-параграф. Газбен дəнекерлеу құралы (МЕМСТ 1077)

389. Газбен дəнекерлеу құралы бір жалынды əмбебап оттығы, қолдан ацелин-оттегімен пісіретін, жылытуы жəне 

дəнекерлеуге газжалынды металлөңдеу түрлеріне арналған.

390. Баллонды тік қалпында сақтау ұсынылады. Вентилі мұқият бұралуы тиіс, жоғарыдан төмен қаратып ұстауға 

болмайды. Сондай-ақ арнайы сақтандыру қалпақшасын пайдалану керек. Газбаллонды тасымалдағанда арнайы 

құламайтын ұяшықта сақтаған жөн. Газ резервуары бір-бірімен жəне жерге соғылмауы керек өйткені ол бүлінеді, 

сондай-ақ оның үстіне ештеңеқұлатуға болмайды.

391. Жанатын заттардан, ондай ыдыстардан от көзінен алшақта болуы қажет. Газдың жанында шылым шегуге 

қатаң тыйым салынады. Сондай-ақ, баллонды жылытуға не жанатын аспаптың жанында күн көзінен ұстауға бол-

майды. От көзінен, жылудан кем дегенде 5 метр қашықтықта орналасуы керек. 

392. Газды шығарылғанда арнайы редукторды пайдаланады. Баллон арнайы түске боялған,өзінің арнайы белгісі 

болады. Жұмысқа қосар алдында вентильдің саңлауынан үрлеу керек: ол үшін шүмекті біраз бұрады. Қолмен газдың 

тесіктен шығуын тексеру өте қауіпті.

393. Суық күндері вентиль қатып, ашылмай қалады. Ондай жағдайда шүйеректі жылы суға малып, жақсылап 

сығып, жылытады. Шүмеккеден ыстық су құйып, не болмаса отпен жылытуға болмайды.

394.  Оттекті  баллонды  кірлеуден  тазартып  тұру  қажет,  корпуста  қалған  қалдық  зат  жанып  кетуі  ықтимал. 

Баллонды жұмысқа қосар алдында май тамбаған, отын, тағы басқа жанатын заттан жасалған киім киюге болмай-

ды, киімнің таза болғаны жөн. 

395. Келісім бойынша тұтынушы мен шығарушы тасымалдағанда қаптамасыз жібере беруге болады.

396. Тасымалдағанда жəне сақтағанда,экспортқа шығарарда тапсырыс берушінің шартына сəйкес келуі тиіс.

397. Газбен дəнекерлеу құралы құрғақ, жабық үй-жайларда сақталады.

6-параграф. Шойбалғаның ұштығы

398. Шойбалғаның ұштығы қатты, өте қатты материалды қиратуға пайдаланады. Шойбалғаның ұштығының əр 

түрлі жұмысты орындайтын түрлері бар: үшкір ұштысы, үшкір ұштың күшейтілгені,ұштық шапқы, ұштық, қалақ-ұштық.

399. Шойбалғаның ұштығы тез ұрғыш əсер бағыттау бар, оны көлденең жұқарту илегі технологиясы арқылы 

жоғары сапалы құралдан жасайды. Мұндай əдіс арқылы өндірістің басымдылығы толық цикл үшін бір қыздырып,істеп 

шығаруды қалыптастырады. Қалған жылу термоөңдеуге жұмсалады. Жауапты өндіруге адам факторын болдырмау 

үшін. Мұндай құралды дайындау толығымен автоматтандырылған. Бұл шығарушы кəсіпорынға толығымен пара-пар 

құралды дайындап, үнемі сапалы өнім шығаруға ықпал жасайды.

400. Шойбалға ұштығына үлкен жүктемені түседі,сондықтан жоғары талап қойылады. Сапалы болат жəне са-

палы технология орындалмаса, сапалы шойбалға ұштығы шықпайды.

401. Шойбалғаның ұштығының түрлері:

1) үшкір ұштық (басқа атауы ұштық-сүймен П-11) бұл аса мықты материалды бұзуға арналған. Бұзудың алдын-

да тұтас жасалатын конструкцины лайықталады. Келесі өңдеуге сусымалы материалды өңдеу үшін пайдаланады.

2) ұштық шапқы (басқа атауы Пика-Пз1) темірден жасалған кесіндінің ақауларын кесуге, бетон негізін, үстіңгі 

қабатын тазартуға, қатпарланған заттарды тазартуға арналған.

3) қалақ ұшты (басқа атауы П-41) алаңы шектеулі ойықтарда орта қаттылығы бар, мынадай материалдарды 

кірпіш, асфальт, бетон, қабырғаның сылақтарын бұзуға арналған.

7-параграф. Металл илегі (МЕМСТ 5781, МЕМСТ 7566)

402.  Металлилегі - кəдімгі  жəне  алдын  ала  қысымдалған  темірбетон  құрылымын  арматуралауға  арналған 

(арматуралық болат). 

403. Төмен лигерленген болаттың химиялық құрамының нормалары бөлігінде стандарт кесек құйма, блюмсы 

шаршы қималы болат жəне дайындамаларға арналған.

404. Арматуралық болат бір диаметрлі, бір класты кесілген профильден тұратын, бір құйма –шөмішті партиямен 

қабылданады жəне бір сапа құжатымен рəсімделеді.

405. Партия салмағы 70 тоннаға дейін болу керек.

406. Партия салмағын бір құйма шөмішке дейін арттыруға болады. 

407. Егер ол орауға жатпаса, маркалау белгісін металл өнімінің өзіне егер металл өнімі пачкаға, орамға рулонға, 

орам бумасына, рулон жиынына, заттаңбаға қояды.

Таңбалауды соқпа əдісімен(қолмен не машинамен) электрографиленген суға төзімді жазба пленкамен, түсті 

лакпен немесе бояуы кетпейтін бояуменқояды. Металл өнімінің нақты түрінің стандартында қосымша тусті марка-

ларын салу тəсілі белгіленуі мүмкін.

Егер металл өнім орауға дайындамай (барлық түрі) жатпаса, яғни жазық табақ бетке, жартылай бөлігіне, таңбаны 

əрбір темір шыбықтың арасы 200 миллиметрден аспайтын қашықтықта немесе шыбықтың, дайындаманың, табақтың 

шетіне немесе рулонның сыртқы жағына таңбаланады.

Механикалық таңбалауда белгіні металл өнімнің темір жиегінің белгі қойылған жерден арасы 500 миллимет-

рден аспайтын қашықтықта қойылады.

408. Бір бума металл өнімге екі жазба, орам,рулонға біреу ілінеді. Байланған не рулон топтамасындағымет 

өнімге бір заттаңба орам немесе рулонға бір заттаңба орам жібіне не рулон тобына қойылады. 

409. Əрбір шыбық бойынша бекітілген заттаңбаға арматуралық болаттың жазба белгісі (мысалы А-III) немесе 

шартты кластың белгісі ағымдылық шегі бойынша (А 400) қойылады. 

410. Илектержабық жəне шатыры бар ашық қоймаларда сақталады.

411. Қылқан жапырақты тұқымдас кесінді тақтай қарағайлы келген ағаш дайындамалары экспортқа жəне халық 

шаруашылығына арналған.

412. Кесілген ағаш дайындамалары атмосфермалық кептіруге арнайы жабдықталған қоймада сақталады. 

413. Қойма желдетілген тегіс жəне кептірілген жерге орналастырылады.

414.  Кесілген  ағаш  дайындамалар  қоймаларда  пакетті  немесе  жеке  топты,  қатарлы,бөлімшелерге 

бөлініп,қатқабаққа жиналып, көтеретін көлік құралына, сонымен қоса ағаш материалдары қоймаларын жобалаудың 

өрт қауіпсіздігі нормаларына сай кварталдар, участкелер бойынша орналастырылады. 

415.  Топтағы  қатқабат  арасы  бір-бірінен  алшақ  орналастырылуы  керек.  Көлденең  бағыттағы  арақашықтық 

шеткі қабаттардан ортаға дейін ұлғаюы керек. Ұзына бойғы алшақтықтың арасы 1,5 метр болуына рұқсат етіледі.

416. Ылғалдығы 22 % аспайтын кесілген ағаш дайындамалар қатқабаққа тығыз пакеттен тұратын жерде ұзақ 

сақтауға қойылады.

417. Пакеттер жəне блок-пакеттегі кептірілген кесінді ағаштар жабық қоймаларда сақталуы тиіс.Егер пакет пен 

блок пакеттер су өтпейтін қағазбен немесе пленкамен оралса, не пакет қатқабаты жəне блок-пакеті қақпақпен жəне 

бүйір қалқанмен қорғалатын болса,ашық қоймаларда да сақтауға болады.

9-параграф. Жабын шифер (МЕМСТ 24045)

418. Суықтай профиль иетін иілген табақты профиль трапециялық формалы, гофрлі, мырышталған болаттан 

илемдеу орнағында жасалған, құрылыста қолдануға арналған.

419. Профильдер кесіндісі төмендегідей жіктеледі:

1) мақсаты бойынша;

2) бастапқы дайындама материалы; 

3)сəндік қорғауыжабыны бар.

420. Профильдің жеткізілім комплексіне кіретіндер:

1) бірдей тип размерлі бастапқы дайындама материалы, бояулы лак жабыны бірдей профильдер;

2) бекіту бұйымдары (шығарушы мен тұтынушының келісімі бойынша);

3) тиелетін өнімнің құжаты.

421. Маркировканы заттаңбасына салып, пакетке бекітеді. 

422. Таңбалау мыналарды қамтамасыз етуі қажет:

1) шығарушы кəсіпорынның атауы жəне тауар белгісі; 

2) профильдің шартты белгісі; 

3) пакеттегі профильдің ұзындығы мен саны;

4) пакеттің теориялық салмағы;

5) пакеттің нөмірі ме партиясы; 

6) шығарушы кəсіпорынның техникалық бақылау белгісі.

423. Профиль орауыштар пакеттегі табақ-беттер бір-біріне жабыспайтындай, оларға мойтындай механикалық 

залалды болдырмайтындай сақтауды қамтамасыз етеді.

424. Профильдің сыртқы металы жəне лак-бояу жабынының сапасын көзбен көріп анықтайды.

425. Пакетті тасымалдағанда жəне сақтағанда қалыңдығы 50 миллиметр, ені 150 миллиметр, ұзындығы пакет 

өлшемінен 100 миллиметрден кем емес ағаш төсемге жатқызады.

Төсем 3 метр аралықта қатпаржаққа 40 миллиметр жоғары жəне 2 метрден аспайтындай 40 миллиметр төмен 

гофрге орналастырады.

426. Пакетті сақтауда тасымалдағанда бір қабатқа сыйғызу керек, яғни қабаттың өн бойында бірінің үстіне бірі 

тығыз жатуы керек.

427. Тасымалдап жəне сақтағанда екі не одан да көп қабатта орналастырылса, онда барлық профильдің салмағы 

1 м² төменгі профильдің үстіндегі 3000 килограммнан аспауы керек.

428. Жабын шифер жабық жəне шатыры бар ашық қоймаларда сақталады.

10-параграф. Болат құбырлар (МЕМСТ 8731)

429. Болат құбыр- көміртекті жəне қоспаланған болаттан ыстықтай түрін өзгерткен жапсарсыз құбыр.

430. Құбырды ауыстырып алмау үшін жеке-жеке өлшемдері мен болат маркасы белгісіне қарай партиялау, іріктеу 

керек. Құбырлар стеллаждарда немесе ашық алаңдарда сақталады, оларды тасымалдағанда жəне сақтағанда 

консервациялық жапқышы болуы қажет.

431.  Жұқа  жапсарсыз  жəне  электрбалқытылған,  тотықпайтын  қазандық  та  жəне  басқа  арнайы  мақсаттағы 

құбырлар,  сонымен  қоса  қосатын  бөліктер  жабық  ғимараттарда  сақталады.Құбырларды  ауа  райының 

қолайсыздығынан қорғайтын жаппаларда сақтауға болады.

432. Шойын құбырлар стеллаждарда өлшемдері мен класына байланысты реттеліп, ашық қоймада сақталады.

433.  Төменгі  жəне  келесі  қатарлар  төсемге  жатқызылады.Төсем  ретінде  ағаш  рейка,  ұзын  резина  немесе 

арматуралық бұйым, сонымен қатар болат арқан,құбыр немесе төсеніш жатады.

434. Əрбір қатардағы кең құбырлар кезекпе кезек жан-жаққа бағытталады.

435. Құбырларды төсенішсіз арнайы домалап кетпейтін жəне түйіспейтіндей құбырларды арнайы стеллаждарда 

сақтайды.

436. Құбырларды жүк қармағыш құралды крандармен үйген кезде құбырдың пакетке байланған қатқабаттың 

биіктігі жəне құбырдың диаметрі 600 миллиметр, пакетке байланбай, 5 метрден аспауы керек,құбырдың диаметрі 

500 миллиметр пакетке байланбаса – 4 метр болуы керек. 

Мұндай жағдайда құбыр домалап кетпеуі үшін бүйірден тірегіш қойылуы қажет.

437. Механикалық өңдеумен деталь дайындауға арналған құбырларға шығарушының тұтынушымен келісімі 

бойынша қосымша талап белгіленеді.

438. Шыны – табақты шыны,жарық түсетін құрылыс конструкцияларын шынылауға арналған, көлік құралдарында, 

жинап  қапталған  шыны,  айна,  шыңдалған  көп  қабатты  шыны,  басқс  да  құрылыс  бұйымдары  тұрмыстық  жəне 

техникалық қажеттерге пайдаланады.

439. Ол қасиеті бар табақ шыны түрлерінеарматура салынған оюлы бояулы массалы жабынды немесе арнайы 

нығайтуға стандарты тарамайды. 

440.  Шыныны  тасымалдағанда  табақшын  шетік  көлік  қозғалысының  бағытына  қарай  жылжымайтындай, 

шалқаймайтындай, қозғамайтындай етіп салынады. 

441. Тасымалдау кезінде тиеу, түсіру кездерінде механикалық зақымданудан, атмосфералық ылғал, жауын-

шашыннан сақтайтын шара қолдану керек. 

442. Шыны жабық, құрғақ, жылытылатын жерде, əрбір шынының аралары қағазбен, немесе тағы басқа мате-

риалдармен жабылып сақталады. 

443. Сақтау кезеңінде шыны табақ беттері стеллаждарда, не болмаса киізді төсемдермен, резиналары пира-

мидаларда 5-тен 15 градусқа дейін көлбеу ұстауға рұқсат етіледі. 

444. Контейнерден басқа ыдыстарда жерлерде араларына салынған қорғағыш заттарыыдысы, орамы ылғал 

тартпаған болса, осы бөлімнің басқа шарттары орындалған кезде сақтауға болады.

445. Сақтау мерзімі – 20 жыл.

12-параграф. Жабындық темір (МЕМСТ 24045)

446. Жабындық темір құрылыста пайдалануға арналған.

447. Ол мынадай топқа жіктеледі:

1) пайдалануына; 

2) материалдың бастапқы дайындамасына; 

3) сəндік қорғау жабынақарай.

448. Жабындық темірдің маркасы мыналарды қамтиды:

1) тауардың аты немесе шығарып-жасаушы кəсіпорынның тауардың белгісі;

2) профильдің шартты белгісі; 

3) пакеттегі профильдің ұзындығы мен саны; 

4) пакеттің теориялық салмағы;

5) пакет пен партияның нөмірі;

6) шығарушы кəсіпорынның техникалық байқау таңбасы.

449. Профильдіңорам жəне жабындық материалды механикалық залалдан сақтауы, сонымен қатар пакеттегі 

табақтардың өзара жылжып кетпеулерін қамтамасыз етеді.

450. Темірдің беткі сапасын жəне бояуланған қабатының профилін көзбен қарап анықтайды. 

451. Пакетті тасымалдағанда жəне сақтағанда қалыңдығы 50 миллиметр, ені 150 миллиметр, ұзындығы пакет 

өлшемінен 100 миллиметрден кем емес ағаш төсемге жатқызады.

Тез жанғыш мұнай жəне мұнайөнімдерімен немесе улы заттармен жұмыс жасау барысында, міндетті түрде 

типтік салалық нормаларға сəйкес жеке қорғаныс құралдарын қолдану керек. 

Қоршаған  ортаны  көмірсутегіненластануын  болдырмауды,  өрт  қауіпсіздігін  азайтуда  жəне  еңбек  шартының 

жақсаруына, мұнай жəне мұнайөнімдерінің жоғалымын қысқартудан басқашағылысу дисктері резервуарларда тұнба 

шөгуінің алдын алу, тазарту жүйесін, ыдысты механизмдандырылған тазарту құралы, теміржол цистерналарындағы 

тұтқыр  мұнайөнімдерін  жəне  стационар  шлам  құрылғылар,  құйып  алу-құюоперацияларын  процестерін 

автоматтандыру жүйесін жылытуға құйып алуға арналған құрылғыларды орнатуға болады. 

Мұнай  жəне  мұнайөнімдерін  құю  жəне  құйып  алу  тəртібі,  тасымалдау  жəне  сақтау  құралдарымен 

конструкцияларын пайдалану шарттары, тасымалдаулар электростатистикалық ұшқынқауіпсіздіктерінің талаптарын 

қанағаттандыру тиіс. 

Мұнай  жəне  мұнайөнімдерін  құю  жəне  құйып  алу  кезінде  эстакаданың  металлды  бөліктері,  құбырлар, 

қозғалыстағы қауіпсіздік құралдары, резервуарлар, автоцистерналар, телескоптық құбырлар, жең түтіктер жəне 

ұштықтар жерге тұйықталуы тиіс. 

1-параграф. Автобензин (МЕМСТ 51105)

272. Бензин – бұл қайнау температурасы 30ºС тан 200ºС дейінгі жеңіл көміртегінің қоспасы. Бензиннің тығыздығы 

0,7 г/см³ құрайды. 

273.  Зерттеу  əдісімен  анықталған  октандық  санына  байланысты,  нақты  этильденбеген  автокөлік  бензинінің 

келесі маркілері белгіленеді:

1) Нормаль-80 – 80- нен кем емес;

2)Регуляр-91 – 91- ден кем емес;

3) Регуляр-92 – 92 -ден кем емес;

4) Премиум-95 – 95 -тен кем емес;

5) Супер-98 – 98 -ден кем емес.

274. Автокөлік бензинінің белгісі сызықша арқылы тұрақты реттікте орналасқан келесі белгілер топтамасын 

қамтиды. 

Бірінші топ: АИ, автомобиль бензинінің белгісі.

Екінші топ: автомобиль бензинінің октандық сандарының цифрлік белгісі (80, 92, 93, 95, 96, 98).

Үшінші топ: К2, К3, К4, К5 белгілері, автомобиль бензинінің экологиялық класс белгісі.

275.  Автомобиль  бензині  қауіптілігі  төмен  өнім  болып  табылады  жəне  ағзаға  қауіптілік  ықпал  ету  деңгейі 

4-топқа жатады. 

276. Өндіріс ғимаратындағы ауадағы бензиннің көмірсутек буыныңшекті рауалы концентрациясы– 100 мг/м³.

277. Автомобиль бензині тұтану температурасы 255-370ºС өздігінен тезтұтанғыш сұйықтықболып табылады. 

Сол себепті бензин сақтайтын жəне қолданатын бөлмелерде ашық отты, электр жабдықтарын, электр жүйесін жəне 

жасанды жарық қолдануға тыйым салынған. 

Бензинмен жұмыс жасайтын бөлме ортақ ауыспа вентиляцияларымен жабдықталу тиіс. 

278. Ұзақ сақталу процесі кезінде, автомобиль бензиніндегі өзгеріске ұшырауы мүмкін: октандық сандар, фрак-

циялық құрам, шайырдың нақты массалық үлесі, қышқылдық пен индукциялық период қорғасынның массалық үлесі. 

279.  Бензиннің  индукциялық  мерзімін  дайындаушы  бір  тоқсан  да  бір  рет  мезгілімен  жəне  де  тұтынушының 

сұранысы бойынша тексереді.

280.  Дайындаушы  автомобиль  бензинінің  тасымалдау  жəне  сақтаудағы  шарттарысақталған  кезде  МЕМСТ 

мемлекеттік стандартқа сəйкес келетініне кепілдік береді.

281. Автомобиль бензині сақтау мерзімі – дайындалған күннен бастап бір жыл. 

282.  Мемлекеттік  материалдық  резервте  ұзақ  сақтауға  арналған  автокөлік  бензинінің (5 жыл),  индукциялық 

мерзімі 1200 минуттанкем болмауы тиіс жəне спирт жəне жуғыш қоспалар араласпаған болуы тиіс.

2-параграф. Дизель отыны (МЕМСТ 305)

283.  Дизель  отыны – дизельді  қозғалтқышта  отын  ретінде  қолданылатын  сұйық  өнім.  Бұл  термин  мұнайды 

тура  өңдеуде  керосин-газойль  фракциясынан  алынатын  отынды  білдіреді.  Дизельді  отынның  негізгі  көрсеткіші 

– бұл цетандық сан.

284. Қолдану шартынабайланысты дизель отыны үш маркаға бөлінеді:

Л (жазғы) – қоршаған ауа температурасы 0ºС жəне одан жоғарғы болғанда пайдалануға ұсынылады;

З (қысқы) - қоршаған ауа температурасы минус 20ºС жəне одан жоғары (қату температурасы минус 35ºС жоғары 

емес) жəне минус 30ºС-тан жəне одан жоғары (отынның қату температурасы минус 45ºС жоғары емес) болғанда 

пайдалануға ұсынылады;

А (арктикалық) - қоршаған ауа температурасы минус 50ºС жəне одан жоғары болғанда пайдалануға ұсынылады.

285. Күкірті жағынан дизельді отын 2 түрге бөлінеді:

І – күкірттің массалық үлесі 0,2 %-дан артық емес;

ІІ - күкірттің массалық үлесі 0,5 %-дан артық емес (А маркасында 0,4 % - дан артық емес).

286. Шартты көрсеткіште Л маркалы отынында күкірттің массалық үлесі жəне от алу температурасы, З маркалы 

отынында күкірттің массалық үлесі жəне қату температурасы, А маркалы отынында - күкірттің массалық үлесі енуі тиіс.

287. Дизельді отынды ұзақ сақтау мерзіміндегі процесте өзгеріске ұшырауы мүмкін: қышқылдығы мен шойырдың 

тұрақты массалық үлесі 5 жылдық сақтаудан кейін 100 см³ отынға қышқылдықтың 1 мг КОНға жəне смоланың тұрақты 

шоғырлануы 10 мг дейін көтерілуі рұқсат етіледі.

288. Дизельді отын қауіп-қатер деңгейі 4 - топқа жататын азулы заттекке жатады.

289. Отынның жұмыс аймағындағы ауада будың шоғырлануының мөлшері 300 мг/м³ дейін мүмкін. 

290.  Жоғарғы  сұрыпты  Л,  З,  А  маркалы  дизельді  отынындарының  сапалық  құжаттарында  «жоғарғы  сұрып» 

деген белгі болуы тиіс.

291. Дизель отынын сақтау мерзімі – дайындалған күнінен бастап 5 жыл.

3-параграф. Реактивті қозғалқышқа арналған отын (МЕМСТ 10227)

292. Реактивті отын, авиациалық əуе-реактивті қозғалтқышының негізгі отыны. Гидротазартудан кейінгі, мұнайды 

тікелей ажырату барысында алынған керосинді франкция – өте кең таралған реактивті отын.

293. Керосин, тығыздығы 0,78-0,85 г/см³ көмірсутек қосылғылары жəне жану жылулық көзі 43 МДж/кг. Мұнайды 

сүзу немесе мұнайөнімдерінің ауыр крекингі арқылы алады. Керосинді реактивті отын, сұйық реактивті отынның 

жанғыш  компоненті,  шыныдан  немесе  форфордан  жасалатын  заттарды  күйдірер  кездегі  жанғыш,  тұрмыстық 

жылытқыш жəне жарық беретін, металлдарды кесетін құралдарда, еріткіш ретінде, мұнайөңдейтін өнеркəсіптерде 

шикізат ретінде қолданады. 

294. Реактивті қозғалтқышқа арналған отын РТ, ТС-1 жəне Т-1 отындары үшін 130-280ºC-та, Т-2 отыны үшін 

60-280ºС тезжанатын сұйықтық болып табылады; отынның өздігінен жану температурасы РТ, ТС-1 жəне Т-1 отын-

дарына – 220ºC, Т-2 отыны үшін 230ºC.

295. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отынды ұзақ сақтау кезінде өзгеріске ұшырайтындар: шойырдың нақты 

массалық үлесі, қышқылдылығы мен термиялық тұрақтылығы.

296. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отын қауіптілігі төмен өнімдерге жəне 4 дəрежелік топқа жатады.

297. Өндіріс ғимаратындағы ауадағы отынның көмірсутек буларының шекті рауалы концентрациясы – 300 мг/м3.

298. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отын сақтау бөлмелерінде ашық отты қолдануға тыйым салынған.

299. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отын төгілгендер оны жеке ыдысқа бөліп құйып алыптөгілген орынды 

ыстық сумен жуып, құрғақ матамен тазартып алу керек. Ашық жерде төгілген кезде, ол жерді құммен көміп тастап 

кейіннен оны жою керек.

300. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отынға арналған жұмыс бөлмесі тартып алатын - шығаратын венти-

ляциямен қамтамасыз етілуі керек.

301. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отынның тазалығын қамтамсыз ету мақсатында, сүзгі арқылы мұқият 

тазарту жұмыстарын жүргізеді:

1) егер де алдыңғы жөнелтуден кейін 30 күннен астам уақыт өткен болса, теміржол цистерналарына құбырлардан 

өнім тотығы түспес үшін құйып жөнелтер алдында 10-15 минут; 

2)  резервуарда  механикалық  қоспаның  көптеген  мөлшерде  отынның  түбіндегі  қабатында  болғандықтан, 

резервуарлардағы «өлі» өнімді тазарту құрылғысы арқылы теміржол цистерналарына немесе басқа резервуарға 

құйып алар алдында; 

3) қабылдау жəне арту алдында эстакаданың құйып алу-құю құбырларын тазалар алдында;

4) вакуумды жəне тазарту ыдыстарындағы отынды сорып алар алдында.

302. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отынды сақтау мерзімі – дайындалған күнінен бастап 5 жыл.

4-параграф. «И» авиациялық сұйықтығы (МЕМСТ 8313)

303. «И»  авияциялық  сұйықтығы – бұл  төменгі  температура  болған  жағдайда  судан  мұз  кристаллдарының 

қалыптасуына  қарсы  бағытталған,  су  кристаллизациясына  қарсы  сұйықтық.  Қолданар  алдында  улы  заттармен 

жұмыс жасау кезіндегі өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтаған дұрыс.

304. «И» сұйықтығы метанол мен этилцеллозольвадан тұратын, қосынды болып шығарылады.

305.  Жұмыс  аймағында  ауадағы  этилцеллозольваның  шекті  рауалы  концентрациясы – 10 мг/м³ (қауіпсіздік 

дəрежесі 3-класс).

306. Сақтау мерзімі шығарылған күнінен бастап 2 жылға дейін.

307. Мотор майлары – 165-210

0

С шамасында тұтанатын, өздігінен тұтану температурасы 340

С, жалындаудың 

жоғарғы  шектері 193-225

0

С,  төменгі 154-187

С  температураны  көрсететін  поршенді  жəне  роторлі  іштен  жану 

қозғалтқыштарын тұтқыр майлауға арналған жанғыш сұйықтық, майлар болып табылады. 

308. Мотор майларының белгісі бірнеше, соның ішінде ең алғашқы белгі М (моторға) деген əріптен басталатын 

майдың құрамы мен сапасына байланысты емес, топтардан тұрады; екіншісі – кинематикалық тұтқырлықты си-

паттайтын сандар; үшіншісі – пайдалану қасиеттеріне қарай майлар топтарына жататынын білдіретін бас əріптер.

309.  Кинематикалық  тұтқырлығына  қарай  мотор  майларын  топтарға  бөледі.  Барлық  маусымға  арналған 

топтар  (бөлшекпен  белгіленеді)  үшін  қысқы  (бөлшектің  алымы)  жəне  жазғы  (бөлшектің  бөлімі)  топтадың  біріне 

жататындығын көрсетеді.

310. Мотор майлары қолдану саласына қарай мына топтарға бөлінеді: А, Б, В, Г, Д, Е.

311. Бензинді қозғалтқыштарға арналған майларға 1 индексі, дизель отыны үшін 2 индексі белгіленеді.

312.  Қазіргі  кезеңдегі  барлық  майлар  негізгі  майлардан  жəне  оның  құрамындағы  жақсартушы  қоспалардан 

тұрады.Мотор  майындағы  негізгі  майлар  құрамына  қарай  синтетикалық,  минералды  (бензол)  жəне  жартылай 

синтетикалық болып бөлінеді.

313. Тұтқырлықтың шамасымен май температурасынын тəуелді өзгеруі бойынша келесі топтарға бөлінеді:

1) қысқы майлар, төмен температура болған жағдайда қозғалтқыштарды суық күйінде іске қосуын қамтамасыз 

ететін тұтқырлығы аз, бірақ жазғы пайдалану кезінде сенімді майлауды қамтамасыз етпейді;

2) жазғы майлар, үлкен тұтқырлығының арқасында жоғарғы температурада қозғалтқыштың сенімді майлануын 

қамтамасыз етеді, бірақ қоршаған ортаның ауа температурасы 0ºС тан төмен болған жағдайда қозғалтқыштарды 

суық күйінде іске қосуын қамтамасыз етпейді;

3) барлық маусымдық майлар тұтқырлығы қыс мезгіліндегіт емпературада төмен, жаз мезгілінде жоғарғы болады.

314. Қоспалы мотор майын сақтау кезінде эмульсиялық бөліну жəне құрамындағы сілтілі сандардың төмендеуі, 

қоспаның гидролитикалық беріктілігінің жетіспеушілігінен сульфатты күл қалуы пайда болуы мүмкін. Сол себепті жы-

лына екі рет көктемгі жазғы жəне күзгі-қысқы мезгілде барийдің, эмульсиялық бөлінудің өзгеруін анықтап отыру керек.

315. Резервуар көлемінің 0,3%-і мөлшерінде эмульсиондық бөлінудің көлемі құралса, онда мотор майы тез 

арада өзгертуге жатады.

316.  Жұмыс  аймағында  ауада  көмірсутек  буының  шекті  рауалы  концентрациясы – 300 мг/м³  жəне  адам 

организміне əсер ету қауіпсіздік дəрежесі 4 топқа жатады. 

317. Сақтау мерзімі шығарылған күнінен бастап 5 жылға дейін.