1.Қазақстан аумағындағы мемлекеттер; (1-6) Амангелдиева
жүктеу/скачать 151,21 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 29. Қазақстан аумағындағы этникалық процестер. Қазақ этногенезі.
| 28. Әбілхайыр мемлекеті
Өзбек хандығы немесе Әбілқайыр хандығы — 1428 жылы қазіргі Өзбекстан, Қазақстан және Ресей территориясында Алтын Орданың ыдырауы нәтижесінде құрылған мемлекет. Жазба деректерде хандықтың халқы жалпы «көшпелі өзбектер» этнонимімен белгілі. Мемлекеттің бірнеше атауы болды: «Көшпелі өзбектер мемлекеті», Өзбек хандығы, Өзбек ұлысы, Әбілқайыр хандығы. Әбілқайыр хандығының аумағы батыста Жайықтан шығыста Балқашқа дейін, оңтүстікте Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал теңізінен солтүстікте Тобыл мен Ертістің орта ағысына дейін созылып жатты. Әбілқайырды хандыққа сайлаған 20 рудың ішінде қияттар, маңғыттар, ұкраш-наймандар, үйсіндер, қоңыраттар болды. «Өзбектердің тоқсан екі бұтағы» шежіресінде Әбілқайыр хандығының этникалық құрамына 92 ру мен тайпа кіргені айтылады. 16 ғасырдағы араб тарихшысы Рузбихан Исфахани бұл жерде шайбанидтер, қарақалпақтар, қазақтар өмір сүрген деп хабарлайды. Хандықтың халқы негізінен қыпшақтардан құралған, сондықтан тарихи деректерде Қыпшақ хандығы деп те аталған. XV ғасырдың 40-жылдарында Әбілқайыр Балқаш өңірінің солтүстік-батысын өз иелігіне қосып алды. Ақ Орданың оңтүстік аймақтарын, Сырдария өңірін және Қаратауды жаулап алу үшін күрес ұзаққа созылды. Онда Барақ ханның ұрпақтары Жәнібек пен Керей сұлтандар билік құрды. 1457 жылы Сығнақ маңында Әбілқайыр Үз-Темір-тайшы басқарған ойраттардан ауыр жеңіліске ұшырады. Бұл «көшпелі өзбектер» мемлекетін қатты әлсіретіп, оның тез құлдырауының себептерінің бірі болды. XIV ғасырдың 50-жылдардың соңы– 60-жылдарының басында Керей мен Жәнібек сұлтандар бастаған тайпалардың бір бөлігі Әбілқайыр хандығынан Моғолстанның батыс бөлігіне қоныс аударды. Әбілқайыр бүлікші сұлтандарды жазалауды ұйғарып, 1468 жылы Моғолстанға жорық жасады, бірақ жорық кезінде Алматы маңындағы Аққыстау аймағында ауырып, қайтыс болды. 29. Қазақстан аумағындағы этникалық процестер. Қазақ этногенезі. Қазақ халқының, сондай-ақ 15-16 ғасырларда қалыптасқан Орталық Азия аймағындағы басқа да бірқатар түркі халықтарының этникалық негізін өткен дәуірде әртүрлі тілде сөйлейтін көптеген тайпалар мен халықтар құрады. Қазақстан территориясында әр уақытта өмір сүрген сақтар, үйсіндер, қаңлылар, ғұндар, түріктер, түргештер, қарлұқтар, оғыздар, қимақтар, қыпшақтардан наймандар, арғындар, кирейлер, қоңыраттар, жалайырлар, дулаттар және т.б. Олардың кейбіреулерінің әр дәуірде өз мемлекеттері болған. Көптеген көне түркі тайпалық атаулары қазақтар арасында және кейінгі дәуірлерде сақталған. Қазақ халқының қалыптасуына әкелген этногенетикалық процестердің бастауы ежелгі дәуірден – алғашқы қауымдық жүйенің ыдырау дәуірінен басталады. Антропологиялық деректерге сүйенсек, этникалық даму процесінде популяцияның еуропеидтік типі ұзақ уақыт бойы тұрақты түрде сақталып, уақыт өте келе моңғолоидтілікке қарай азды-көпті күшті (әр түрлі аймақтарда) өзгеріске ұшыраған. жүктеу/скачать 151,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|