерде, сирек қолданылатын реактивтерді, керісінше, кішкене көлемді ыдыстарда, 1-10 г мөлшерінде алады. Қымбат және сирек кездесетін реактивтерді жеке, ерекше жағдайда, оларды сақтау және қолдану нұсқауларын қатаң сақтай отырып ұстайды.
Ертінділерді, әсіресе олар қымбат және сирек кездесетін реактивтерден дайындалатын болса, шығынды көп шығармай, тек керекті мөлшерде ғана дайындауға дағдылану керек. Көп уақыт сақталған реактивтер бұзылады және оларды сақтайтын үлкен ыдыстар лабораторияда орын алады. Кейде көп уақыт сақталған қатты реактивтер кесекке айналып, оларды банкалардан алудың өзі қиынға соғады. Ол кесектерді ұсақтау керек бола қалған жағдайда темір таяқшаны қолдануға болмайды, фарфор шпателін немесе шыны таяқшаны қолданады.
Реактивті банкадан аларда оның ауыз жағында шаң-тозаң, май, парафин және т.б. бөгде заттардың болмауын қадағалау керек. Оларды фарфор қасығымен, шпателімен алып, воронка арқылы ауыстырған жөн. Ұнтақ реактивтер үшін қолданылатын воронкалар әртүрлі размерлі болады. Көбінесе кең басының диаметрі 50-200 мм, аяқ жағынікі 20-38 мм, ал биіктігі 55-150 мм болатын воронкалар пайдаланылады.
Төгілген ұнтақты қайта банкаға салуға болмайды. Банкада аз мөлшерде реактив қалғанда оны көлемі аз ыдысқа ауыстыру керек.
жүктеу/скачать 116,12 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:



©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет
Lessons
Curriculum vitae
Documents