№12 дәріс 12. Ұзын желідегі тоқтар мен кернеулер. Біртекті сызықтық теңдеу

№12 дәріс 12. Ұзын желідегі тоқтар мен кернеулер. Біртекті сызықтық 
теңдеу. 
 
12.1 Ұзын желілердегі тоқтар мен кернеулер, негізгі мағынасы 
Алдында қарастырылып өткендей, әрбір тізбекте магниттік және 
электрлік өрісте жылуды жоғалтамыз, осыдан соларға қатысты 
C
L
R
,
,
 
параметрлерге жеке орын беріледі. Реалды тізбектерде ток ағып жатқан кезде 
барлық өткізгіштерде жылу бөлінеді, магниттік және электрлік өрістер де 
тізбектің барлық бөлшектерімен байланысты. Тізбек бойымен энергияның 
таралуы шексіз жылдамдықпен жүзеге асатыны болжамданады. Бұл тек осы 
тізбекке энергия беретін, электрмагниттік толқындардың ұзақтығы 
ұзындығымен салыстырғанда әлдеқайда қысқа болатын, тізбектер үшін 
дұрыс.
Толқын ұзындығы деп бір период тербеліс ішінде электромагниттік 
толқын таралатын қашықтықты айтады 
f
v
T
v
=

=

. 
f = 50 Гц кезінде 
6000
50
10
3
5
=

=
=
f
v

км. Тұрақты ток кезінде f = 0 және 

=

. 

-мен өлшемдес шамалары бар тізбектерде, осы тізбектермен 
байланысты, электрлік және магниттік өрістерді тізбектің барлық 
бөліктерінде электромагниттік энергияның жылулыққа алмасуын ескеруге 
тура келеді. Мұндай тізбектер бейімделген параметрлері бар тізбектер деп 
аталады. Оларға радиотехникалық құрылғылар, байланыс жолдары, 
ұзындығы 100 км және одан асатын тарату желілері жатады. Бұндай 
тізбектер тағы ұзын желілер деп аталады, бірақ олар тек төменгі жиіліктер 
үшін ғана ұзын желілер болатынын ескеру қажет. Жоғарғы жиіліктер кезінде 

метрмен өлшенеді (мысалы, 
6
10
=
f
Гц кезінде 
300
=

м), осыдан бірнеше 
метрге жететін антенналар толқын ұзындығымен өлшемдес және ұзын 
желілер сияқты есептелуі керек.
Берілген ток пен кернеудің өзгерулері желінің элементарлы бөліктерге 
бөлінумен және әрбір бөлікте R активті кедергісі, L индуктивтілігі, ал 
өткізгіштер арасында – g активті өткізгіштік және С сыйымдылығының бар 
болуымен ескеріледі. Бұл желіні сипаттайтын параметрлерді оның барлық 
ұзындығының бойымен бейімделген. Осыдан аты – бейімделген 
параметрлері бар тізбектер деп аталады. Әрбір бөліктің ішінде желінің 
параметрлері топталған деп есептейді. 
R, L, g және C желі бойымен біртекті бейімделген деп есептейміз. 
Мұндай желілер біртекті деп аталады. Әдетте желі 1 км ұзындыққа жататын 
параметрлермен сипатталады: 
R
0
– тура және кері желі өткізгіштерінің активті кедергісі; 
L
0
– тура және кері өткізгіштерден шыққан желінің индуктивтілігі; 
C
0
– өткізгіштердің арасындағы сыйымдылық; 
g
0
– өткізгіштер арасындағы ағуы.