Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

21 

3. Ералиева М. Білім мазмұнын іс-әрекеттік тұрғыда жетілдіру \\ Бастауыш мектеп № 10, 2005 

3-4 бет. 

4. Государственный общеобязательный  стандарт образования Республики Казахстан. Среднее 

общее образование.Алматы, 2006.   

5.  Кобдикова  Ж.У.  Педагогическая  технология  уровневой  дифференциации  обучения  в 

средней школе Диссер на соиск.канднаук. Алматы, 2000.С.165. 

6. Кларин И.В. Развитие педагогической технологии и проблемы теории обучения \\ Советская 

педагогика, 1984, № 4.С.117-122. 

7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. Москва, 1998.С. 4-6.  

8.  Поташник  М.М.,  Ямбург  Е.А.  и  др.  управление  качеством  образования.  Москва. 

Педагогическое общество России, 2004.С.448. 

9.  Қараев  Ж.А.,  Қуанбаева  Б.О.  Жетілдірілген  педагогикалық  жүйені  жобалаудың 

дидактикалық шарттары \\ Поиск, 2004. № 1.С.233-236.  

10. Караев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Актуальные проблемы модернизации педагогической системы 

на основе технологического подхода. Алматы, Жазушы. 2005.С.135.  

 

Резюме 

Статья 

посвящяна 

психолого-педагогическим 

аспектам 

организации 

личностно-

ориентированного обучения в начальной школе.   

Summary  

Paper is devoted to psychological and educational aspects of the organization of student-centered 

learning in primary school. 

 

 

ӨЛКЕТАНУ ІС-ӘРЕКЕТІНДЕ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ БАҒДАРЫН 

ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ 

 

Н.С.Сайлауова, п.ғ.д., Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 

Ж.Таңатарова,  Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің магистранты  

 

Қазақстан  Республикасы  «Мәдени  мұра»  мемлекеттік  бағдарламасында  ауыз  әдебиетін, 

дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыпты  зерделеудің  тұтастай  жүйесін  құру  шеңберінде  қазақ  халқының 

тарихымен,  материалдық  және  рухани  мәдениетімен  байланысты  негізгі  ғылыми  проблемаларды 

зерттеу  және  танымал  ету,  оның  ішінде  Орталық  Азияның  қазақтары  мен  көшпелі  халықтар  

қоғамының  өткен  өмірінің  бай  тарихын  зерттеу  және  танымал  ету  жөніндегі  іс-шаралардың  іске 

асырылатыны  көрсетілген.  Жоғарыда  көрсетілген  жобаны  іске  асыру  мақсатында  көптеген 

мемлекеттерге  ғылыми-іздестіру  экспедициялары  ұйымдастырылып,  олардың  міндеті  Қазақстан  үшін 

тарихи-мәдени құнды  жазбалар мен мұрағаттық  ескерткіштердің маңыздылығы көрсетілген. 

Еліміздің  ертеңгі  болашағын  қамтамасыз  ету  үшін  жас  ұрпақтарды  мемлекеттік  «Мәдени  мұра» 

нысандарына,  жалпы  ұлттық  құндылықтарды  құрметтеп,  қастерлеуге,  өлкетану  іс-әрекетінде 

бағдарлы білім беру өзекті мәселеге айналуда. 

Ежелгі дүние философтарының ішінде Сократ этика негізін қалаушы ретінде бірінші болып игілік, 

ізгілік пен әдеміліктің – осы түсініктермен белгіленетін қылықтар немесе заттарға байланысты емес – 

олардың  өз  бетінше  не  екендігі  туралы  сұраққа  жауап  табуға  тырысты.  Оның  пікірі  бойынша,  осы 

негізгі  өмірлік  құндылықтарды  анықтау  барысында  қол  жеткізілетін  білім  –  адамгершілік  мінез-

құлықтың  негізінде  жатыр.  Сократтың  көзқарасы  бойынша,  игілік  («агатом»)  адамның  қойған 

мақсатына байланысты анықталады.  Жеке тұлға дамуының заңдылықтары ретінде: ішкі және сыртқы 

жағдайды  есепке  алу;  іс-әрекеттегі  өзін-өзі  жетілдіруге  деген    байланысты  белсенділігін  ескеру;  өзі 

қатысатын  іс-әрекет  мазмұны  мен  түрткіге  байланыстылығы;  көптеген  факторлардың  әсері 

басшылыққа  алынады.  Ол  жеке  тұлғаның  дұрыс  қалыптасуына  («құдайдың  бергені»,  мысалы  жан-

