ТҮЙІН:  «Елбасымыз мемлекетіміз

Жетісу 

университеті

СОБЫТИЯ И ВРЕМЯ

четверг, 3 сентября, 

2015 год

9

В

о все времена Конституция являлась правовым фун-

даментом, обеспечивающим политическую, эконо-

мическую целостность государства и общества. На 

основе Конституции Республики Казахстан мы сумели до-

стойно пройти сложнейший период масштабных социальных, 

экономических и политических преобразований, не обрушив 

общество, не потеряв государственность. Все это говорит об 

огромной социальной ценности Конституции как Основного 

закона государства, следование принципам и нормам кото-

рого обеспечивает стабильность власти и общества, является 

главным инструментом укрепления независимости государ-

ства и проведения поэтапных демократических реформ в 

транзитном казахстанском обществе.

КОНСТИТУЦИЯ В ДЕЙСТВИИ

Развитие  современных  социальных  и 

политико-правовых  процессов    опреде-

ляет актуализацию проблем конституци-

онного  права,    в  фокусе  которого  нахо-

дятся ключевые вопросы модернизации 

страны. Дело в том, что конституционное 

право,  представляя  собой  ведущую  от-

расль  права,  основополагающее  ядро 

и  источник  его  развития,  играет  перво-

степенную  роль  в  процессах,  идущих  в 

Казахстане. «В Конституции эффективно 

решены  вопросы  о  базовых  принципах 

развития  экономики,  -  подчеркивается 

Главой государства. 

- Центральным является положение о 

том,  что  экономический  рост  направлен 

на  благо  народа  и  всего  общества.  На 

основе  Конституции  реализуется  соци-

альная  модернизация,  растет  массово 

средний класс. Конституционное положе-

ние о социальном характере государства 

оказалось  той  базой,  которая  успешно 

помогает  экономике  пережить  послед-

ствия самого мощного глобального кри-

зиса».

Как неоднократно подчеркивал Прези-

дент Республики  Нурсултан Назарбаев, 

действующая  Конституция  стала  глав-

ным фактором казахстанского успеха. 

На ее основе возведено здание неза-

висимого  Казахстана  как  современного 

успешного  государства,  имеющего  свое 

лицо, свои особенности и свою позицию. 

В  Конституции  учтены  ментальность  и 

правовые традиции нашего народа. Уни-

кальной  евразийской  моделью  диалога 

культур является Ассамблея народа Ка-

захстана, представляющая в Парламен-

те интересы всех 140 этносов страны. 

По  большому  счету  действующая 

Конституция  стала  завоеванием  всего  

казахстанского  народа,  обеспечившим 

развитие страны на пути формирования 

демократического,  правового,  социаль-

ного  и  светского  государства,  высшей 

ценностью которого является человек.

Политические  права  и  свободы  граж-

дан,  закрепленные  в  Основном  законе, 

становятся  важнейшим  практическим 

материалом, из которого идет формиро-

вание  демократической  правовой  госу-

дарственности в Казахстане.

От  того,  насколько  глубоко  и  после-

довательно  будут  проводиться  в  жизнь 

принципы  и  нормы  Конституции,  будет 

зависеть  будущее  казахстанского  кон-

ституционализма,  стабильность  идущих 

в  обществе  необратимых  демократиче-

ских процессов. 

С  другой  стороны,  необходимо  иметь 

в  виду,  что  Конституция,  в  силу  самой 

сущности ее как политического и право-

вого  акта,  представляет  собой  полити-

ко-правовое  отражение  несовпадающих 

интересов,  социальных  противоречий 

общества  в  их  историческом  развитии. 

И  именно  нахождение  необходимого 

баланса  составляет  главное  политико-

правовое  содержание  и  суть  Конститу-

ции  как  Основного  закона  государства. 

В  частности,  Президент  Казахстана  от-

мечает: «Наша Конституция гарантирует 

свободу  вероисповедания,  это  –  факт». 

