1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Қазақ хандығы Қасым хан тұсында. Қазақ хандығының этномемлекеттік шекараларының өсуі
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
- Бұл бет үшін навигация:
- 38. Қазақ хандығы XVIғ. 2-жартысында. Хақназар билігі.
| 37. Қазақ хандығы Қасым хан тұсында. Қазақ хандығының этномемлекеттік шекараларының өсуі.
Қазақ хандығы өзінің ең үлкен билігіне XVI ғасырдың бірінші ширегінде, әсіресе Қасым хан (1512-1521) тұсында жетті. Шын мәнінде, ол Бурундучканың қол астында билік жүргізе бастады. Қасым сұлтанның есімі сонау XV ғасырдың 80-жылдарында Мұхаммед Шейбанидің қазақ билеушілерімен жүргізген соғыстарын сипаттаумен байланысты дереккөздерде алғаш рет аталып, ол жерде «атақтылардың бірі» деп аталады. Өзіміз білетіндей Қасым хан тұсында қазақ халқын нығайтқан хан . Ол билікке 1511жылы келді. Ол аз ғана уақыт билік етсе де көп еңбегі сіңген хан. Қазақ халқының территориясын кеңейткен болатын.Қасым хан кезінде халық саны бір миллионға жуық адамға, ал әскер саны 300 мыңға дейін жетті деген деректерде Хайдар Дулати жеткізген болатын .Өзіміз білетіндей Қасым хан заңдар жинағын жасаған болатын ол “Қасым ханның қасқа жолы” деп аталады. 5 заңға бөлінген, 5 тараудан тұратын бұл заңдар хандықты біріктіре отырып,басқаруға мол ықпалын тигізген болатын. 16 ғасырда Қасым хан қазақ даласының ұлан-ғайыр жеріне өз үстемдігін ақыры орнатты. Сол уақытта оңтүстіктегі хандықтың шекарасы Сырдарияның оң жағалауына дейін өтіп, Түркістан қалаларының бір бөлігін қамтыған , Жетісу тау етегі ,аңғарлары, солтүстігінде сосын coлтүcтік-шығысында Ұлытау және Көл өңірінен өтті. Солтүстік-батыста өзеннің алабына жеткен. 38. Қазақ хандығы XVIғ. 2-жартысында. Хақназар билігі. XVI ғасырдың екінші жартысында. Қазақ хандығы бітпейтін соғыстардың, ішкі қақтығыстардың салдарынан күшті әлсіреуді бастан өткерді, бірақ Хақ-Назар хан тұсында ішкі және сыртқы саяси өмірде біршама өрлеуге қол жеткізді.Хан тағына отырған Хақ-Назар хан (1538-1580) Жетісудың шығысы мен оңтүстігіндегі қазақ жерін біраз уақыт қорғап, ойраттарға және моғол ханы Абд ар-Рашидке қарсы соғысады. 1560 жылы Моғолстанда қыңыр күрес басталды. XVI ғасырдың ортасында. Қазақтар Сырдарияның орта ағысын ғана емес, Моғолстандағы көшпелілер лагерін де алып жатты. Абд ар-Рашид ханның Моғолстаннан қазақтарды ығыстырып шығару ниеті күреске себеп болды. Хақ-Назар хан тұсында қазақ-моғол қатынасы шиеленісіп, бұл күресте көбінесе моғол хандары басымдыққа ие болды.1552 жылы Қазан, 1556 жылы Астрахань Ресейге қосылғаннан кейін бүкіл Еділ бассейні Ресей мемлекетінің билігіне өтті. 16 ғасырда Башқұрттар мен Сібір хандығы Ресейге қосылды. Мұның салдары Ноғай ордаларының оңтүстік пен шығысқа шегінуі болды. XVI ғасырдың екінші жартысы мен XVII ғасырда. Олардың көшпелі лагерлері Еділден Ертіске дейін созылып жатты. Оларды да қазақ даласына ағылған башқұрттар мен сібір татарлары кері итеріп жіберді. XVI ғасырдың екінші жартысында. Қарақалпақтар Орталық Қазақстанда және Сырдарияның төменгі ағысында пайда болады.XVI ғасырдың ортасында. Хақ-Назар хан өз билігіне Ноғай ұлыстарының бір бөлігін ала отырып, Сырдариядан, Арал өңірінен Ембіге дейінгі және Жайықтың сол жағалауындағы жерлерді өз бақылауына алды. Халық аңыздарында Хақ-Назар ханның есімі даңқпен қоршалған. Ол туралы естелік қазақтың үш жүзінің құрылуын оның билік еткен уақытына жатқызатын қазақтардың өзінде ғана емес, башқұрттар мен ноғайлар арасында да сақталған. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|