3 дәріс. Танымдық процестер психологиясы Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1. Танымдық процестер. Танымдық процестер туралы қысқаша сипаттама.
2. Түйсік туралы жалпы түсінік. Түйсіктің негізгі түрлеріне сипаттама.
3. Қабылдау туралы түсінік. Қабылдаудың негізгі қасиеттері мен түрлері.
4. Естің анықтамасы және жалпы сипаттамалары. Естің негізгі түрлері. Есте сақтаудың негізгі процестері мен механизмдері (есте сақтау, сақтау, көбейту, ұмыту).
5. Зейін туралы түсінік. Зейіннің негізгі түрлері. Зейін қасиеттерінің негізгі сипаттамалары (тұрақтылық, бөліну, шоғырлану, ауысу, көлем).
1. Танымдық процестер. Танымдық процестер туралы қысқаша сипаттама. Танымдық процестер - бұл қоршаған ортадан ақпарат пен білімді алуды, сақтауды қамтамасыз ететін психикалық процестер. Қабілеттер, талант, данышпандық, зеректік және даму деңгейі туралы айтқанда, бұл, ең алдымен, танымдық процестерді білдіреді деп айта аламыз. Адам осы бейімділікпен туады, бірақ өмірдің басында оларды бейсаналық түрде пайдаланады; болашақта олардың қалыптасуы жүреді. Егер ол оларды дұрыс қолдануды, ең бастысы - дамытуды үйренсе, ол ең өршіл мақсаттарға қол жеткізе алады.
Танымдық процестердің әр түрлі жіктелімдері бар, көбінесе сегізі ажыратылады. Олардың қысқаша сипаттамасы:
Ес: бұл уақыт бойынша жинақталған тәжірибені есте сақтау, ұмыту және қайталау жүйесі. Танымдық процестер психологиясында есте сақтау тұлғаның тұтастығын қамтамасыз етеді.
Зейін: бұл бір нәрсені қабылдаудың таңдамалы бағыты. Сонымен бірге зейін жеке таным процесі ретінде қарастырылмайды, керісінше басқалардың қасиеті болып саналады.
Қабылдау: қоршаған әлем объектілерінің сезімдік танымы, дүниедегі заттар мен құбылыстардың біздің сезім мүшелерімізге тікелей әсер ету нәтижесінде сол заттар мен құбылыстардың кейбір ерекшеліктерінің миымызда бейнеленуі.
Ойлау: бұл басқа танымдық процестердің көмегімен қабылдауға болмайтын құбылыстар туралы белгілі бір білім алуға мүмкіндік. Ол сөздік-логикалық, көрнекі-кәсіпкерлік, практикалық, көрнекі-бейнелі болуы мүмкін.
Қиял:адамның санасында бейнелердің, көріністердің, немесе объектілер идеяларының өздігінен пайда болуы немесе алдын-ала құрылуы. Көрнекі-бейнелі ойлаудың негізі болып табылады.
Сөйлеу: тіл арқылы көрінетін қарым-қатынас процесі. Адам лингвистикалық құрылыстарды қабылдай алады, тілді қолдана отырып, өз ойын жасай алады.
Елестету (көрініс): әртүрлі объектілердің сапасын санада бейнелеу мүмкіндігі. Сөйлеу, фонетикалық, есту, интонациялық, музыкалық және визуалды көріністер бар.
Түйсік: адамның айналасындағы белгілі бір құбылыстар мен заттарды сезіну қабілеті. Біздің санамыз олардың арқасында ғана бар деп айта аламыз. Көру, есту, дәм сезу, иіс сезу түйсіктері бар (дегенмен кейбір ғалымдар бұлар тек негізгі, сонымен қатар, қосымша түйсіктер де бар деп санайды). Түйсік (сезім мүшелері) арқылы алынған ақпарат миға беріледі және қабылдау әрекетке көшеді.