1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.Ежелгі түрік тайпалары одағының қалыптасуы.
|
1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева Қазақстан Республикасы Орталық Азиядағы мемлекет, территориясының 19,65% Еуропада. Солтүстігінде және батысында Ресеймен, шығысында Қытаймен, оңтүстігінде Қырғызстан, Өзбекстан және Түркіменстанмен шектеседі. Қазіргі Қазақстан мемлекетінің далалық жерлерін ежелден көшпелі тайпалар мекендеген: массагеттер, сақтар, даховтар (дайлар), ғұндар, оғыздар, қыпшақтар, қаңлылар, үйсіндер және т.б. Біздің эрамызға дейінгі III-I ғасырларда. қазіргі Қазақстан территориясында кангюйлердің мемлекеттік құрылуы пайда болды. 6 ғасырдан 13 ғасырдың басына дейін Қазақстан жерінде моңғол шапқыншылығына дейін бірін-бірі алмастырып отырған Батыс Түрік, Түргеш, Қарлұқ қағанаттары, Оғыздар, Қарахандар, Кимектер, Қыпшақтар мемлекеттері болды. 13 ғасырда Қазақстан аумағы Алтын Орданың құрамына енді, ол ыдырағаннан кейін бұл аумақта 15 ғасырда батыста Ноғай Ордасы, шығыста Өзбек хандығы құрылды. Қазақстандағы Өзбек хандығы Әбілқайыр хан (1428-1468) тұсында өзінің ең үлкен билігіне жетті. Әбілқайыр өлгеннен кейін Өзбек хандығы тағдырлас болып ыдырап, кейін Мұхаммед Шейбани ханның басшылығымен қайтадан бірігіп, 1498-1500 жылдары ол бастаған тайпалар қазіргі Өзбекстан жеріне қоныс аударды. Сырдарияның төменгі ағысындағы азат етілген аймақтарды қазақтар басып алды. 1511 жылы қазақ руларын бірінші нағыз қазақ мемлекетін құрушы болып саналатын Қасым хан (1511-1523) біріктірді. 16 ғасырда қазақтарға төнген басты сыртқы қауіп монғол тайпаларының шығысынан келген шапқыншылық болды. 16 ғасырдың аяғы – 17 ғасырдың басында пайда болған Батыс Моңғолия мемлекеті Жоңғар хандығы қазақ жеріне қысымды күшейтті. 1718 жылы Қазақ хандығы жоңғарлардың соққысынан үш жүзге (Орда) бөлініп, олардың хандары билей бастады: Аға жүз (оңтүстік), Орта жүз (солтүстік-шығыс) және Кіші жүз ( батыс). 2.Ежелгі түрік тайпалары одағының қалыптасуы. 5 ғасырда Қазақстан жерлері Шығыс Түркістан және Алтай аймақтарында құрылған қуатты мемлекет – Түрік қағанатының қол астына өтті, штабы Орхон өзені алабында болды. Түрік қағанатының алғашқы билеушілері түрік тайпасы Ашина әулетінен шыққан. <Түріктер> этнонимі туралы алғаш рет Қытай жылнамаларында кездеседі және 542 ж. Қытайлар түріктерді ғұндардың ұрпақтары деп атаған. <Түрік> этнонимі бастапқыда дворяндардың немесе әскери ақсүйектердің, кейін билеуші тайпалардың өкілдері деп аталды. Мемлекеттің негізін салушы Бумын (552 - 553). Мұқан-қаған (553-572) және Таспар-қаған (572-581) тұсында Түрік қағанаты Орталық және Орталық Азияда саяси үстемдікке қол жеткізіп, өзінің ықпал ету аймағын Қара теңіз аймағына дейін кеңейтті. Түрік қағанатындағы әлеуметтік қайшылықтардың шиеленісуі, ұзақ уақытқа созылған жуттар мен ашаршылық, Суй Қытайдың (581-618 жж.) қағанат шекарасына шабуылы, ақырында, табиғи түрде болған оның аймақтарын автономияландыру процесі. басталып, 603 жылы аяқталды. пантүркілік қағанаттың екі тәуелсіз – шығыс және батысқа бөлінуі. Батыс Түрік қағанатының (603-704) аумағы Қаратаудың шығыс беткейлерінен Жоңғарияға дейін созылды. Қағанаттың астанасы және қағанның қыстағы штабы Шу алқабындағы Суяб қаласы болды. Көшпелі халық шығыс түріктер арасында болған әскери-әкімшілік жүйеге әбден ұқсайтын «он атылған тайпалық одақ» (ол оқтыншы) болып ұйымдасқан. Иштеми-қағанның өзі қытай деректерінің бірінде «он рулы қаған» деп аталады. Түркілер мемлекетіндегі бірінші тұлға қаған – жоғарғы билеуші, билеуші, әскери қолбасшы. Қағанның құзыретіне мемлекеттің барлық ішкі және сыртқы істерін басқару және старшындарды бекіту кірді. Ол әулеттік фратриялардың тектілігіне сүйенді. Қағаннан кейінгі екінші адам – Ұлық. Қағанаттағы ең жоғарғы титулдар – ябғу, шад және елтебер қаған әулетінің өкілдеріне тиесілі болды; олар қағанның вассалдық тайпалар үстіндегі қолбасшылары мен билеушілері болды. Билік қызметін бұйруктар мен тархандар атқарды. Бектер – ру ақсақалдары мен өкілдері, ақсүйектер табының даладағы негізгі тірегі. Қағанаттың қаналған бұқарасы еркін ұсақ қауым – егіншілер – «қара будундардан» тұрды. Жаулап алынған тайпалардан, сондай-ақ соғыс қимылдары кезінде тұтқындарды ұстау кезінде құлдар категориясы қалыптасты. Бірақ ерте түркілер арасындағы «құл» ( Қытай шежірелері түркілердің ежелден өлгендерін тірі кезінде өздеріне тиесілі заттармен және мінген аттармен бірге өртегені, содан кейін күлі қабірге көмілгені айтылады. Бейіт басына марқұмның бейнесі және оның қатысқан шайқастары суреттелген тас қойылды. Көрші органдармен байланыс нәтижесінде түріктер жерлеудің жаңа ырымына көшті - өртемеген өлілерді аттарымен және құрал-саймандарымен бірге қорғандардың астына жерледі. жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|