1.Қазіргі заман тарихы курсының пәні, мақсаты мен міндеттері, дереккөздері, тарихнамасы және кезеңдері. «Қазақстанның қазіргі заман тарихы»
Қазақстан территориясында ядролық полигондарды құру
жүктеу/скачать 1,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| 37.Қазақстан территориясында ядролық полигондарды құру.
Қазақстан полигондары. Республика жерінде соғыс полигондары болған аумақтар 30 млн гектардан асады. Мұндағы соғыс техникасының қалдықтары, ракета сынықтары, бақылау обьектілері ешбір көмусіз шашылып жатыр. Олар негізінен - Семей, Нарын(Капустин Яр), Азғыр, Тайсойған, Байқоңыр ғарыш айлағы, Сарышаған сынақ полигондары. Ядролық қарудан тек атом бомбаларын сынаумен шектелмей, полигондарда соғыс ракеталарын, т.б. техникалары да сынақтан өтіп отырды. Батыс Қазақстан аумағында 1966-1979 жылдары 24 рет ядролық қару сыналған. Соның ішінде Азғыр полигоны ғана 6,1 мың гектар жерді алып жатыр. Мұндай сынақтар 1968-1970 жылдары Үстіртте де жасалған. Сол сияқты ірі полигондар қатарына Атырау облысының Тайсойған, Балқаш көлі маңындағы Сарышаған, Ташкент-4 сынақ алаңдары мен Байқоңыр ғарыш айлағы да жатады. Осы аймақтарда радиоактивті заттардың (кадмий, стронций, қорғасын) шекті мөлшері бірнеше есеге көбейіп кеткен. Полигондарға пайдаланылған жерлердің ауа, су, топырақ, тіпті өсімдіктер жабыны радионуклеидтермен ластанып, ауа және жер асты сулары арқылы мыңдаған километр жерге тарайтыны белгілі. Қазірдің өзінде Қазақстанда 2,6 млн адам мутагенез ауруымен есепте тұр. Қатерлі ісік, қан аурулары, сәулелік ауру, жүйке ауруларымен ауырғандар санының көрсеткіші бұл аймақта республика бойынша ең жоғары . Шығыс Қазақстанның 19 млн гектар жері 40 жыл бойы ядролық сынақтың полигоны болды. Полигондардың ішінде Семей өңірі ең көп зардап шеккен аймақ. Мұнда атом қаруын сынаудың ғылыми орталығы орналасқан. Ол - Курчатов қаласы. Бұрынғы Семей облысының Абай, Бесқарағай, Жаңасемей, Абыралы аудандарының аумақтары атом сынақтарының ордасы аталып, ең көп зардап шеккен экологиялық апатты аймаққа айналды. 1949 жылы 29 тамызда Қазақстанда 22 килотондық ядролық бомба жарылды. КСРО-ның Семей ядролық сынақ полигоны осылай басталды. Семей ядролық сынақ полигоны Қазақстанның солтүстік-шығыс бөлігінде, далалық және жартылай шөлді аймақта орналасқан, жалпы ауданы 18500 км2. 40 жыл ішінде ядролық сынақтар (1949-1989), Семей ядролық сынақ полигоны аумағында: жерде, ауада, жер асты мен суда ядролық, термоядролық қарудың 460-тан астам жарылысы болды. Сынақтар Шығыс және Солтүстік-Шығыс Қазақстан елді мекендерінің маңында жүргізілді. Бұл полигон айналасындағы аудандарда жоғары өлім мен бірнеше ұрпақтың денсаулығына ауыр зиян келтірді. Кеңес әскері мен ғалымдары сонау 1950 жылдары Шығыс Қазақстан халқының денсаулығы мен өміріне ядролық сынақтардың орасан зор зияны туралы ақпарат алды, бірақ соған қарамастан, сынақтар 1989 жылға дейін жалғасты. 1 миллионнан астам қазақстандық ядролық қарудың сынақ құрбаны болды. Семей полигонына іргелес аумақтың тұрғындары денсаулықтарына орны толмас зиян келтірді: қатерлі ісіктер, жүйке жүйесі аурулары, радиациялық ауру. Шығыс және Солтүстік-Шығыс Қазақстанда радиацияның әсерінен мыңдаған балалар ауыр туа біткен аурулармен дүниеге келді. Полигондағы ядролық жарылыстар мыңдаған азаматтардың мезгілсіз қайтыс болуына және жалпы өлімнің жоғары деңгейіне себеп болды. Семей полигоны аумағының едәуір бөлігі және оған іргелес Павлодар, Семей, Шығыс Қазақстан және Қарағанды облыстары экологиялық апат аймақтары болып танылды. Полигонның кейбір ластанған аймақтары қауіп төндіреді және мың жылдан астам уақыт өмір сүруге жарамсыз болып қалады. Семей полигонының атмосферасында және жер астында сыналған ядролық зарядтардың жалпы қуаты 1945 жылы Хиросимаға тасталған бомбаның қуатынан 2,5 мың есе артық. Семей полигоны - 20 ғасырдағы ең ірі ядролық полигон. Қауіптілігіне қарамастан халық тұрып жатқан жалғыз полигон болып табылады. 1980 жылдардың соңында халық азаматтары полигонды жабуды талап ете бастады. Осы жерде Олжас Сүлейменов, Сайым Балмұханов сияқты көрнекті ғалым өкілдері Семей ядролық полигонын жабуға ат салысып, «Невада- Семей» атты қозғалысын бастады. Бұл Қазақстан тарихындағы алғашқы экологиялық белсенділердің жаппай қозғалысы болды. Олардың қатарына КСРО-ның басқа республикаларынан және әлемнің басқа елдерінен келген адамдар қосылды. 1991 жылы 29 тамызда Қазақ КСР үкіметінің шешімімен Семей ядролық полигоны ресми түрде жабылды. |