Ресми статистика – үкімет ведомстволары жинап және басып шығарған

100 
Статистика ХVІІ ғасырдың ортасында «
саяси арифметика
» ретінде пайда 
болды. АлХVІІІ ғасырда 
«мемлекеттану
» деген ұғымды білдірді. Ғылыми 
айналымға кіргізген ағылшын ғалымы – 
Уильям Петти
(1623–1687). 
1746 жылы неміс ғалымы Готфрид Ахенваль өзі сабақ беретін Германия 
университетінде «Мемлекет ісін жүргізу» курсының орнына «Статистика» 
сөзін қолдануды ұсынды. Бұдан статистика тек соңғы ғасырларда пайда болды 
деген ой тумауы керек. Мемлекет ішіндегі халық, әскер, салық жинау және мал, 
жер көлемінің сандық сипатын біліп отыру сонау көне замандағы елдердің 
бәрінде болған. 
Қазақ жерлерінің Ресей империясының құрамына кіруіне байланысты санақ 
жүргізу мәселесі туындады. 1868 жылы Түркістан губерниялық статистика 
комитеті құрылды. Оған қарасты Сырдария жәнеЖетісу обылыстарында 
статистикалық 
бюролар 
құрылды. 
ХІХ 
ғасырдың 
70-жылдарының 
орташеніндеОрал, Семей, Ақмолажәне Торғай облыстарында осындай 
комитеттер ашылды. Қазақстандағы статистикалық комиттетер санақ жүргі-
зумен қатар тарихи-этнографиялық зерттеулерменде айналысты. 
1906–1912жылдары Ресей статистері П. Скрыплев, П. Румянцев Сырдария және 
Жетісу облыстарында. Статистикалық экспедиция ұйымдастырып қазақ 
шаруашылығын тексеріп оның нәтижесін 1908–1913 жылдарыТашкентте 8 
томдық кітап етіп шығарды. 1904–1911 жылдарыосындай экспедицияныП. 
Хворостинский, В. Кузнецов және А. Переплетчиков дегендер Торғай , Ақмола 
және Семей облыстарын тексерді. 13 томдық материалдары1909–1913 жылдары 
жарияланды. 
Алынған материалдар негізінде ХХ ғасырдың басында қазақ жерлер жаппай 
алынып «Переселен қорына» өткізіле бастады. Игерілген егістіктер өткізілген 
ирригациялық 
құрлыстарымен 
Ресейден 
қоныс 
аударылған 
«қара 
шекпенділерге» таратып берілді. Мұндай шара қазақ шаруашылығын 
күйзеліске ұшыратты. 
1920жылы «КазақАССР мемлекеттік статистика туралы Ереже» бекітілді. 
Кеңес өкіметіхалық шаруашылығын жоспарлау мемлекеттік басқару ісінің 
ажырамас бөлігі ретінде қарастырды. Ал мемлекеттік санақ жүйесі 
жоспарлаудың негізі болып есептелді. Сондықтан бұл жұмысқа аса мән берді.
Кеңес заманында ел ішінде санақ жүргізу жұмысы экономиканың көптеген 
салалары мен негізгі қоғамдық процестерді (халық саны, өнеркөсіп, ауыл 
шаруашылығы, транспорт, байланыс, сауда, қаржы, мәдениет салалары, 
денсаулық, еңбек пен еңбекақы т.б.) қамтыды. 

жүктеу/скачать 2,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: