Жеткіншек жасындағы балалары бар отбасы

Жеткіншектік кезеңде бала-ата-аналық қатынастар жүйесі қайта қаралады, жеткіншектер құқығы құптала бастайды, біртіндеп еркіндікке, дербестілікке мүмкіндік беріледі; отбасының үлкендеріне, аға буынына (ата-әжеге) қамқорлық жасалады; ерлі-зайыптылар үлкен отбасы үшін жауапкершілік алады, үлкен және орташа буын арасында қарым-қатынас сипаты өзгереді: аға (үлкен) буын орта буынның көшбасшылық рөліне мойынсынады; орта өмірдегі дағдарысты жеңуге баса назар аударылады, тұлғалық даму және өзіндік жандану, кәсіби және мансап мәселелері шешіледі.

Отбасының өмірлік циклінің бұл кезеңі аса жоғары мазасыздығымен ерекшеленеді. Ерлі-зайыптылар қатынастарында махаббат сезімі жоғалады, түңілу, серіктесті «бағаламау» және некеге қанағаттанбау сезімі байқалады. Осы кезеңде жиі кездесетін ерлі-зайыптылық опасыздықерлі-зайыптылардың өмірлік жолдарын қайта қарауға тырысуын және басқа серіктесті іздеу арқылы өзін-өзі жүзеге асырудың жаңа мүмкіндіктерін табуын аңғартады, мұнымен жаңа өмірлік мақсаттар және тұлғалық өсудің жаңа мүмкіндіктері, эмоциялық жақын байланыстар орнату, бұрынғы қателіктер жүгінен, кінәлілік сезімінен және күйініш, шерден арылу байланысып жатыр. Десек те басқа серіктес іздеу бұрынғы өміріне түңілуді, өткен өмірін жағымсыз етіп бағалауды және «өмірін таза парақтан бастауды» білдірмейді. Орта жастағы дағдарысты осылайша шешу – тұлғалық жетілмеумен және жас дағдарысын бұрынғы отбасылық жүйені жұмылдыру негізінде конструктивті шеше білмеумен байланысты. Әрине, бұл дағдарыстың отбасылық жүйенің әбден мерзімі жеткен қайшылықтарын шиеленістіре түсетіні сөзсіз, осының салдарынан отбасы ыдырап, ерлі-зайыптылық қатынастар тоқтайды. Дегенмен де бала-ата-аналық қатынастар сақталып, ажырасқан отбасы бұрынғыша бала тәрбиелеу қызметін атқара бермек.

Ересектік статус алған балалардың бөліну кезеңі (ересек балалары бар отбасы). Отбасының өмірлік циклінің бұл кезеңінде ата-аналардың ересек балалармен қатынасының жаңа түрі қалыптасады. Балалар өзінің жеке отбасы болмаса да ата-аналарымен бірге тұра алады, батыспен салыстырғанда қазақстандық, ресейлік отбасыларда мектепті тәмамдау баланың отбасынан жырақтауына, әсіресе аумақтық, кейбір жағдайда қаржылық-экономикалық алыстауына себепші болады. Ересек балалар басқа қалаға оқуға түскенде немесе пәтер жалдағанда ата-аналарынан бөлек тұра алады, осылайша олар дербестілікке, автономияға ұмтылып, өздерінің ересектік статусын танытады. Ересек балалар некеге түсуі немесе үйленбеуі (тұрмысқа шықпауы) мүмкін. Отбасының өмірлік циклінің бұл кезеңінің ерекшелігі – ерлі-зайыптылардың бала тәрбиелеу қызметін тоқтатуы және олардың кәсіби, әлеуметтік белсенділікті сақтауы болып табылады.

Бұл кезеңде икемді отбасы жүйесі қалыптасады, отбасылық жүйенің диада ретінде құрылуы байқалады; «ересек-ересек» типі бойынша ата-аналар мен балалар арасында қатынастардың жаңа жүйесі қалыптасады; отбасылық жүйеге жаңа мүшелер (ұлдың әйелі немесе қыздың күйеуі, немерелер) қосылады; жаңа отбасылық рөлдер қабылданады – әже және ата рөлі; аға буынға қамқорлық жасау, ата-аналардың дәрменсіздігін қабылдау, күтім жасау.

Отбасының өмірлік циклінің бұл кезеңі тәрбиелік қызметті атқарудың аяқталуымен, ересек балалардың бөлінуімен және отбасылық жүйенің жаңаша қайта құрылу қажеттігімен ерекшеленеді. Ерлі-зайыптылар үшін қарым-қатынасты өмірлік циклдің алғашқы кезеңіндегідей диада негізінде құру міндеті туындайды. Өткен кезеңдерде ата-аналық негіздегі қатынастардың басымдығы есейген ересек балалардың бөлінуі кезінде өмірдің мәнін жоғалту тәрізді сезімнің туындауына, отбасының құнсыздануына және ерлі-зайыптылық қатынастың салқындауына (ортақ мақсат – балаларды тәрбиелеу тоқтайды) жиі әкеліп соғады. Осы кезеңде ата-аналардың ересек балаларының отбасынанбилік етуді және көшбасшы болуды талап етуі немесежаңа құрылған отбасына өктемдік көрсетіп, бала тәрбиелеу т.б. рөлді иемденіп, «орны толмас» мүше болуға тырысып бағу. Мысалы, мұндай мінез-құлық балаларының отбасында авторитарлы-директивті стильді жүзеге асыратын әжелердебайқалады, әдетте ондай әжелер отбасының бұзылуына (деструкциясына) және ажырасуына себепші болып келеді.

Жоғарыда аталған отбасының көрінісіне қарама-қарсы мысал – отбасылық жүйенің үйлесімділігін қамтамасыз ететін ерлі-зайыптылық қатынас – серіктестердің бір-бірін жаңаша көзқараста, төзімділіктің, сабырлықтың арқасында қалыптасқан өмірлік тәжірибе негізінде «тануы» болып табылады.Бұл жағдайда ерлі-зайыптылар бір-бірін жаңадан танығандай болып, ерлі-зайыптылық қатынастарды жұбайының жаңа тұлғалық қасиеттері негізінде орнатады. Кейде ерлі-зайыптылар бір-біріне таңдана қарап, тіпті бейтаныс адаммен өмір сүріп жатқандай сезінеді, мұндай отбасының болашақ тағдыры ерлі-зайыптылардың жаңа қатынас құруды қалауына және сондай қатынасқа дайындығына байланысты болып келеді. Отбасында немерелердің дүниеге келуі тәрбиелік қызметтерді атқару үшін жаңаша рөлдік мүмкіндіктер береді, ерлі-зайыптылар ата-әже рөліне ауысады.