Аппеляциялық шағым, наразылық бойынша істерді қарау

АІЖК-нің 52-тарауының келесі баптарынан бірінші сатыдағы соттың ережелері бойынша апелляциялық сот дауды шешу үшін маңызы бар дәлелдемелерді ғана зерттейтіндігі туралы қорытынды жасауға болады (АІЖК-нің 416-бабы).

Апелляциялық сатыдағы сотта бірінші сатыдағы соттың ережелері бойынша азаматтық істерді шешу мүмкіндігі туралы Позиция толық көлемде қате ұсынылады,өйткені бұл түсініктеме берілген бапта белгіленген апелляциялық қарау нысанасының шегінен шығады. Апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы сотты ауыстыра отырып, жаңа немесе өзгертілген талаптарды қарамауға тиіс. Апелляциялық сатыдағы сотта түсіндірілген мақалада көрсетілгендей, сот шешімінің заңдылығы мен негізділігі, соттың іс материалдары негізінде материалдық және іс жүргізу құқығының нормаларын сақтауы тексеріледі. Тіпті жаңа дәлелдемелерді ұсынуға заңда көзделген ерекше тәртіппен жол беріледі [2].

Мұндай тәсіл азаматтық процесте тиімді жарысуды қамтамасыз етуге, іс жүргізу үнемдеуге және сот ісін жүргізуді ұтымды түрде жүзеге асыруға бағытталған, бұл осы ұсынымның 1995 жылғы 7 ақпанда мүше мемлекеттерге азаматтық және сауда істері бойынша шағым беру жүйесі мен рәсімдерін қолданысқа енгізу және олардың жұмыс істеуін жақсарту жөнінде ұсыныстардың 4, 5-баптарының ережелеріне толық сәйкес келеді.

АПК-нің 413-бабының бірінші бөлігінің мазмұнынан, апелляциялық қайта қараудың мәні мен мақсаты бірінші сатыдағы сот актілерінің заңдылығы мен негізділігін толық көлемде, яғни апелляциялық шағымның, наразылықтың дәлелдеріне қарамастан тексеру болып табылады. Бұл сот арқылы қорғалу құқығы қағидатын неғұрлым толық түрде іске асыру болып табылады.

Бірінші сатыдағы сот шешімінің заңдылығы мен негізділігін апелляциялық тәртіппен тексеру толық көлемде жүзеге асырылатыны туралы Заңның ережесі апелляциялық сатыдағы сот апелляциялық шағымның, наразылықтың дәлелдерімен байланысты емес және олардың шеңберінен шыға алатыны туралы қорытынды жасауға негіз береді. Бұл ретте, әрине, дауды мәлімделген талаптар шегінде шешу туралы АПК-нің 225-бабы екінші бөлігінің жалпы ережесін сақтау керек, бұл сотты талаптардың мәнімен ғана емес, олардың негізімен де байланыстырады.

Апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатының ережелері бойынша іс бойынша жиналған дәлелдемелерді, сондай-ақ жаңа дәлелдемелерді АПК-нің 73, 404, 413-баптарында айқындалған тәртіппен ұсынған жағдайда зерттейді. Іске қатысушы адамдар дәлелдеу мәселелері бойынша заңның талаптарын сақтауға тиіс. Жаңа дәлелдеме беруші адам мұндай іс-әрекетті бірінші сатыдағы сотта бұрын жасаудың мүмкін еместігін негіздеуі тиіс. Іске қатысушы тұлғалардың аталған талаптарды орындамауы олар үшін АПК-нің 73, 109, 114-баптарында белгіленген салдардың туындауына әкеп соқтыруы мүмкін.

Апелляция сатысында жаңа дәлелдемелерді, сондай-ақ сот талқылауының уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған немесе бірінші сатыдағы сотқа іске қатысуға тартылмаған адамдардан талап қою мерзімін қолдану туралы арызды қабылдауға жол беріледі. Егер істі бірінші сатыдағы сот сотта талқылаудың уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған адамдардың біреуі болмаған кезде қараған болса, онда бұл жағдайда АПК-нің 427-бабы төртінші бөлігінің 2) тармақшасына сәйкес шешім кез келген жағдайда және апелляциялық сатыдағы сот АПК-нің 427-бабы 6) тармақшасына сәйкес күшін жоюға жатады.

АПК-нің 424-бабы бірінші сатыдағы ережелер бойынша мәні бойынша қарау үшін істі өз өндірісіне қабылдайды. Бұл жағдайда апелляциялық сатыдағы сотта талап қою мерзімін қолдану туралы арыз қабылдануы мүмкін [2].

Апелляциялық сатыдағы сот шешім өзгеріссіз қалдырылған, жаңа шешім шығара отырып не істі жаңадан қарауға жібере отырып, бірінші сатыдағы соттың шешімін өзгертпей немесе Күшін жойған жағдайларда, сондай-ақ бірінші сатыдағы сот шешімінің күші жойылғаннан кейін істі мәні бойынша қарау нәтижелері бойынша істі қарау қорытындылары бойынша қаулылар нысанында өз актілерін шығарады (5-баптың 2-тармағы). 1), 2), 3), 5), 6) (АІЖК-нің 424-бабы).

Апелляциялық қайта қарау нәтижелері бойынша апелляциялық сатыдағы сот іс бойынша іс жүргізуді қысқартумен немесе АІЖК-нің 277-бабы, 279-бабының 2)-5), 9)-10) тармақшалары бойынша арызды қараусыз қалдыра отырып, сот шешімі өзгерген, жойылған жағдайда ұйғарым шығарады.