120-сұрақ Тарихқа дейінгі кезеңдегі адамның мәдениеті туралы анықтаңыз
Тәуекел хан, оныңсаясатытуралыбаяндаңыз
жүктеу/скачать 346,68 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Тәуекелдi
| 59.Тәуекел хан, оныңсаясатытуралыбаяндаңыз
Хақназар өлгеннен соң оның орнына жасы сексенге келiп отырған Сығай хан болып, таққа отырды. Бiрақ ол елдi басқара алмай, Абдуллаға барып қазақ хандығын қамқорлыққа алуын өтiнедi. Сөйтiп ол баласы Тәуекелдi Абдулланың қарамағына қалдырады. ТӘУЕКЕЛ ХАН (1582-98жж.) Шығайдың баласы Тәуекел Бұхара ханы Абдолламен бiрлесе отырып, Баба сұлтанның көзiн жоюға кiрiседi. 1582 жылы қазақ хан сұлтандары Абдолламен бiрлесiп соғысып Баба сұлтанды жеңедi. Сығай хан сол соғыста қайтыс болады. 1582 жылғы Түркiстан түбiндегi шайқаста Тәуекел басқарған қазақ қолы Баба сұлтанның әскерiн талқандап, Баба сұлтанның басын алады. Баба сұлтанның басын және тұтқындаған әскер басшыларын Бұхар ханы Абдоллаға әкелiп тапсырады. Қас жауын жойғаны үшiн Абдолла Самарқанд өлкесiндегi Африкенттi Тәуекелге сыйға бередi. 1583 жылы Тәуекел хан Өзбек ханымен жасасқан келісімді бұзады. Бұның себебі кезінде Абдаллах Түркістан аймағынан 4 қала беруге үәде береді, бірақ бақталасының көзі жойылғаннан кейін (Баба сұлтан) ол өз сөзінде тұрмайды. 1586 жылы Тәуекел Түркістанды басып алады. 1586-1594 жылдары Тәуекел Хақназардың ұлдарымен күреседі. Ақырында хандық құруға өз құқығын бекітті. 1598 жылы Бұхар хандығының ішіндегі қайшылықтарды пайдаланып, Тәуекел хан Орта Азияға жорық жасайды. Соның нәтижесінде өзбек әскерін талқандап Самарқанды алады. Тәуекел жеңісті жорығын жалғастырып, Түркістан, Сауран, Арқұқ, Отырар, Сайрам, Ақсы, Әндіжан қалаларын қолға қаратады. Інісі Есімді 20 мың әскерімен Самарқанды қалдырып, өзі Бұхара қаласын алуға аттанады. Қазақ әскері қаланы 20 күн қоршап шабуылдағанмен, мықты бекіністі ала алмайды және қала үшін болған бір ұрыста Тәуекел ауыр жараланады. Сол жарадан жазылмай, Ташкентке келген жерінде қайтыс болады. Тәуекелдiң хан болу қарсаңындағы қазақ хандығының жағдайы. Тәукелдiң тегі: Ол Шығай ханнын баласы, ал Шыгай Жәнібек ханнын Жәдік деген баласынан туған. Сонда Тәуекел Құйыршықтың неменесі. Тәуекел хандық билiкке талай ауыр тарихи азапты жолдарды жылдарынын басында өзiнiң жасауылдарымен Бұхар ханы катынасудағы оның басты мақсаты Хақназар ханның кегін қайтару еді. Ол бул максатына жетті де. Бір шайкаста Баба сұлтанды елтіріп оның басын Абдаллах ханға апарып бергенде хан оны мактап, үстіне алтынмен зерлеген шапан кигізіп, оған қоса Самарқанд аймағындағы табиғаты тамаша сулу Африкент уалаятын сыйға тартады. Тәуекел Абдаллах ханның будан кейiнгi жорықтарына да катынасып, бірнеше жеңістерге жетедi. Ә-сiресе, қазақ хандығының жауы болған Баба султанның балалары мен онын бауыры Дервиш султанды жену Тәуекелді қатты қуандырған. Алайда Тәуекел Абдаллах ханды тастап өзінің Дешті Қыпшағына оралған. Тәуекелдің Абдаллах ханнан кетуiнiн бірнеше себептерi болған. Оның бiрiншiсi өзiнiң өмiрiне жасалуы мумкін қауiптен сескенген. Екiншiден, Абдаллах хан уәде еткен Түркiстан аймағынан бермек болған төрт каланы бермеген. Міне, Тәуекелдің хандық билікті өз қолына алғанға дейiнгi жағдайы осылай болған еді. Тәуекелдiң хандык билiктi алған кезiнде Қазақ хандығының сырткы жагдайы ете ауыр жағдайда болған. Бiрiншiден, Тәуекел хан және казак султандары ездерiнiң одақтасы болып жүрген Абдаллах ханды тастап кетiп, ендi ездерiне жау тауып алган едi. Екiншiден, хандықтың шығыс жағында моғолдар мен жоңғарлар казак жерiне қауіп туғызып отырған. Алайда Тәуекел бул жагдайға онша мэн бермедi. Жас кезiнен әскери iске жетк болған ол, саяси істе де жетік болды. Ол шын мәнiнде саясаткер еді. Өзiнiң хандық билікте басқару ісінде хандыкты тек нығайтып қоймай, казак жерiн кеңейтіп, қазақ хандығының беделiн халыкаралык деңгейге дейiн көтерген. Хан бұл жетістіктерге өзінің сәтті жасаған жорықтары мен жемiстi дипломатиялык жумыстарының нәтижесінде жеткен. Хан өзінің бір баласын қарақалпақтардың бір руын басқаруға қойған, ал інісі Шахмуханбетті қалмақтарды басқаруға қойған. Сонан мәліметке қарағанда калмактардын бiр белігі Тәуекелге бағынған тәрізді. Тәуекелдiң алдына қойған басты максаты өзбек хандығына кеткен калаларды кайтару болды. жүктеу/скачать 346,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|