Однако,  как  известно,  безграничной  сво-

боды не бывает, это – хаос. Все должно 

быть в рамках Конституции и законов. 

Важно  и  то,  что  Конституция  являет 

собой  всеобщий  источник  социального 

объединения  казахстанского  общества, 

обеспечивающий  воплощение  в  жизнь 

принципов  политического  и  идеологи-

ческого  плюрализма,  многопартийно-

сти,  социальной  справедливости,  гаран-

тированности  прав  и  свобод  граждан, 

разделения  власти  и  других  ценностей 

демократии.  Поэтому  Конституция,  обе-

спечивая  стабильное  развитие  страны, 

позволяет  всем  гражданам,  имеющим 

равные  права  и  равные  возможности, 

ясно  видеть  свои  перспективы,  строить 

вместе демократический Казахстан.  

 

«В  нашем  обществе  не  должно 

быть  «лишних»  или  «чужих»,  «наших» 

и  «не  наших»,  -  отмечает  Глава  госу-

дарства.  -  Мы  не  можем  оставлять  «за 

бортом»  ни  одного  гражданина  нашей 

страны.  Каждый  казахстанец  должен 

ощущать поддержку и опору власти».

В  Конституции,  как  Основном  законе 

государства,  мы  видим  системное  юри-

дическое выражение основных политиче-

ских ценностей, определяющих облик Ре-

спублики Казахстан как демократической 

страны: общественное согласие и поли-

тическая  стабильность,  решение  наибо-

лее  важных  вопросов  государственной 

жизни демократическими методами, обе-

спечение прав и свобод личности, право-

вая  государственность,  парламентаризм 

и другие политико-правовые механизмы 

конституционализма. В этом заключает-

ся огромный политико-правовой потенци-

ал Конституции, который еще предстоит 

в полной мере реализовать.

Обращаясь  к  содержанию  самой  Кон-

ституции,  прежде  всего  необходимо  от-

метить,  что  Конституция  как  Основной 

закон государства занимает ведущее ме-

сто в системе отечественного действую-

щего права. В Конституции как 

верховном  акте  государства 

нормативно 

закрепляются 

главные  устои  общественного 

и  государственного  устройства 

страны,  ее  основные  принци-

пы, призванные обеспечить Ре-

спублике  Казахстан  характер 

конституционного  государства. 

Конституция  имеет  высшую 

юридическую  силу,  согласно 

которой все иные нормативные 

правовые  акты  издаются  на 

основе  и  во  исполнение  норм 

Основного закона. 

Конституция  обладает  пря-

мым действием на всей терри-

тории государства, что делает 

ее системным нормативно-ори-

Как видно, для современных правовых 

исследований необходим самый широкий 

спектр  изучения  проблем  действующего 

права в рамках не только национального 

поля, но и международного интеграцион-

ного правового сотрудничества. Все это 

потребует  полнокровной  деятельности 

Парламента,  Правительства  и  других 

органов  государства,  направленной  на 

своевременное  и  эффективное  решение 

актуальных  задач  законодательного  ре-

гулирования  важнейших  общественных 

отношений,  в  частности,  в  контексте 

интеграции  правового  пространства  го-

сударств-участников  Евразийского  эко-

номического союза. И поэтому важно вы-

держать  функционирование  и  развитие 

отечественной  правовой  системы  в  тех 

демократических  параметрах,  которые 

определены  действующей  Конституцией 

страны. 

В ходе реализации Стратегии «Казах-

стан -2050» Основной закон наполняется 

более глубоким содержанием, конкрети-

зируясь  в  законодательстве  и  обогаща-

ясь правоприменительной практикой. Все 

это обеспечивает стабильность и в то же 

время динамизм в воздействии Конститу-

ции  на  общественное  развитие  страны, 

на  эволюционные  модернизационные 

преобразования общества и государства. 

С учетом достаточно сложной ситуации 

в  сфере  реализации  Конституции  необ-

ходима  широкая  пропаганда  Основного 

закона органами государства, политиче-

скими  партиями,  правозащитными  орга-

низациями,  направленная  на  формиро-

вание  конституционного  правосознания 

населения. В этой связи важно отметить, 

что Глава государства подчеркивает, что 

основой юридической грамотности явля-

ется знание Конституции. «Правовое вос-

питание надо начинать с детского сада и 

школы. Продолжать в колледжах и вузах, 

на  каждом  рабочем  месте.  Это  задача 

всех  государственных  органов  и  нацио-

нальных  компаний,  работодателей  всех 

форм  собственности»,  -  считает  Прези-

дент страны.

С  учетом  вышесказанного,  вопросы 

обеспечения  и  защиты  прав  и  свобод 

человека  и  гражданина  должны  стать 

основой  для  принятия  и  исполнения  ре-

спубликанских программ в области прав 

человека,  включая  программы  правово-

го просвещения и правового воспитания, 

над  которыми  работает  Министерство 

юстиции. 

Формирование эффективных механиз-

мов  конституционно-правовой  защиты 

прав  и  свобод  личности  во  многом  за-

висит и от активной позиции институтов 

гражданского  общества.  В  этой  связи 

огромная  доля  ответственности  за  пра-

вовое  просвещение  возлагается  на  об-

разовательные  институты  гражданского 

общества,  работающие  в  сфере  право-

вого  просвещения  населения,  и,  прежде 

всего, на правозащитные общественные 

организации. 

Новые  перспективы,  открывающиеся 

перед  Казахстаном,  требуют  напряжен-

ной и слаженной работы органов власти с 

опорой на институты гражданского обще-

ства. Все это говорит о том, что действен-

ная реализация Конституции в контексте 

задач,  поставленных  Президентом  Ре-

спублики в Послании «Казахстан -2050» 

–это наша общая и главная цель, и ее до-

стижение прямо зависит от того, насколь-

ко эффективно будут мобилизованы все 

ресурсы государства и общества. И юри-

дическое  сообщество,  как  и  все  инсти-

туты  общества,  должно  внести  свой  до-

стойный вклад в общее дело, обеспечив 

необходимые  научно-методологические, 

организационные  и  правовые  условия 

для действенного решения исторических 

задач, поставленных Главой государства, 

так  как  быть  «полезным  своей  стране, 

быть  ответственным  за  судьбу  своей 

Родины  –это  долг  и  честь  для  каждого 

ответственного  политика,  для  каждого  

казахстанца».

ентирующим и правообразующим факто-

ром  развития  национального  законода-

тельства страны. 

Как  и  подобает  Основному  закону, 

Конституция  Республики  Казахстан  за-

нимает  верховенствующее  положение 

в  системе  действующего  права  страны. 

Именно в силу этого принципы и нормы 

Конституции  являются  исходными,  пер-

вичными,  основополагающими  в  право-

вой системе государства. 

Верховенство  Конституции  Республи-

ки  Казахстан  требует  формирования 

эффективного 

нормативно-правового 

механизма  ее  реализации,  обеспечения 

прямого действия конституционных прин-

ципов  и  норм,  а  также  формирования 

традиций глубокого уважения общества, 

личности  к  Основному  закону  и  иным 

правовым  актам,  институтам  государ-

ственной  власти,  как  конституционным 

ценностям. 

Система  действующего  права  Респу-

блики  Казахстан  не  может  стоять  на 

месте,  застывать  в  своем  развитии,  а, 

наоборот,  должна  постоянно  совершен-

ствоваться,  отражая  динамизм  фор-

мирования  демократической,  правовой 

государственности в стране в рамках за-

дач выведения отечественного права на 

уровень, позволяющий адекватно реаги-

ровать на современные вызовы. 

И  в  рамках  очередного  этапа  модер-

низации  национальной  правовой  систе-

мы, как отмечает Президент Республики, 

законодательство  «должно  не  только 

защищать  национальные  интересы,  но 

и  синхронизироваться  с  динамично  раз-

вивающейся  международной  правовой 

средой». Речь в данном случае, идет, по 

сути, о том, что источником развития ка-

захстанского  действующего  права  явля-

ется  и  международная  правовая  среда. 

Очевидно,  что  Главой  государства,  как 

автором  многих  стратегических  идей  в 

экономике и политике поставлена задача 

поиска  нового  интеграционного  понима-

ния современного права. 

Абдиманап БЕКТУРГАНОВ,

     ректор Жетысуского государствен-

ного университета им.И.Жансугурова, 

член - корреспондент НАН РК, доктор 

юридических наук, профессор.                          

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА - 550 ЖЫЛ 

бейсенбі, 3 қыркүйек, 

2015 жыл

10

Жетісу 

университеті

«ҚАЗАҚ» - «КАЗАК» 

ЭТНОНИМІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ

    

Кәсіби  тарихшы-ғалым  ретінде,  мені  Қазақ 

хандығы мәселесі және оның құрылу кезеңі әрдайым 

қызықтыратын. «Қазақ» және «казак» этнонимінің 

пайда болу құпияларының да орны бөлек. Аталынған 

тақырыпқа қатысты өз көзқарасымды ұсынуды жөн 

көрдім.

Әбілқайыр  хан  мемлекетінің  ыдыра-

уы,  халықтың  көші-қоны  көптеген  түркі 

халықтарының  қалыптасуының  аяқталу 

кезеңімен бір мезгілде болды. Бұл кезеңде 

тарихи  аренаға  қазақ,  ноғай,  өзбек  және 

басқа да этностар шығады. Ескере кететін 

жәйт,  халықтардың  құрылуы,  белгілі  бір 

этникалық  топтың  басымдығымен  жаңа 

мемлекеттердің  қалыптасуымен  ұштасып 

отыруы  еді.  Қазақ  хандығының  құрылуы 

және оның қалыптасуымен қатар, «қазақ» 

атауының 

анықтамасы 

(дефиниция) 

этникалық бейне ала бастады. Егер Қазақ 

хандығы  құрылғанға  дейін  «қазақ»  ата-

уы  анықтамасына  көбіне  әлеуметтік  өң 

берілсе,  алпысыншы  жылдардан  кейін, 

«қазақтар»  немесе  «өзбек-қазақтар»  деп 

этникалық  топтарды  құраушылар  атала 

бастады.

XV ғасырдың 60-шы жылдары көптеген 

авторлар 

«қазақ» 

ұғымына 

белгілі 

этникалық  мән  береді.  Мұхаммед  Хайдар 

Дулати:  «...Жәнібек  және  Кереймен  бірге 

кеткендерді  «қазақтар»  деп  атады  және 

оларға осы атау бекігені» туралы жазады. 

Көптеген  жылға  созылған  этникалық  про-

цестер нәтижесінде «қазақ» этнонимі және 

Қазақ  хандығының  құрылуы  бекіді.  Қазақ 

хандығының  тұрғындар  саны,  әсіресе 

Әбілқайыр  ханның  өлімінен  кейін,  жаңа 

рулар  мен  тайпалардың  келуі  есебінен 

көбейді.  Кең  байтақ  Қазақстанда  қысқа 

мерзім ішінде этникалық қауым пайда бол-

ды. Жаңа мемлекет – Қазақ хандығы, оның 

территориясы  мен  этникалық  шекарасы 

қалыптасты. 

Қазіргі  орыс  тілінде  «қазақ»  атауы 

(қатаң «қ», сөздің басы мен аяғында) «ка-

зах»  ретінде  оқылады,  адамның  түркілік 

этнонимін білдіреді,  өзінің ру-тайпасынан 

бірқатар  себептермен  бөлінген  және 

еркін  далалықтарға  айналған.  Осылайша, 

«қазақ»  этнонимі  тұрақты  әлеуметтік  мән 

алған  және  бірте-бірте  түрлі  деңгейдегі 

этностарға  тарады  (мысалы,  орыстар 

арасындағы  казактардың  этнографиялық 

тобы).

