-сурет. Тік бұрышты координаталар жүйесі

2-суретте көрсетілгендей, кез

келген нүктенің орны, мәселен А нүктесінің 
орны координаталар басынан осы нүктелердің Х,У осьтеріндегі проекциялары 
(ОХ, ОУ), яғни Х
А
, У
А
координаталарымен анықталады. Ал, осы X пен У 
осьтеріндегі АВ сызығының проекцияларын координаталар өсімшелері деп атап, 
оларды 

х, 

у деп белгілейміз. Координаталар өсімшелерінің белгілері де 
ширектің орнына байланысты, егер өсімшелердің бағыттары, яғни тік бұрышты 
үшбұрыштардың қажеттері координаталық осьтердің оң бағытымен сәйкес келсе, 
онда координаталар өсімшелері оң, ал сәйкес келмесе–теріс болады. 
Координаталар өсімшелерінің әр ширектеріндегі белгілері 1-кестеде келтірілген. 
1- кесте. Координата өсімшелерінің белгілірі 
Ширектер 
I 
II 
III 
IX 
Координата 
өсімшелері 
СШ 
ОШ 
ОБ 
СБ 

х 
+ 
- 
- 
+ 

y 
+ 
+ 
~ 
- 
Егерде А нүктесінің Х

, У

координаталары және А мен В нүктелері 
арасындағы 

х пен 

у координата өсімшелері белгілі болса, онда В нүктесінің 
координаталары мынаған тең болады 
Х
В
=Х
А
+

х; У
в
=У
А
+

у
Координаталардың бұл тікбұрышты жазық жүйесі горизонталь түсірістер 
жүргізіп және олардың нәтижелері бойынша жердің пландарын жасаған кездерде 
қолданылады. 
Зоналық тік бұрышты жазық координаталар жүйесі. Жер бетінің едәуір 
территориясын планға, картаға түсіру үшін жер бетіндегі нүктелерді эллипсоид 
бетінен жазық бетке кескіндеу қажет болады. Міне, осындай кескіндеу кезінде 
мына төменгі шарттар сақталуы керек: 
1) жер бетіндегі арақашықтар өзгерістерінің ауытқу мөлшерінің шамалы 
болуы; 
2) жер бетіндегі бұрыштың проекцияға ешқандай өзгеріссіз түсірілуі; 
3) географиялық координаталардан тік бұрышты координаталар жүйесіне 
көшу мүмкіндігі. 

Осы жоғарыда айтылған шарттарға көлденең цилиндрлік деп аталатын неміс 
ғалымы Гаусс ұсынған проекция тәсілі сәйкес келеді. Бұл проекцияға Жер 
эллипсоидының беті зоналарға бөлінген. Ол зоналар (3, а-сурет) шығысы мен 
батысында меридиандармен шектеліп, оңтүстік полюстен солтүстік полюске 
қарай созылып жатады. 

жүктеу/скачать 0,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: