1.«Қазақстан тарихы» курсының пәні, мақсаты мен міндеттері

Отан соғысы жылдарындағы ғылым, мәдениет және халық ағарту

жүктеу/скачать 0,86 Mb. бет 124/156 Дата 02.10.2023 өлшемі 0,86 Mb. #112520

66. Отан соғысы жылдарындағы ғылым, мәдениет және халық ағарту. Кеңес Одағының Ұлы Жеңісін жырлап, 20 ғасырдың Гомері болған Шамбылдың басшылығымен әдеби-көркемдік тұлғалардың туындылары да әйгілі. Сол кезде ұлы жазушы Мұхтар Әуезов «Абай» эпопеясының алғашқы кітабын жазды және оның есімі бүкіл елге тарады. С.Мұқанов, Ғ.Мүсірепов, Ғ.Мұстафин, Б.Бұлқышев, Ж. Сайын, П.Кузнецов, Шашубай, Нұрпейіс, Кенен сияқты ақындар халықтар достығының ақындары болды. 90 уақытша жазушы (Алексей Толстой, С. Михалков, С. Сергеев-Ценский, Ф. Панферов, О. Форш, К. Паустовский, С. Маршак, М. Зощенко және басқалар), «Мосфильм» және «Ленфильм», 23 театр және музыкалық топтар тек жеңіс үшін жұмыс істеп қана қоймай, сонымен қатар қазақтың ұлттық өнерін жаңа жанрлармен және кәсіби шеберлікпен байытып, оның жан-жақты дамуына ықпал етті. Қазақ совет поэзиясының алыбы Жамбылдың «Менің Ленинградтық өнерім» атты мәңгілік патриоттық туындысын бүкіл ел оқыды. М.Әуезовтің, С.Мұқановтың, Ғ.Мүсіреповтің, Қ.Аманжоловтың, Б.Бұлқышевтің, Т.Жароковтың және басқа да соғыс жылдарындағы Қазақстанның жазушылары мен ақындарының шығармалары шабыт берді. Қазақстандық әртістер майданға шамамен 2000 концерт берді. Әдебиет, өнер және ғылымды дамытуда қазақ мәдениетінің қызметкерлерімен достық қатынасты сақтаған орыс ғылымы мен мәдениетінің көрнекті өкілдері А.К.Толстой, С.Я.Маршак, К.Г.Паустовский, Ф.И.Панферов, С.Н.Сергеев-Ценский, И.П.Бородин, Л.С. Берг, VI. Вернадский, Н.Ф. Гамалея, Н.Д. Зелинский, Л.И. Мандельштам, Ю.А. Завадский, С.М. Эйзенштейн, Н.Д. Мордвин, В.П. Марецкая, Н.К. Чер-Касов, С.С. Прокофьев, С.С. Туликов және басқалар үлкен әсер етті. Соғыс жылдарында Қазақстанға бауырлас республикалардан 13 мекеме, 19 театр және 30-дан астам жоғары оқу орындары көшіп келді. Ең қиын жағдайларға қарамастан, 1941 жылы Алматыда Шет тілдер институты, 1943 жылы Шымкент технологиялық құрылыс материалдары институты, 1944 жылы Алматы қыздар педагогикалық институты және Қазақ дене шынықтыру институттары ашылды. Интеллект Отанға шексіз берілгендіктің мысалын келтірді. Ғалымдар ұрыс алаңында Қазақстанның байлығын дамытып, жаңа қару-жарақ түрлерін жасап, жаңа технологиялық процестерді өндіріске енгізіп, жараланған сарбаздардың басым көпшілігін тез жинады. 23 типті авиация, моторлы, бұрын-соңды болмаған Т-34 танкілері, әйгілі «Катюша», жаңа артиллериялық қарулар, автоматты атыс қаруы және басқалары сол кездегі жеңіске кеңес ғалымдарының қосқан үлесі болды. Идеологиялық майданның сарбаздары Отанды қорғады, халықтың жеңіске деген сенімін нығайтты, майданға көмектесуге барлық күш-жігерін жұмсады, тыл мен майданнан бірлікті нығайтты, тыл, майдан және партизан елін нығайтты. Орталық радио күніне 18 сағат хабар таратады. Ол сұрапыл соғыс туралы шындықты КСРО халықтарының 70 тілінде және 28 шет тілінде айтты. Ұлы Отан соғысы жылдарында (1941-1945 жж.) Делегациялар Кеңес Армиясының сарбаздарына тылдың еңбекші халқына көмек көрсетті. Совет халқының фашистік басқыншыларға қарсы күресінде майдан мен тылдың біртұтастығын Қазақстан еңбекшілерінің әскери құрамалармен және бөлімдермен байланыста отырып, делегацияларды тылдан майданға және алдыңғы жағынан артқа жіберуі көрсетті. Республикадағы тамаша адамдар, стахановтық жұмысшылар мен жетекші колхозшылар біздің Отанымыздың қаһарман жауынгерлеріне елдің сыйлығын алып келді және туған Қазақстанға деген шынайы сүйіспеншілік пен қамқорлықты жеткізді. Алматы қаласы мен Алматы облысының еңбекшілері делегацияны 1941 жылғы желтоқсанда 8-гвардиялық атқыштар дивизиясының жауынгерлеріне жаңа жылдық сыйлықпен жіберді. Делегаттар сарбаздарды гвардияның жоғары атағымен құттықтап, артқы жағында жанқиярлықпен еңбек еткендігі туралы есеп берді. «Сақшылардың жүздері қуанышқа толы болды» деп жазды делегаттар елге оралғаннан кейін өз баяндамаларында. Жауынгерлерге, командирлерге және саясаткерлерге жаңа жылдық сыйлықтар үлестіріле бастады. Сарбаздардың қуанышында шек болмады. Олар бізбен қол алысып, әділдік пен отан үшін өз өмірлерін аямайтындықтарын айтты ... «Қазақстандық делегация Ленинградқа сыйлықтар салынған эскадрильялармен сапар шеккен. 