«ЕРКІН АДАМ»

Түркі-моңғол  зерттеуші-ғалымдарының 

басым  көпшілігінің  пікірі  бойынша,  «ка-

зак»  этнонимінің  дұрыс  аталуы  -  «қазақ». 

Орталық Азияның ежелгі ескерткіштерінде 

«казачество»  түсінігі  «еркіндік,  еркін 

өмір-салт»  ұғымының  баламасы  ретінде 

қолданылған. Ол Шығыс және Батыс елдері 

авторларының жазған әдеби шығармалары 

куәландырғандай,  сол  мағынада  көптеген 

ғасырлар  бойы  түсіндірілді.  Түркі-славян 

қарым-қатынасының  және  байланысының 

беделді  білгірі,  академик  Н.А.  Баскаков: 

«казак-козак» сөзі көрші түркі тілдерінен по-

ляк  және  украин  тілдері  арқылы  алынған 

болуы  мүмкін  және  орыс  тіліндегі  жазба-

ларда  алғаш  рет  1395  жылы  «жұмысшы, 

батрак»  мағынасында,  ал  кейінірек  «ко-

зак» мағынасында, яғни әскери шекаралық 

қорғаныста  міндет  атқаратындар  ретінде 

тіркелгенін пайымдайды.

В. Даль «казак» - «козак» этнонимін «кезу, 

қаңғу»,  сол  сияқты  «гайдук»,  «гайдамак» 

сөздерінен  пайда  болуы  мүмкіндігін  ата-

ды. Н.А. Баскаков көрсетілген жоғарыдағы 

сөздердің  мағыналарының  барлығы  бір-

бірімен өзара байланыстылығын және жал-

пы мәні - «тәуелсіз адам» ұғымын беретінін 

нақтылай келе, «бұл мағынамен түркі ұлты 

– қазақ (казах) – еркін тәуелсіз көшпелі ата-

уымен  де  байланыстылығын»  алға  тарта, 

қорытынды жасайды. 

Г.Ф.  Благова  «қазақ»  және  «казак» 

этнонимінің  үйлесуінің  тегін  емес  екендігі 

жөнінде жазады. Ежелгі заманда Солтүстік 

Кавказда «касоги» деген өмір сүрген, қазіргі 

кабардин,  черкес,  абхаздықтардың  ата-

бабасы.  Бірақ,  бұл  жағдайда  «касоги» 

мен  «қазақ»  этнонимдерін  фонетикалық 

ұқсастығы 

ғана 

біріктіретін 

сияқты. 

Қазақтың  белгілі  ғалымы  Ш.  Уәлиханов 

«Қырғыз  шежіресі»  зерттеуінде  казак 

этнонимі және казачество ұғымы әлеуметтік 

құбылыс ретінде Русь жеріне Орталық Азия 

көшпелілерінен  ауысты  деген  тұжырымды 

қолдайды.