дүние,  ақыл-ой)  және  мақтауға,  дәріптеуге  тұрарлық  (бағаланғандар,  мақтауға  тұрарлықтар) 

игіліктерді, сонымен бірге жақсылық үшін де, жамандық, жауыздық үшін де қолданылатын игіліктерді 

(билік,  байлық,  күш,  әдемілік)  атап  көрсетеді.  Автор  «игілік  мақсат  та  болуы  мүмкін,  мақсат  та 

болмауы  мүмкін»  -  деген  қорытынды  жасаған.  Аристотельдің  пікірі  бойынша,  игілік  жан-дүниеде 

(ізгілік  сияқты),  денеде  (денсаулық,  әдемілік)  немесе  осылардан  тыс  (байлық,  билік,  құрмет)  болуы 

мүмкін. Ал, Аристотель «жақсылық», «игілік» ұғымдарын жағымды мінез-құлықты, рухани құндылықты 

бейнелеуде  қолданады.  Құбылысты,  затты  жағымды  бағалау  адам  үшін  құнды  игілікті  түсінуге 

негізделген.  

Я.А.Коменский  алғаш  рет  жергілікті  материалдарды  педагогикада  қолдану  туралы  балалардың 

табиғатты  бақылау  негізінде  аспаннан,  жерден,  қоршаған  табиғаттан  тереңірек  білім  алатынын  атап 

 

22

көрсетті. Жергілікті материалдарды пайдалану туралы Ж.Ж.Руссо, Н.Г.Песталоццидің,  пікірлері неміс, 

швейцар  мектептерінде  пайда  бола  бастады.  В.А.Сухомлинский  «қоршаған  болмысты  тану  үрдісі 

оқушылардың  шығармашылық  ойларының  дамуына  ықпал  етеді,  олардың  қабылдауын,  қиялын 

ұштайды»,- деді.  

Өлкетану  -  оқушылардың  жинақтаған  білім  және  дағдыларын  пайдалануының  кең  және  қол 

жетімді саласы. Ол әсіресе қоғамдық жұмыс дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Өлкетануда көп жұмыс 

ұжыммен  орындалады,  жұмыстың  нақты  нәтижелері  мен  істің  пайдалылығымен  бекітілетін  ортақ 

мүдделер мен жауаптылық туындайды. Өлкетану зерттеушілік сипаттағы жұмыстарға қолайлы жағдай 

туындатады, ол  оқушылардың  күш-жігерін  мақсатты  пайдалануына  және шығармашылық  ынтасының 

дамытуға ықпал етеді.  

Н.К.Крупская: «Мектеп ең алдымен оқушының қоғамдық өмір саласындағы және жаратылыстану 

саласындағы  құбылыстар  мен  фактілерге  зерттеушілік  қабілетін,  қоршаған  ортаға  қызығушылығын 

арттыруы тиіс, - деп көрсеткен.  

Өлкетанудың  педагогикалық  құндылығы  К.Д.Ушинскийдің  еңбектерінде  кеңінен  зерттелген. 

«Ана  тілі»  атты  еңбегінде  мұғалімдерге  өлкетану  материалдарына  ден  қойып,  оны  оқу-тәрбие 

үрдісінде барлық пәндерді оқытуда пайдаланудың керектігін ұсынған болатын. К.Д.Ушинский мектепте 

«Отантану»  пәнін  енгізу  туралы  еңбегінде  қоршаған  ортада  қаншалықты  қызғылықты,  шынайы 

құбылыстардың,  бейнелердің  балалардың  жан  дүниесін  байытып,  оларды  ғылымға  жетелейтінін, 

дүниетанымын  кеңейтетінін  атап  көрсетті.  К.Д.Ушинский  «туған  өлкені  оқып  білу,  баланы 

бақылағыштыққа тәрбиелейді, олардың ақыл-ой қабілеттерін жетілдіреді» -деп тұжырым жасаған.  

В.Я.Уланов,  И.Н.Маньков,  Е.А.Звягинцевтер  «өлкетану»  терминін  алғаш  рет  1914  жылы  білім 

саласына  енгізді.  1918  жылы  қабылданған  «КСРО-ның  Бірыңғай  еңбек  мектебі»  тұжырымдамасында 

оқушылар мен өлкетану жұмысының маңыздылығы туралы көрсетілді. 1918-1922 жылдары мектептегі 

өлкетану туған өлкені оқып білу деп танылды.  

