47.Қазтуғанның «Бұдырайған екі шекелі» толғауына әдеби-теориялық талдау жасау
Өзіне арнаған мадақ жырында Қазтуған былай толғайды:
Бұдырайған екі шекелі,
Мұздай үлкен көбелі,
Қары ұнымы сұлтандайын жүрісті,
Адырнасы шәй жібек оққа кірісті,
Айдаса – қойдың көсемі,
Сөйлесе – қызыл тілдің шешені,
Ұстаса – қашағанның ұзын құрығы,
Қалайылаған қасты орданың сырығы,
Билер отты би соңы,
Би ұлының кенжесі,
Буыршынның бұта шайнар азуы,
Бидайықтың көл жайқаған жалғызы,
Бұлыт болған айды ашқан,
Мұнар болған күнді ашқан,
Мұсылман мен кәуірдің
Арасын өтіп бұзып дінді ашқа
Сүйінішұлы Қазтуған!
Таза далалық поэзия! Бұл жолдар қазақ тілінде ғана сұлу, қазақ оқушысына ғана түсінікті. Мұздай ызғарлы ауыр сауыт киген батыр көтермелеу үшін өзін номадтың түсінігіндегі ең әулетті, ең құрметті деген заттарға балайды. Тарпаң тағыны ұстар ұзын құрық, ақ орданы сүйеп тұрған әшекейлі сырық, жас бураның тал қайзар өткір азуы, қыранның жембасар тырнағы, - алтын да, күміс те, алмас та емес, бірақ алтыннан да, алмастан да салмақты, іріктеліп, екшелеп алынған образдар. Осы жолдардан Қазтуғанның жорықшы, жауынгер жырау болғандығы көрінеді. Сонымен бірге жыраудың эпосшы болғандығы да аңғарылады. Ноғайлы цикліндегі жырлардың біразынан Қазтуған поэзиясының әсері байқалады. Бұл тұрғыдан алғанда Қазтуған – қазақ эпосын жасаушылардың бірі.
Бұлыт болған айды ашқан,
Мұнар болған күнді ашқан, -
деп шалқыған Қазтуғанның білегінің күші қаншалық болғанын біз білмейміз, ал ақындығына келсек, оның мұндай сөздерді айтуға толық хақысы болғандығы көрінеді.
Қазтуған жырау “ Мадақ жыры”
Бұл толғау 7,9,13 буынды,2 бунақты,17 тармаққа құрылған.Бұл толғауда ұйқастың қара өлең,егіз,шұбыртпалы ұйқас түрлері кездеседі.
Эпитет: қызыл тіл,қасты орда
Теңеу: мұздай
48. Шалкиіз жыраудың «Аспанды бұлт құрсайды» толғауын талдау
Жыраудың Би Темірге арнаулары ең алдымен, көңіл күй құпиясын құдіретпен ауыздықтаған үздік өлең, әлемдік деңгейдегі поэзия. Тұнып тұрған теңеу айдарлы сөз. Шалкиіз сөзге көңілдің бар күйін: сесін де, кегін де, айбарын да, ақыл өсиетін де, өзі мен өзгеге берер бағасын да, ханына деген өксікті өкпесін де сыйғызады.
Аспанды бұлт құрсайды-
Күн жауарға ұқсайды,
Көлдерде қулар шулайды-
Көкшіліден ол айуан
Соққы жегенге ұқсайды,
Көп ішінде бір жалғыз
Көп мұңайып жылайды-
Күйбеңдескен көп жаман
Сөзі тигенге ұқсайды!
Жыр-арнаулар тұтастай троптардан тұрады десе болардай. Жыраулар поэзиясының барша көркемдік кездері, шарты мен салты көрініс беріп жатқан өлең. Арабы торым, алдаспаным, қағбамсың алтынсың, жібексің, сұлтансың, сұңқарсың.
Достарыңызбен бөлісу: |