«Қазақ»  этнонимінің  пайда  болу 

себептерін  сипаттай  келе,  қазақстандық 

ғалым  В.П.  Юдин  былайша  жазады:  «Ка-

зак  сөзінің  шығу  мәніне  қатысты  келесіні 

байқауға  болады.  Қазақ  сөзі  қандай  мән 

бергенін  айқындау  үшін,  ол  этно-

нимге  айналғанда,  оның  барлық 

«семантикалық»  тарихын  білудің 

қажеті  жоқ.  Пікірталасты  доғару 

үшін,  этнонимнің  семантикалық 

базасына  қандай  нақты  маңызды 

мәселе қызмет атқарғанын білудің 

өзі жеткілікті. Оның мәні бұрыннан 

бекіген.  Ол  түрік  халықтарындағы 

казачество  институтын  көрсететін, 

казак  ретінде  іс-қимыл  жасайтын 

казактардың  өмір-салтына  апара-

тын  бейнесінің  белгісі.  Бұл  сөздің 

көп  аудармалары  ұсынылды.  Сол 

аудармалардың  барлығын  да 

дұрыс және бұрыс деп айтуға бола-

ды.  Аудармалардың  басқа  бөлігін 

жабулы  күйінде  қалдырып,  казак 

қызметінің белгілі бір жағын дұрыс 

сипаттайды. Басқаша айтқанда, ка-

зак сөзі аударылмайды. Сондықтан орыстар 

оны аудармастан сол күйінде қабылдады».

Қазіргі  кезеңде  этноним  ретінде,  ка-

зак  анықтамасы  қандай  да  бір  ұжымды 

белгілеу  үшін  алғашқы  қолданылғанына 

және бұл жөнінде қандай да бір ауытқу мен 

сенімсіздікке  орын  жоқ.  Осындай  адамдар 

тобы  қоныс  аударған  кезеңде  Керей  және 

Жәнібекке ерді және сәл кейінірек, Жетісуда 

оларға қосылды. Казак атауының этнонимге 

айналу тарихы осы қоныс аудару кезеңінен 

басталады.  Казак  сөзінің  Дешті-  Қыпшақ 

көшпелілерінің  жеке  біреуді  немесе  топ-

тарын  белгілеу  үшін,  басқа  да  қолданыс 

жағдайында,  оның  этнонимге  айналуы 

кездеспейді. Мұндай жағдайлар Керей мен 

Жәнібектің  қоныс  аударуынан  бұрын  да 

және кейін де көп болды. Деректерден үзінді 

келтіре  отырып,  біз  түркі  қауымындағы 

нөкер  қазақтар  туралы  айғақ  келтіре  ала-

мыз.  Біріншіден,  бұл  «Шыңғыс-наме»-ден 

алынған  үзіндідегі  казактар,  Өзбек  ханның 

Алтын Киіз үйін Қызыр хан олар (казактар) 

үшін қиратқан. 

Өтеміш-қажының  белгілі  «Шыңғыс-

наме»  еңбегінде  жоғарыдағы  оқиғаны  си-

паттайтын белгілі фактілер келтіріледі. 

Ұлы  тарихшы  және  философ  Арнольд 

Тойнбидің  іргелі    «Постижение  истории» 

еңбегінен  қызықты  мысалдар  табуға  бо-

лады.  Ол  былайша  жазады:  «Ненадежный 

татарский  «qazaq»,  одержавший  победу 

над  иранским  катафрактом,  разграбивший 

Багдад и заморивший голодом аббасидско-

го халифа, был легковооруженным конным 

лучником устойчивого кочевнического типа, 

который впервые заявил о себе и заставил 

себя бояться в Юго-Западной Азии в кимме-

рийских и скифских набегах на рубеже VIII–

VII  вв.  до  н.э».  Автор  «qazaq»  этнониміне 

берген  түсіндірмесінде  «qazaq»  -  кезбе, 

тонаушы,  теңіз  қарақшысы  деп  көрсетеді. 

Осының соңынан «казак» сөзі шыға келеді. 

«Казак-казах» этнонимінің пайда болуы ту-

ралы біздің қорытындымыз Арнольд Тойнби 

тұжырымдамасымен бүтіндей сәйкес келеді. 

Мұнда есте сақтайтын жәйт, ағылшын авто-

ры тек этнонимнің пайда болуы ғана емес, 

сол сияқты ол ағылшын тілді тарихшылар, 

басқа  тілдегі  қолжетімді  еңбектеріне  және 

деректеріне сүйенеді. 

Көптеген авторлар, мәселен, В. Вельями-

нов-Зернов  және  М.  Худяков  казактардың 

Ресейге  татарлардан,  яғни  түркілерден 

келгенін ашық жазады. Яғни, әскери қауым 

ретінде  кәсіби  салаға  икемденіп,  олар 

өздерін  «казактармыз»  деп  атаған.  Олай 

боса, Ш. Уәлихановтың тұжырымы толықтай 

объективті және ғылыми негізделген. М. Ху-

дяковтан  келтірілген  дәйек,  татар  казакта-

ры  1546  және  1551  жылдары  құрылтайға 

(Қазанда) қатысқандығы да өте маңызды.

Белгілі зерттеуші М. Тынышпаев бұл ата-

уды  қолданған  келесі  мысалды  келтіреді: 

«1356  жылы  «казактар»  Мауреннахарға 

шабуыл  жасады...».  «1397  және  1410 

жылдары  қырым  татарларының  бір  бөлігі 

Литваға  қоныс  аударды  және  өздерін  «ка-

зактар»  деп  атағандар  король  жанын-

да  қызмет  атқарды».  1474  жылы  Қырым 

ханы  Меңлі-Керей,  III  Иванға  хат  жазады: 

«Мне  твоей  земли  не  воевать,  моим  ула-

нам,  ни  князьям,  ни  казакам».  1471  жылы 

Новгородқа жасалған шабуылға өзінің «ка-

зактарымен» Қасымның Данияр ханзадасы 

қатысты.  Басқа  да  бізге  белгілі  деректер 

бойынша,  1481  жылы  Шайбани  Ибак  хан 

«1000 казакпен» және ноғайдың мырзалары 

Мұса  және  Жаңбыршы    «15000  казакпен» 

қосылып,  Ахмед  ханға  шабуыл  жасаған. 

1499  жылы  «орда  казактары  және  Козелск 

түбіндегі азовтықтар келді және Олеша се-

лосын алды». Қазан ханы Абдуллатиф 1508 

жылы  князь  Василийге  «өздерінің  казакта-

рын  соғысуға  жібермейтініне»  уәде  береді. 

Жоғарыдағы  мысалдар  «казак»  терминінің 

еркін, 

ерікті, 

тәуелсіз 

батылдылар 

қауымының таза әлеуметтік мәнін білдіреді.  

1523  жылы  Стамбулда  орыс  елшісі  И. 

Морозовтың  сұлтанға  айтқан  сөзі  былай-

ша  беріледі:  «Твои  казаки  азовские  наших 

изымают в поле а водят в Азов и продают». 

Белгілі мемлекет қайраткері, ақын, жазушы 

Сәкен  Сейфуллин  қазақтардың  шығу  тегі, 

«қазақ» - «казах» этнонимінің пайда болуы 

туралы терең де мағыналы жұмысын, 1931 

жылдың наурыз айында жариялады. 

XVIII    және  XIX  ғасырларда  тілінде, 

дінінде және антропологиялық типі бойынша 

да ортақ белгілерін жоғалтқан қазақтар мен 

казактар  арасында  бір-бірімен  шиеленісті 

қақтығыстар  болды.  Олардың  арасындағы 

болған  бұрынғы  байланыс  бірнеше  ғасыр 

бұрын үзілген еді: олар бір-біріне жат және 

тіпті  де  танымады.  «Қазақ»  этнонимін 

алып  жүргендер  XIX  ғасырда  мүлде  басқа 

халықтар болып кеткен-ді. Сонымен қатар, 

олар  бір-біріне  қарама-қарсы  екі  жақта 

тұрды: біреуі Ресейге қатысы бойынша жері 

мен  мемлекеті  тәуелді  (қазақтар),  кейін 

отарлы  елге  айналғандар,  ал  келесілері 

(казактар)  –  метрополия  мүддесіне  сай, 

олардың тілегін орындаушы топ болатын. 

Ал  Жәнібек  пен  Керей  бастаған  қауым 

әлемге  «Қазақ  хандығы,  Қазақ  мемлекеті» 

келгенін паш етті. Сол заманнан бері Қазақ 

есімі тарихи санаға, басқа елдерге танымал 

болды.

жүктеу/скачать 9,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: