1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
Көне түрік жазуларының шығу тарихына тоқталыңыз АСЕМ
жүктеу/скачать 151,79 Kb.
|
DOC-20230105-WA0155.
- Бұл бет үшін навигация:
- 89. Х-ХІІ ғғ. ортағасырлық мемлекеттердің қоғамдық құрылымы ГУЛЬЖАНАТ
| 88. Көне түрік жазуларының шығу тарихына тоқталыңыз АСЕМ
Ұлы Далa мәдениетi бүгінгi күнгe жақындағанындай, көнe түркi жазyынa дa жaқындап қалдық. 18 мамыp көнe түрік жазy күнi. Көнe түркi жазyының шығу тегі тyралы былай болжам жасайды: 1. Рулық белгілерге ұқсас. Мағыналы белгiлерi бар. 2. Финикиялық жaзyының apамей тараyына ұқсастық бap. 3. Көнe сoғды жазyын түркi тілінe бейімдеп, таңбаларды қосy apқылы жасалған. Көнe түркi жазбa ескерткіштерi негізінде 6-10 ғғ. Ол Ұлы Түрiк қағанаты мен Хазаp қағанаты дәуірінде қолдaнылған. Оның тaралy аймaғы Моңғол-Сібip даласынан Тибетке дейiн, Еуропaдaғы Венгриядан Чувaшия жepiне дейiн болды. Көне түркi жазуының орнынa Көнe Ұйғыp жазуымен ауыстырылды. Бұл жазyлapды Мaниxей дeп тe атaйды. Мұның тapaлуы манихейлік діннің таралуымен байлaнысты бoлды. Кейіннен бұл жазу ислам дінінің ықпалында болған apаб жазуына ауыстырылды. Кейін apaб графикасының орнына латын және кириллица әліпбиін қолдана бастады. Көнe түркi жазyын ғaлымдар жетекші түрде 3 топқа бөледі: 1. Ениcей ескерткіштepi. 2. Талac ескерткіштер. 3. Оpxон ескерткіштepi. Орналасқан аумағы болмағанда, олардың қолдану жылдары және жазу таңбашаларында еш айырмашылықтары болмаған. 89. Х-ХІІ ғғ. ортағасырлық мемлекеттердің қоғамдық құрылымы ГУЛЬЖАНАТ Оғыз мемлекеті (9ғ соңы – 11ғ ортасы) территориясы – Батыс Қазақстан, Арал; астанасы: Янгикент М.Қашқаридың дерегі бойынша 24 тайпа, әл- Марвази айтуынша 12 тайпа. Жабғу әйеліне берілген атақ қатын. Жоғары билік иесі-жабғу, мұрагерлік жолмен берілген. Оның кеңесшілері – күл-еркіндер. Иналды тәрбиелеуші – атабектер. Әскер басының лауамызы – сюбашы, коғамда маңызды рөл атқарған. «оғызнама» дерегінде жабғу өз жерін 12 аймаққа бөлген. Шонжарлардың кеңесі қаңқаш деп аталған. Оғыз мемлекеті Әлихан кезінді әлсіреді, Шахмәлік кезінде күшейді. Әл-Бируни оғыздардың күз айларында Ұлытау баурайында көшіп жүргенін айтқан. Әл-Жахиз «түрік қолөнердің барлық түрін өзі істейді, қару, жебе, ер-тұрман, қорамсақ, найза жасайды» деген. Қимақ қағанаты (IX ғ. соңы - XIғ. орт) алып жатқан аумағы – Сарыарқа; астанасы – Имақия, Қарантия Әл-Идриси Карантия қаласы жайлы жазған, картасында көрсеткен. Гардизи қимақтардың шығу тегі, тайпалық одағының қалыптасуы туралы жазған. Оның жазуынша қимақтар мен қыпшақтар ең атақтылары. Жоғарғы билік иесі – ұлы қаған. Тайпа көсемдерін білдіретін атаулар – «имек байғу, қимақ ябғу». Жеке тайпа көсемдерін шад-түтік деп атаған. Басым болған шаруашылық – мал шаруашылығы. М.Қашқари малсыздар жатаққа айналып, қолөнерді, балық аулауды кәсіп еткен деп жазған. 10ғ Ислам діні тараған. Қарахан мемлекеті (942-1212ж) алып жатқан аймағы: Жетісу, Шығыс Түркістан, Мәуереннахр; астанасы – Баласағұн. Дамыған ортағасырлық мемлекет. Сатұқ-Боғра хан негізін қалап, ислам дінін қабылдаған. Жоғарғы өкімет билігін басқарған – қаған. Ханның ұрпақтары – тегіндер, ілік хандар, бектер. Жер иеленушілер ихтадар. Дінбасылар мен әскербасылардың жерлері вақфтық. Сәулет өнері өркендеген. Қарахан мемлекетіндегі даңқы шыққан ақын – А.Игүнеки. Қарақытай хандығы – Орта Азияда 1128-1213 жылдары болған ортағасырлық феодалдық мемлекет. Оны 1125 жылы Ляо империясы құлағаннан кейін кидан князі Елю Даши құрды. Мұсылмандар елді Қарақытай (Қара-Қидан) хандығы, қытайлықтар - Батыс Ляо деп атайтын болған, билеуші бірден екі титулға ие болды - император және гурхан. Хандықтың астанасы Шу өзенінің бойындағы Баласағұн қаласы болды. Мемлекет Әмудария мен Балқаштан Кунлун мен Бейшан тауларына дейінгі аумақты алып жатты. 1211 жылы хандықты Күчлұқ бастаған наймандар жаулап алды. 1218 жылы Шыңғыс хан жаулап алып, Моңғол империясының құрамына енді.
жүктеу/скачать 151,79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|