1942 жылдың ақпанынан наурызына дейін Қарағанды делегациясы Ленинград майданына 24 вагон, ал Ақмола облысының делегациясы тамақ пен киім-кешегі бар 25 вагон әкелді. 1943 жылы Қызыл Армияның мерейтойына орай Қазақстан еңбекшілері Ленинградтың қаһарман қорғаушыларына 65 сыйлық автокөлігін жинады. Қазақстандық делегацияны ленинградтықтар, солдаттар, командирлер, Балтық теңізшілері мен партизандары ерекше ықыласпен қарсы алды. Адамдардың көп жиналған митингілері барлық жерде өтіп жатты. Ленинград радиосы Қазақстанның майданға қару-жарақ берудегі ерен еңбегін жариялады. 1941 жылы Алматыда майдан шебінде мәдени қызмет көрсету үшін концерттік бригадалар ұйымдастырылды. Олардың арасында республиканың көрнекті әншілері мен әртістері Қ.З.Байсейітова, Желебеков, М.Ержанов, Ғ.Құрманғалиев, Ж. Омарова, Е.Өмірзақов, Ұ.Тұрдықұлова, Ә.Ә. Үмбетбаев, М.Абдуллин, Б.Артықова, Н.Әбішев, Ш. Бейсекова, К.Лекеров; Биші Ш. Жиенқұлова, З.Розмұхамедова; Домбыраның ойыншысы Л.Мухитов болды. Орыс және қазақ халқының тарихындағы ең жарқын беттердің бірі - Ұлы Отан соғысы жылдарында КСРО Халық Комиссарлары Кеңесінің шешімімен Алматыда бірлескен көркем киностудия құру, бұл қазақ кинематографиясының дамуындағы елеулі қадам болды. «Мосфильм мен Ленфильм шеберлері қазақстандық әріптестерімен бірлесіп бірқатар көркем фильмдер түсірді. Белгілі режиссерлер, ХҚО мұғалімдері С. Эйзенштейн, С. Юшкевич, Г. Козинцев, Л. Трауберг актерлік шеберлікке сабақ беріп, өзінің бай кәсіби тәжірибесімен бөлісті. Режиссер У.Шекспирдің пьесасы негізінде О.Пыжова мен Б.Бибиков А.Айманов пен Х.Бокееваның қатысуымен «Асаға-тусау» пьесасы қазақ драма театрының ең жақсы шығармаларының бірі болды.Қазақстандағы алғашқы балалар мен жасөспірімдер театры, Сәтс пен В.Розов негізін қалаған қазақстандық суретшілермен бірге көптеген көрнекті суретшілер дүниеге келді.Концерттік бригадалар құрамына жазушылар - А.Әбішев, Ғ.Мұстафин, Ғ.Орманов, Қазақ КСР Халкомов жанындағы өнер бөлімінің бастығы кірді. С.Е.Толибеков, ФАФА-Кузьмич директоры және басқалар. Алдыңғы қатардағы делегациялар да күшейтуде маңызды рөл атқарды алдыңғы және алдыңғы байланыстар. 1942-1943 жылдары Қазақстанға майданнан 16, ал 1944 жылы - 6 делегация келді. Олардың ішінде Қазақстанда құрылған 8-ші гвардиялық атқыштар, 73-ші Сталинград-Дунай гвардиясы, 391, 310, 314-атқыштар дивизиялары және басқалары бар. Әскери бөлімдер мен құрамалардың сарбаздары кетті. Олар серіктестіктерде, колхоздарда, совхоздарда, оқу және ғылыми мекемелерде болды, өз бөлімшелерінің әскери мансаптары мен жолдастарының ерліктері туралы айтып берді. 1943 жылы 10 ақпанда 391 атқыштар дивизиясының делегациясы «Казахстанская правда» газетіне батырлығы мен ерлігі үшін Ленин орденін алған сарбаз Сартанов, капитан Ивкин, сержант Кравченко, әскери дәрігер Сухарукова туралы мақала жазды. 1943 жылдың сәуір-мамыр айлары аралығында «Киров» крейсерінің делегациясы екі апта бойы Алматыда және облыста болды және крейсер комсомолының мүшелерінен Қазақстанның барлық жастарына хат әкелді. Қазақстан жұмысшыларының делегацияларының майданға сапарлары және тылдағы жауынгерлердің оралуы, сондай-ақ демалысқа келген Кеңес Одағының батырларымен кездесулер майдан мен тыл арасындағы қатынастарды одан әрі нығайтты. Ол кеңес жауынгерлерін майдан шебінде ерлікпен шайқасуға, үй жұмысшыларын жанқиярлықпен жұмыс істеуге шақырды. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу: