1.Қанның құрамы,мөлшері.Қанның қызметтері
жүктеу/скачать 1,61 Mb.
|
физ рк22 (копия)
| Қосымша ангикоагулянттар қатарына фибрин (тромбиннің 90%-ін адсорбциялайды), пептидтер, X, XI түрткілер жатады.
13. Қанның топтары, анықтау әдісі. Резус-фактор. Қан құюдың негізгі ережелері. Қан алмастырғыштар. Жарақаттанып қаны азайган адамға қан құйып, агып кеткен қанның орнын толтырады. Қан құйып емдсу дэрігердің ежелгі арманы болатын. Алдымен жануар қанын адамға, кейін адам қаны адамга құйылды, Бірақ бұл тәжірибелердің бэрі де сәтсіздікке ұшырады. Бір адамның қанын екінші адамга алдын ала тексермей қүя салуға болмайтыны анықталды. Мұның себебін білуде гетерогемоагглютинация мен изогемоагглютинация күбыпыстарының ерекше мәні бар. 1836 жылы Губер жануарлардың бір түрінен қан алып, оны екінші түріне (қойдын канын коянга) күйған. Мұның нәтижесінде қоян қанындагы эритроциітер бір-біріне жабысып, желімденіп калатыны, яғни агглютинацияланатыны байқалды. Екі түрлі жануарлардың канын араластырган кезде эритроциттердің бір-біріне жабысып калуы гетерогемоагглютинация деп аталады. 1901 жылы Лаңдштейнер бір адамның қаннын екінші адамга қүйған кезде эритроциттердіц агтлютинацияланатынын, желімделген эритроциттер жарылып, олардйн гемолизин (қанды ерітетін улы зат) бөлініп шығатынын, бұл гемолитикалық шокка апарып согатынын анықтады. Бір түрге жататын екі жануардың канын араластырғанда да эритроциттер агглютинациясы пайда болады, мүны изогемоагглютинация дейді. Эритроциттердің желімдену себебін Прага университетінің профессоры Ян Янский ашты. Ол организмнен тыс жерде тәжірибе жасап, көптеген адамдардык кандарын алма кезек араластырып, мүнын нәтижесінде адам канында, яғни оның эри гроцигінің мембранасында 2 түрлі (А жэне В) агглютиноген, ал плазмада сол аплютиногендерге сәйкес келетін 2 түрлі агглютинин желімдейтін альфа не бета) болатынын анықтады. А - агглютиногені бар эритроциттерді плазмалық а - агглютинин жабыстырса, В - агглютиногені бар эритроциттерді. Қан араластырған кезде аттас агглютиноген мен агглютинин бір-бірімен кездесе қалса, эритроциттер бір-бірімен желімденіп, үйме-агрегат қүрады. Желімденген эритроцит жарылып, оныңң ішіндегі гемоглобин плазмага шыгады, сөйтіп осындай эритроциттер гемолизге ұшырайды. Мұндай қан улы болады. Демек, бір адамның канында эрі желімденетін, әрі желімдейтін аттас заттар (А - агглютиноген а - агглютининмен, В - агглютиноген р - агтлютининмен) болмайды. Белгілі 4 заттан (А, В жэне а, Р) кездеспейтін етіп тек 4 комплекс кұруға болады. Осы ойға келген Ян Янский адам канын 4 топка бөлді. Егер кан плазмасында а мен Р агглютининдері болса, оның зритроциттерінде А жене В агглютиногендер болмауы керек. Сондыктан А, В агглютиногендері болмаса, олардың жогын "О" мен белгілейді. АБ агтлютиногендері жок "О" плазмада а, Р агглютининдсрі бар қан I топка жатады, ал "А" агглютиногені бар қанда р агглютинині болады, мұндай қан II топ болып белгілснсді. Ill топтағы канда В - агглютиноген, а агглютинин болады. Егер қанда А жэне В агтлютиногендердін екеуі де болса, ондай қаңда агглютининдер болмайды (0). Ол қан IV топка жатады. Халыкаралык кслісім бойьшша кан тобын белгілерде оның агглютиногсні жазылады да, содан соң агглютинин, акырында рим санымен кан тобы жакшада көрсетіледі. Оар (I); АР (II); Ва (III); ABO (IV). Адам канын 4 топка болу онын кай тобын кай топка куюга болатынын аныктап берді. Қан кұйған кезде аттас агглютивоген агглютининмен кездесе калса (А мен а, В мен Р) алдымен кұйылған канның (қан беретін адам - донордың) эритроциттері жабысады. Донордың аздаған эритроципері реципиент (кан қабылдайтын адам) плазмасындагы көптеген штлютининдермсн кездеседі. Сондыктан қанның кұю тобын анықтау үшін донор эритроцитінде агглютиноген, реципиент плазмасында агглютинин бар-жоқтығын ескеріп, агглютинация болатынын плюс (+) немесе болмайтынын минус (-) белгісімен белгілеп тіркеуге болады Қаны I топқа жататын адам әмбебап донор, ал каны IV топка жататын адам эмбебап реципиент деп аталады. Осы төрт топтагы қан АВО жүйесіндегі топтар деп аталады. (Мұны АВ ноль деп оқу ксрск). Бүлардың ішінде әсірссс каны I топқа жататын адамдар көп (46%), II топтағылар бұдан сәл аз (42%), ең азы үшінші топтагылар (9%), IV топтагылар (3%). Адам қанында Rh - агглютиноген алғашқы рет macacus rhesus атты мацмылдың қанынан табылган, сондықтан да оны Rh (резус) орпімен белгілейді. Осы маймылдың канын қоянға қүйса, қоян денесінде маймылдың агглютиногеніне (Rh) карсы антитән - антирезусагглютинин пайда болады (29-сурет). Иммунданган қоян каны сарысуына адам эритроциттерін косса, адамдардың 86%-де эритроциттері агглютинацияланады. Демек барлык адамның 86%-де резусагглютиноген болганы, ал 14%-де резусагглютиноген болмайды. Сондықтан адамдың каны резус факторы бар (резусты) жэне резус факторы жок (резуссыз) қан деп екі топқа бөлінеді. Донордың резусты қанын (Rh+ ) резуссыз (Rh- ) қанға құйса, 3-4 жұма арасында антитән, ягни антирезусагглютинин пайда болады да, организмде көп жылдар сақталады. жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|