Соттың құрамы, қарсылық білдіру

1. Соттың бірінші сатысындағы азаматтықістерді соттың атынан әрекет ететін судья жеке-дара қарайды.

2. Істерді апелляциялықтүрде немесе қадағалау сатысындағы соттарда қарауды соттың алқалы құрамы жүзеге асырады. Іс алқалы түрде қаралған кезде соттың құрамына саны тақ(кем дегенде үш) судья кіруге тиіс, олардың біреуі төрағалықетуші болып табылады.

Алқалы құрамдагы соттың мәселелерді шешу тәртібі

1. Істерді соттың алқалы құрамы қараған және шешкен кезде барлықсудьялар тең құқықтарды пайдаланады. Істі алқалы түрде қараған және шешкен кезде туындаған барлықмәселелерді судьялар көпшілік дауыспен шешеді. әрбір мәселені шешкен кезде судьялардың ешқайсысы дауыс беруден қалыс қалуға құқылы емес.

2. Төрағалықетуші ұсыныстарды енгізеді, өз пікірін айтады және соңынан дауыс береді.

3. Көпшілік шешімімен келіспеген судья осы шешімге қол қоюға міндетті және ерекше пікірін жазбаша түрде баяндай алады, ол төрағалықетушіге тапсырылады және мөр басылған конверттегі іске қоса тіркеледі. Ерекше пікірмен апелляциялықжәне қадағалау сатыларындағы сот осы істі тиісті сатыда қарау кезінде танысуға құқылы. Судьяның ерекше пікірінің бар екендігі туралы іске қатысушы адамдарға хабарланбайды және ерекше пікір соттың отырыс залында жарияланбайды.

Судьяның істі қарауға қайта қатысуына жол берілмейтіндігі

1. Бірінші сатыдағы сотта азаматтықісті қарауға қатысқан судья сол істі апелляциялықнемесе қадағалау сатысындағы сотта қарауға, сондай-ақоның қатысуымен қабылданған шешім күшін жойған жағдайда бірінші сатыдағы сотта істі жаңадан

қарауға қатыса алмайды.

2. Апелляциялықсатыдағы сотта істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші немесе қадағалау сатысындағы соттарда қарауға қатыса алмайды.

3. Апелляциялықнемесе қадағалау сатысындағы сотта істі қарауға қатысқан судья, өзінің қатысуымен қабылданған қаулы күшін жойған жағдайда аталған сатыларда осы істі қарауға қайтадан қатыса алмайды.

4. қадағалау сатысындағы согга істі қарауға қатысқан судья осы істі бірінші, апелляциялықсатылардағы соттарда жаңадан қарауға қатыса алмайды.

Судьяға қарсылықбілдіру үшін негіздер.

1. Егер судья:

1) осы істі мұның алдындағы қарау кезінде куә, сарапшы, маман, аудармашы, өкіл, сот отырысының хатшысы, сот орындаушысы, сот приставы ретінде қатысса;

2) іске қатысушы адамдардың немесе олардың өкілдерінің біреуінің туысы болса;

3) істің нәтижесіне жеке, тікелей немесе жанама түрде мүдделі не оның әділдігіне негізді күмән туғызатын өзге де мән-жайлар болса, ол істі қарауға қатыса алмайды және оған қарсылықбілдірілуге тиіс.

2. Істі қарайтын соттың құрамына өзара туыс адамдар кіре алмайды.

Прокурорға, сарапшыға, маманға, аудармашыға, сот отырысының хатшысына, сот приставына қарсылықбілдіру үшін негіздер

1. Азаматтықіс жүргізу Осы Кодекстің 40-бабының бірінші бөлігінде аталған қарсылықбілдіру үшін негіздер прокурорға, сарапшыға, маманға, аудармашыға, сот отырысының хатшысына, сот приставына да қолданылады /3/.

2. Сонымен қатар сарапшы немесе маман, егер:

1) ол іске қатысушы адамдарға немесе олардың өкілдеріне қызмет жағынан немесе өзгедей тәуелді болса немесе тәуелділікте болып келсе;

2) ол тексеру жүргізіп, оның материалдары сотқа жүгінуге негіз болса не осы азаматтықісті қарағанда пайдаланылса, істі қарауға қатыса алмайды.

3. Прокурордың, сарапшының, маманның, аудармашының, сот отырысы хатшысының, сот приставының осы істі мұның алдында қараған кезде тиісіншө прокурор, сарапшы, маман, аудармашы, сот отырысының хатшысы, сот приставы ретінде қатысуы оларға қарсылықбілдіруге негіз болып табылмайды.

қарсылықтар білдіру (өздігінен бас тарту) туралы мәлімдемелер және оларды шешудің тәртібі:

1. Осы Кодекстің 40, 41-баптарында аталған мән-жайлар болған кезде судья, прокурор, сарапшы, аудармашы, сот отырысының хатшысы, сот орындаушысы, сот приставы өздігінен бас тартуды мәлімдеуге міндетті. Сол негіздер бойынша іске қатысатын адамдар қарсылықбілдіретінін мәлімдеуі мүмкін /4/.

2. ¤здігінен бас тарту мән қарсылықбілдіру істі мәні бойынша қарау басталғанға дейін дәлелденіп, мәлімделуге тиіс. Істі қарау барысында өздігінен бас тарту (қарсылықбілдіру) туралы мөлімдеме жасауға қарсы болу (қарсылықбілдіру) негіздері сотқа немесе өздігінен бас тартуды (қарсылықбілдіруді) мәлімдеуші адамға істі қарау басталғаннан кейін белгілі болған жағдайда ғана жол беріледі.

3. Істі жекедара қараушы судьяға мәлімделген қарсылықбілдіруді (өздігінен бас тартуды) сол соттың төрағасы немесе сол соттың басқа судьясы, олар болмаған жағдайда- жоғары тұрған сот судьясы қарайды.

4. Істі соттың алқалы құрамда қарауы кезінде судьялардың біреуі өздігінен бас тартуды (қарсылықбілдіруді) мәлімдеген жағдайда сот іске қатысушы адамдардың пікірін тыңдайды және, егер түсініктеме бергісі келсе, қарсылықбілдірілген судьяның пікірін тыңдайды және қарсылықбілдіру туралы мәселені қарсылықбілдірілген судьяның қатысуынсыз шешеді. қарсылықбілдіруді жақтаған және оған қарсы дауыстар саны тең болған кезде судья қарсылықбілдірілген болып есептеледі. Бірнеше судьяға немесе соттың бүкіл құрамына мәлімделген қарсылықбілдіруді нақсол сот толыққұрамында жай көпшілік дауыспен шешеді.

5. қарсылықбілдіруді қабылдамай тастау немесе қанағаттандыру туралы ұйғарым шағым беруге, наразылықкелтіруге жатпайды. ¦йғарымға келіспеушілік туралы дәлелдер аппеляциялықнемесе қадағалау шағымдарына, наразылықкелтіруге енгізілуі мүмкін.

6. Прокурордың, сарапшының, маманның, аудармашының, сот отырысы хатшысының, сот орындаушысының, сот приставының ездігінен бас тартуы (қарсылықбілдіруі) туралы мәселені істі қарайтын сот шешеді.

7. ¤здігінен бас тарту (қарсылықбілдіру) туралы мәселе соттың ұйғарымымен шешіледі.

қарсылықбілдіру (өздігінен бастарту)туралы мәлімдемені қанағаттандырудың салдары

1. Аудандықнемесе оған теңестірілген сотта істі жеке-дара қараушы судья қарсылықбілдірген жағдайда бұл істі сол сотта басқа судья қарайды. Егер іс қаралатын сотта судьяны ауыстыру мүмкін болмаса, жоғары тұрған сот арқылы іс басқа аудандықнемесе оған теңестірілген сотқа беріледі.

2. Облыстықнемесе оған теңестірілген сотта, қазақстан Республикасының Жоғарғы сотында істі қарау кезінде судья өздігінен бас тартқан не қарсылықбілдірген не соттың барлыққұрамы қарсылықбілдірген жағдайда, істі сол соттағы басқа су-дья немесе басқа құрамдағы судьялар қарайды.

3. Егер облыстықнемесе оған теңестірілген сотта өздігінен бас тарту немесе қарсылықтар білдіру қанағаттандырылғаннан кейін не осы Кодекстің 39-бабында аталған себептермен осы істі қарау үшін соттың жаңа құрамын құру мүмкін болмаса,

облыстықнемесе соған теңестірілгөн сот іс бойынша тараптар болса, ол қаралатын сот ұйғарымы үшін іс қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына берілуге тиіс /4/.

Іске қатысушы тулғалардың құрамы

Тараптар: дау нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар, дау нысанасына бесталаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, прокурор, мемлекеттік органдар, жергілікті өзін өзі басқару органдары, ұйымдар немесе Кодекстің 6-б және 7-баптарында көзделген негіздер бойынша процеске қатысатын жекелеган азаматтар, сот ерекше іс жүргізу тәртібімен қарайтын істер бойынша мәлімдеушілөр мен мүдделі адамдар (осы Кодекстің 289-бабы) іске қатысушы тұлғалар болып танылады.

Азаматтықіс жүргізу құқыққабілеттілігі Азаматтықіс жүргізу құқықтары мен міндеттеріне ие болу қабілеттілігі (азаматтықіо жүргізу құқыққабілеттілігі) материалдыққұқықсубъектілері болып табылатын барлықазаматтар мен ұйымдар үшін бірдей дәрежеде танылады /3/.

Азаматтықіс жүргізу әрекет қабілеттілігі

1. Сотта құқықтарын өз іс-әрекеттерімен жүзеге асыру және міндеттерін орындау, іс жүргізуді өкілге тапсыру қабілеттілігі (азаматтықіс жүргізу әрекет қабілеттілігі) он сегіз жасқа толған азаматтарда және ұйымдарға толықкөлемде болады.

2. Он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақәрекет қабілеті шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың ата-аналары немесе өзге де “заңды өкілдері қорғайды, алайда сот мұндай істерге кәмелетке толмағандардың немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған азаматтардың өздерін тартуға міндетті.

3. Он төрт жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың, сондай-ақәрекет қабілеттілігі шектеулі деп танылған азаматтардың құқықтарын, бостандықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін сотта олардың заңды өкілдері қорғайды.

4. Заңда көзделген жағдайларда, азаматтық, отбасылық, еңбек, кооперативтік, әкімшілік және өзге де құқыққатынастарынан және тапқан табысына немесе кәсіпкерлік қызметтен түскен кірістеріне билік етуге байланысты мәмілелерден туындайтын істер бойынша он төрт жастан он сегіз жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың өз құқықтарын жөне заңмен қорғалатын мүдделерін өз басы қорғауға құқығы бар. Кәмелетке толмағандарға кемек көрсету үшін кәмелетке толмағандардың заңды өкілдерін мүндай істерге қатысуға тарту соттың қалай шешуіне байланысты.

Іске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен міндеттері

1. 
   Іске қатысушы тұлғалардың іс материалдары мен танысуға, олардан үзінділер жазып алуға және көшірмелер түсіруге; қарсылықтарын мәлімдеуге; дәлелдеме табыс етуге және оларды зерттеуге қатысуға; іске қатысушы басқа адамдарға, куәларға, сарапшылар мен мамандарға сұрақтар қоюға; өтініш жасауға, соның ішінде қосымша дәлелдеме талап ету туралы өтініш жасауға; сотқа ауызша және жазбаша түсініктемелер беруге; сот процесі барысындатуындайтын барлықмәселелер бойынша өз дәлелдерін келтіруге.