М.И.Дзепс-Литовский  өлкетануды  жеке  пән  ретінде  санамай,  оны  оқыту  мен  тәрбиелеудің 

принциптері  ретінде  қарастырды.  «Сонымен  қатар,  өлкетану  -  зерттеу  жұмысы,  оқушылар  мұның 

негізінде туған өлкені зерттей отырып, ол туралы жан-жақты білім алады» - деп көрсетті.  

И.И.Безкоровайный  мектеп  өлкетану  пәнінің  мәнін  анықтай  отырып,  тұрғылықты  жердің 

ауылшаруашылық  өндірісінің,  қоғамдық-экономиканың,  мәдениетінің  тәрбиелік  мәнін  оқушылардың 

еңбекке деген көзқарасының қалыптасуына ықпалының зор екендігін атап көрсетті. 

П.В.Ивановтың  пайымдауынша,  мектептің  өлкетануы  «оқушылардың  сабақ  барысында,  оқудан 

тыс, мектептен тыс үдерістерде өлкетану білімін жүйелі түрде меңгеру» - деп көрсетеді.  

Соңғы  жылдары  туған  өлкені  зерттеуге  деген  қызығушылық  артқанын  байқауға  болады. 

Л.К.Ермолаева  Ю.С.Самохиналардың,  пікірінше,  бұл  «дүниені  тануға  деген  талпыныс;  білім  беруді 

ізгілендіру;  оқыту  үдерісіне  жаңаша  көзқараспен  қарау;  жеке  тұлғалық  бағдарламалық  оқыту; 

оқытудағы өлкетану принциптерінің тиімділігін түсіну». 

Қазіргі кездегі мектептегі өлкетану педагогикалық практикада келесі бағыттардың біреуі болып 

табылады.  Мектептегі  өлкетанудың  оқу-тәрбиелік  жұмысын  жетілдірудің  маңызы  А.Д.Даринский, 

И.Б.Дуденко,  А.А.Остапец-Свещников,  А.З.Сафиуллиндердің,  т.б  ғалымдардың  зеттеулерінде  толық 

ашылды.  Бұл  авторлардың  еңбектерінде  өлкетану  негізінде  құрылған  оқу-тәрбие  жұмысы 

оқушылардың танымдық әрекетін жандандырып, туған өлкені танып білу қажеттілігін оятуға мүмкіндік 

туғызады.  

К.Д.Ушинский  бастауыш  сынып  оқушыларының  логикалық  ойы  мен  тілін  дамыту  үшін 

жаратылыстануды,  жағырафияны  оқып  үйренуге  үлкен  мән  береді.  Ол  балаларды  оқыту  сөзге 

негізделмей, олардың тікелей қоршаған әлемнен алған әсерлеріне негізделуі керек – деп есептейді. 

В.А.Сухомлинский:  «Мен  балалық  шақтың  барлық  жылдарында  қоршаған  дүние,  оқушылар 

санасын  жарық  бейнелермен,  көріністермен,  түсініктермен  қамтамасыз  етуге  тырыстым». 

Оқушылардың ең алдымен қарапайым, одан соң күрделі табиғи объектілерін бақылау, олардың мәнін 

түсінуі  ғылыми  өлкетану  іс-әрекетінде  құндылық  бағдарын  қалыптастырудағы  алғашқы  қадам  деп 

есептеуге болады.  

Қазақстанда өлкетанудың қалыптасуына Ш.Уәлихановтың еңбектерінің маңызы зор. Ол әлі күнге 

дейін құндылығын жоймаған этнография, география, педагогика, психология, биология, тарих, құқық, 

әдебиет т.б. ғылым салаларында мол мұра қалдырды. 

Балаларға  өздерін  қоршаған  дүние  туралы  білім  беру,  оқу-тәрбие  үдерісінің  негізгі 

талаптарының  бірі.  Осы  мәселе  туралы  құнды  пікірлер  айтып,  нақты  ұсыныстар  берген 

ағартушыларымыз  А.Құнанбаев,  Ш.Құдайбердиев,  М.Дулатов,  А.Байтұрсынов,  М.Жұмабаев, 

Ж.Аймауытов,  С.Көбеев  С.Торайғыров,  Ә.Марғұлан,  Қ.Сатпаев,  М.Әуезов,  және  т.б  ғалымдардың 

еңбектерінің маңызы зор

. 

Құндылықтардың  әлеуметтік-адамгершілік  маңызы  туралы  идеялардың  дамуы  Қ.Б.Бержанов, 

Н.И.Ильминский,  Б.Р.Айтмамбетова,  К.Қ.Құнантаева,  М.А.Құдайқұлов,    А.И.Сембаев,  А.П.Сейтешов, 

 

23 

Г.А.Уманов,    Г.М.Храпченков,  т.б  ғалымдардың  тарихи-педагогикалық  ой-пікірлерімен  тығыз 

байланысты. 

М.Дулатов  “Бастауыш мектепте  алған  тәрбиенің,  әсерлі,  күшті,  сіңімді  болуы,  қай  халықтың 

мектебінде болса да оқу кітаптары ана тілімен, өз ұлтының тұрмысынан, Һәм табиғаттан жазылып, 

баяндап оқытудың асыл мақсатында муафик үйретуден осылай біліп, баяндап оқытқанда, балқыған 

жас  баланың  ойына,  қанына,  сүйегіне  ұлт  рухы  сіңісіп,  ана  тілін  анық  үйреніп,  керекті  мағлұмат 

алып  шығады,”-  деп  көрсетеді.  Бұдан  біз  баланың  бастауыш  сыныптан  бастап  тұлға  ретінде 

дамитынын, дүниетанымының бастауыш сыныптан қаланатынын көреміз. 

А.Байтұрсынов  адам  кішкентай  кезінен  бастап-ақ  өзін  қоршаған  ортаның  неден  тұратынын 

біліп  танып,  оқып  үйренуі  шарт  екенін  айтады.  Ол  өлкетану  іс-әрекетінде  құндылық  бағдарын 

қалыптастыруды  баланың  қоршаған  ортасын  танып-білуден  басталатыны  туралы  ой-пікірін 

тұжырымдайды: “Орман, теңіз, тау, өзен, бұлақ - бұлар табиғат ісінен жаралатын мәселелер” – дей 

келе, “… жасалынды нәрселерді жасауға адамның ақыл-ойы, білімі керек”, – деп ой түйеді. Бұдан 

шығатын  қорытынды  автор  өлкетану  мәселесін  бастауыш  сыныптан  бастау  керектігін  ескерткенін 

байқаймыз. 

С.Торайғыровтың  пікірінше,  табиғаттың  туындысы,  ондағы  үйлесімділіктің  жемісі.  Адам 

дүниенің  сырларын  біртіндеп  ашып,  оны  шама-шарқынша  өзгертіп  отыратын  белсенді  тұлға.  Ол 

сыртқы  дүниемен  байланыса  отырып,  оны  біртіндеп  тани  береді,  сөйтіп  өзінің  ақыл-ойын 

дамытады,  оның  ешбір  рухани  әлемі  туа  пайда  болмайды.  Ақын  бізді    дүниенің  сыры  мол,  үлкен 

әлем,  бірақ  оны  тануға  әбден  болады  дей  келе,  мұнда  ғылымның  алатын  орны  ерекше  екендігін 

атап көрсетеді. 

Ш.Құдайбердиев: “Қоршаған табиғаттың жұмбақ сырын, танып біл, оның өлшеусіз байлығын 

мұратыңа,  қажетіңе  жарат.  Білу,  тану,  ұғыну  –  бәрі  ақыл  ісі,  олар  қорытылып,  түсінік,  ой,  сезім 

болып шығады” – деп дұрыс тұжырым жасайды.  

      Бастауыш  сыныпта  оқушылардың  білім  деңгейін  көтеріп,  тұлғалық  бағдарлығын  қалыптастыруда 

әр  пәннің  алатын  орны  ерекше.  Сол  пәндердің  ішінде  «Дүниетанудың»  мәні  зор.  Себебі,  бұл  пәнді 

оқытуда  оқушының  күнделікті  өмір  тәжірибесі кеңінен қолданылады.  М.Мұқановтың  пікіріне  сүйенуге 

болады. Ол: «Білім дегеніміз – тиісті нысандар туралы алған хабар. Ол адамның басында қалыптасып 

сақталып отырады» – дейді. 

Оқушылардың  тұлғалық  бағдарлылығын  қалыптастыру  күрделі  психологиялық  үдеріс.  Ол 

оқушылардың  адамгершілік,  шығармашылық,  дағдыларының  көрінісінен  байқалатын  біліктілік. 

Оқушылардың  дүниені  танымы  кеңейген  сайын  оның  білімі,  дүниеге  көзқарасы  дамиды.  Оқушы 

бойындағы  құндылықтың  қалыптасуы  теориялық  білім  мен  практиканың  байланысынан  жеке  және 

ұжымдық  әрекеттердің  бірлігінен  туындайды.  Ең  бастысы  оқушылардың  әлеуметтік  тәжірибесін 

дамытып,  өзін  қоршаған  ортаның  табиғи  көрінісін  өлкетану  негізінде  ұғындыру.  Өлкетануды  басты 

ұстаным  ретінде  қолдана  отырып,  оқушылар  ойының  нақтылыққа,  деректілікке,  көрнекілікке 

негізделеді. Сонымен қатар жергілікті өлке материалдарымен тығыз байланысты оқытылады. 

Бастауыш  сынып  оқушыларына  өз  өлкесі  туралы  білім  берудің  қажеттілігін  С.Жортанов, 

Ә.Бірмағамбетов,  Қ.А.Аймағамбетова,    К.Жүнісова,  т.б.  ғалымдардың  еңбектерінде  ерекше  атап 

көрсетілген.  

     Қорыта келгенде, қазіргі кезде мектептегі өлкетану оқушылар үшін шығармашылық еңбектің көзіне 

айналды.  Педагогика  мен  әдістемелік  тұрғыдан  дұрыс  ұйымдастырылған  өлкетану  жұмыстары 

жастарға  білім,  тәрбие  беруде  жетекші  рөл  атқарады.  Өлкетанудың  арқасында  оқушылар  өздерінің 

жергілікті жерінің табиғат ерекшелігін, табиғатта болып тұратын өзгерістерді, халқының іс-әрекеті мен 

шаруашылығының  жеке  салаларын  және  олардың  даму  ерекшелігін  оқып  үйренеді.  Мұның  барлығы 

бағдарлама  материалдарын  жақсы  игеруге,  оқушылардың  ой-өрісінің  кеңеюіне  көмектеседі  деп  айта 

аламыз. Бұдан шығатын қорытынды  оқушыларға  бағдарламалық  материалдарды меңгертуде туған 

жердің  табиғатының ерекшеліктерін салыстыра отырып,  өзіндік қорытынды жасауға мүмкіндік туғызу 

қажет, - деп санаймыз.    

       Өлкетанудың  білім  берудің  сапасын  көтеруде  ықпалы  зор.  Өлкетану  жұмыстары  оқушылардың 

сабақтан  немесе  оқу  құралынан  дайын  білімді  алу  ғана  емес,  сонымен  қоса  мұғалім  басшылығымен 

оқушылардың өздік жұмыстарын, ізденіс-зерттеу әдістерін қамтиды. Сондықтан өлкетану жұмысының 

ерекшелігі – оның мұғалімдер мен оқушыларды зерттеуге бейім дейтіні. Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз 

халқының тарихын, тегін, тілін білетін, дүниеге дұрыс қөзқарасы қалыптасқан шығармашыл тұлға етіп 

тәрбиелеудің  және  өлкетану  оқыту  мен  тәрбиелеудің  сапасын  арттыруда  өлкетану  маңызды,  күшті 

құрал  болып  отыр.  Өлкетану  материалдарын  пайдалану  арқылы  қоршаған  орта  шындығының 

құбылыстарын, ғылыми ұғымдарды ашып, нақтылаймыз, түсінеміз. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

 

24

1.  «Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасы (2004-2006 жылдарға арналған) Қазақ тарихы. – 

2004. - №2.  

2.  Байтұрсынов  А.  Шығармалары  //  «Начальная  школа»:  «Қазақстан  әйелдері».    –Алматы: 

«Жазушы», 1989. - №4. 

3.  Аймауытов Ж. Педагогическое руководство / Учебное пособие. –Оренбург: Госиздат, 1924; 

Психология. – Алматы: «Рауан», 1995. 

4.  Ушинский   К.Д.   Человек   как   предмет   воспитания.Опыт педагогической антропологии 

// Педагогические соч.: В 6 т.  // АПН СССР. - М.: Педагогика, 1988. - Т.2. 

 

Резюме  

В  статья  рассмотривает    о  проблемах    формирования  индивидуальной  ориентаций  учащихся 

начальных классов в проведений краеведческих исследований.

 

 

Summary 

Formation of individual orientation of initial classes pupils in regional activity. 

 

 

 

К ВОПРОСУ О КУЛЬТУРЕ И КОММУНИКАЦИИ 

                                                                                  

Кулмагамбетова С.С., к.п.н., доцент, Евразийская Академия институт «Евразия», г. Уральск 

                                                                                       

 В основе богатства человеческой цивилизации лежит многообразие культур и языков, которые 

находятся  в  постоянной  взаимосвязи  и  взаимодействии.  В  современном  мире  проблема 

взаимопонимания  становится  очень  важной  с  развитием  политических,  экономических,  научно-

технических и культурных связей. Все больше расширяется обмен между странами в области деловых 

отношений,  туризма,  науки  и  искусства,  которые  требуют  адекватных  основ  общения  и 

взаимопонимания.  Наряду  с  другими  сферами  международного  сотрудничества,  культура  играет 

важную  роль  в  установлении  отношений  между  народами.  Культура  представляет  регулирующий 

механизм взаимоотношений между странами. 

  Межкультурное  взаимодействие  может  осложняться  культурной  разницей  народов. 

Исследования  установили,  что  у  различных  народов  память,  восприятие,  мышление  культурно 

обусловлены,  равно  как  и  способ  интерпретации  различной  информации.  Поэтому  при  контактах 

различных  народов  необходимо  учитывать  межкультурную  отличительность,  использовать  знания 

культурно-специфического  значения  норм  и  ценностей,  принятых  моделей  поведения.  По  мнению 

дипломатов,  работающих  на  межгосударственном  уровне  и  представляющих  культуры  своих  стран, 

процесс  культурного  обмена  между  народами  очень  важен,  поскольку  способствует  большему 

взаимопониманию. 

  Взаимодействие культур осуществляется на разных уровнях: от контактов между отдельными 

культурами до глобальных культурных систем, условно обозначаемых понятиями «Запад» и «Восток». 

Всеобъемлющий  характер  этого взаимодействия  позволяет охарактеризовать  современную  ситуацию 

как диалог культур. Таким образом, существующие на современном этапе проблемы международных 

взаимоотношений  требуют  исследования  в  области  межкультурного  взаимопонимания,  решение 

которых находится в плоскости межкультурного общения.  

  Диалог  культур  предполагает  не  только  обмен  достижениями  материальной  и  духовной 

культуры  стран  и  народов  в  области  производства,  торговли,  науки,  искусства,  диалог  культур 

реализуется  и  в  виде  взаимодействия  этносов  в  различных  областях  культуры.  В  культурной 

антропологии  «эти  взаимоотношения  разных  культур  получили  название  «межкультурная 

коммуникация»,  которая  означает  обмен  между  двумя  и  более  культурами  и  продуктами  их 

деятельности, осуществляемый в различных формах. Этот обмен может происходить как в политике, 

так и в межличностном общении людей, в быту, семье, неформальных контактах» [5].  

Этот  вывод  свидетельствует  о  том,  что  межкультурная  коммуникация  характеризуется 

многоаспектностью, 

которая  охватывает  разные  стороны  данного  процесса,  не  только 

лингвистические, но и  социокультурные основы  межкультурного общения.  Многосторонний характер 

межкультурной коммуникации определяет комплексность проблем изучения межкультурного общения 

с точки зрения культурологии, лингвистики, социологии, философии, этнологии, прагматики, теории 

речевой коммуникации. 

  Межкультурная  коммуникация  представляется  не  только  как  непосредственный  Очевидным 

положительным  результатом процесса  глобализации  стала  возможность общения  с  представителями 

разных  культур,  которая  довольно  быстро  стала  повседневной  реальностью  для  многих  стран  и 

 

25 

народов.  Это  обстоятельство  породило  первоначально  интерес  к  межкультурной  коммуникации,  а 

затем и необходимость ее изучения. 

 В  настоящее  время  изучением  межкультурной  коммуникации  занимаемся  целая  группа 

гуманитарных наук: культурология, коммуникативистика, социология культуры, лингвокультурология, 

этнопсихология и др. 

 Чтобы  поддерживать  разнообразные  и  многоуровневые  контакты  и  формы  общения, 

необходимо  не  только  знание  соответствующего  языка,  но  и  знание  норм  и  правил  иноязычной 

культуры.  Каждый  участник  международных  контактов  быстро  осознает,  что  одного  владения 

иностранным  языком  недостаточно  для  полноценного  межкультурного  взаимопонимания,  что 

требуется  знание  самого  процесса  общения,  чтобы  прогнозировать  возможности  неверного 

понимания  партнеров  и  избежать  его.  Человеческое  взаимопонимание  становится  одной  из 

важнейших сторон развития современного общества окружающими. Основным средством достижения 

взаимопонимания  людей  является  их  общение,  в  процессе  которого  люди  проявляют  себя, 

раскрывают  все  свои  качества.  В  общении  человек  усваивает  общечеловеческий  опыт,  исторически 

сложившиеся  общественные  нормы,  ценности,  знания,  способы  деятельности,  формируясь,  таким 

образом, как личность, как носитель культуры. 

 Хотя человек познает мир через себя, проецируя собственный опыт мировосприятия на другого 

человека,  нужно  помнить,  что  "другой"  это,  прежде  всего,  означает  "отличающийся  от  меня". 

Непохожесть  людей  друг  на  друга  создает  благоприятные  условия  для  обретения  человеком  новых 

навыков  и  способностей,  совершенствования  уже  имеющихся,  но,  с  другой  стороны,  чем  больше 

различий в характерах, воспитании, образовании и уровне культуры у взаимодействующих партнеров, 

тем больше возможностей для возникновения между ними противоречий и конфликтов. Поэтому люди 

должны  владеть  разнообразным  арсеналом  форм  и  средств  культурного  общения,  основами 

психологических знаний о поведении партнеров по общению. 

 Решение  отмеченных  вопросов  является  предметом  нового  научного  направления, 

получившего название "межкультурная коммуникация". 

 Первоначально  проблемы  межкультурной  коммуникации  стали  предметом  научного 

исследования  в  США  в  середине  прошлого  столетия  под  влиянием  целого  ряда  социальных  и 

политический  факторов.  В Европе  вопросы  межкультурной  коммуникации получили  свое  развитие  в 

связи  с  притоком  рабочей  силы  из  других  регионов  планеты  и  ориентацией  социокультурного 

развития  на  толерантность  и  межкультурное  взаимопонимание.  В  многонациональной  и 

поликультурной России эти проблемы в последние два десятилетия также приобрели исключительную 

актуальность. 

 Поскольку  инициаторами  межкультурных  исследований  в  отечественной  науке  стали 

лингвисты,  то  на  протяжении  нескольких  лет  межкультурная  коммуникация  рассматривалась  ими  в 

узком  значении  как  коммуникация  между  различными  языками,  хотя  отмеченные  выше  проблемы 

выходят далеко за рамки лингвистики и находятся на стыке нескольких научных дисциплин. Речь идет 

о психологии, этнологии, культурологи, семиотике и др. Однако культурно-антропологические основы 

межкультурной  коммуникации  в  отечественной  науке  практически  не  стали  предметом  научного 

анализа. 

Методологическую  основу  исследования  Александра  Петровича  Садохина,  автора  книги 

"Введение  в  теорию  межкультурной  коммуникации",  составил  культурологический  подход,  для 

которого  характерно  внимание  не  только  к  непосредственному  процессу  коммуникации,  но  и  к 

обусловленности  этого  процесса  социокультурным  опытом,  знаниями,  представлениями,  мнениями, 

ценностями и нормами, исторически сложившимися в каждой культуре и усвоенными ее носителями в 

процессе инкультурации. 

 Из  всех  наук  о  культуре  и  человеке  наибольший  объем  теоретических  и  методологических 

знаний практического опыта в области исследований межкультурной коммуникации был заимствован 

из фольклористики и этнологии. На этой основе сложились два главных направления исследований в 

межкультурной  коммуникации.  Первое  из  них,  основывающееся  на  фольклористике  носит 

описательный  характер.  Его  задачи  заключаются  в  выявлении,  описании  и  интерпретации 

повседневного  поведения  людей  с  целью  объяснения  глубинных  причин  и  детерминирующих 

факторов их культуры.  

 Второе  направление,  имеющее  культурно-антропологический  характер,  предметом  своих 

исследований  имеет  различные  виды  культурной  деятельности  социальных  групп  и  общностей,  их 

нормы, правила и ценности. Социальная дифференциация общества порождает в каждой группе свои 

модели  и  правила  поведения.  Знание  их  позволяет  быстро  и  эффективно  разрешать  ситуации 

межкультурного непонимания. 

 Существующие методы и подходы не охватывают и не описывают все аспекты межкультурной 

коммуникации.  Межкультурная  коммуникация,  как  правило,  исследуется  на  трех  уровнях: 

 

26

монокультурном, кросскультурном и интеркультурном. Большинство исследований, проводившихся на 

уровне групп, носили антропологический и социологический характер.  

 В  американской коммуникативистике  сегодня  выделяется  три основных  подхода  к пониманию 

межкультурной коммуникации: функционалистский, интерпретативный и критический. 

 Говоря  о  современных  исследованиях  в  области  межкультурной  коммуникации  следует  также 

отметить работы немецкого исследователя Ф. Касмира, известного благодаря исследованию вопросов 

влияния средств массовой коммуникации на общество и культуру, разработке моделей межкультурной 

коммуникации в определенном историческом и социокультурном контекстах, а также анализу проблем 

этики в межкультурной коммуникации. 

 В  последнее  время  в  сфере  межкультурной  коммуникации  наметились  новые  направления 

исследований:  коммуникация  в  контексте  глобализации  культуры,  массовой  межкультурной 

коммуникации, а также опосредованной и непосредственной форм межкультурной коммуникации. 

 Однако  все  указанные  подходы  и  направления  свидетельствуют  только  об  активном  научном 

поиске, но пока не дают системного представления о межкультурной коммуникации; все остается на 

уровне отдельных концепций и точек зрения. 

 На  индивидуальном  уровне  межкультурная  коммуникация  представляет  собой  столкновение 

различных  мировоззрений,  при  котором  партнеры  не  осознают  различия  во  взглядах,  считая  свое 

видение  ситуации  "нормальным".  Им  кажется,  что  их  стиль  и  образ  жизни  являются  единственно 

возможными  и  правильными,  а  ценности,  которыми  они  руководствуются  одинаково  понятны  всем 

другим  людям.  Это  приводит  к  непониманию,  несовпадению  мнений  и  оценок.  Затем  человек 

принимает  эгоцентрическую  позицию  и  приписывает  собеседнику  глупость,  невежество  или  злой 

умысел. 

 Итак, как было сказано выше, для полноценного межкультурного взаимопонимания необходимо 

знать не только язык партнера по коммуникации, но и особенности его культуры, религии, ценностей, 

нравственных установок и мировоззренческих представлений. 

 Первоначально  проблемы  межкультурной  коммуникации  стали  предметом  научного 

исследования  в  США  в  середине  прошлого  столетия  под  влиянием  целого  ряда  социальных  и 

политический  факторов.  В Европе  вопросы  межкультурной  коммуникации получили  свое  развитие  в 

связи  с  притоком  рабочей  силы  из  других  регионов  планеты  и  ориентацией  социокультурного 

развития  на  толерантность  и  межкультурное  взаимопонимание.  В  многонациональной  и 

поликультурной России эти проблемы в последние два десятилетия также приобрели исключительную 

актуальность. 

 Поскольку  инициаторами  межкультурных  исследований  в  отечественной  науке  стали 

лингвисты,  то  на  протяжении  нескольких  лет  межкультурная  коммуникация  рассматривалась  ими  в 

узком  значении  как  коммуникация  между  различными  языками,  хотя  отмеченные  выше  проблемы 

выходят далеко за рамки лингвистики и находятся на стыке нескольких научных дисциплин. Речь идет 

о психологии, этнологии, культурологи, семиотике и др. Однако культурно-антропологические основы 

межкультурной  коммуникации  в  отечественной  науке  практически  не  стали  предметом  научного 

анализа. 

 Методологическую  основу  исследования  Александра  Петровича  Садохина,  автора  книги 

"Введение  в  теорию  межкультурной  коммуникации",  составил  культурологический  подход,  для 

которого  характерно  внимание  не  только  к  непосредственному  процессу  коммуникации,  но  и  к 

обусловленности  этого  процесса  социокультурным  опытом,  знаниями,  представлениями,  мнениями, 

ценностями и нормами, исторически сложившимися в каждой культуре и усвоенными ее носителями в 

процессе инкультурации. 

Из  всех  наук  о  культуре  и  человеке  наибольший  объем  теоретических  и  методологических 

знаний практического опыта в области исследований межкультурной коммуникации был заимствован 

из фольклористики и этнологии. На этой основе сложились два главных направления исследований в 

межкультурной  коммуникации.  Первое  из  них,  основывающееся  на  фольклористике  носит 

описательный  характер.  Его  задачи  заключаются  в  выявлении,  описании  и  интерпретации 

повседневного  поведения  людей  с  целью  объяснения  глубинных  причин  и  детерминирующих 

факторов  их  культуры.  Второе  направление,  имеющее  культурно-антропологический  характер, 

предметом своих исследований имеет различные виды культурной деятельности социальных групп и 

общностей,  их  нормы,  правила  и  ценности.  Социальная  дифференциация  общества  порождает  в 

каждой  группе  свои  модели  и  правила  поведения.  Знание  их  позволяет  быстро  и  эффективно 

разрешать ситуации межкультурного непонимания. 

 Существующие методы и подходы не охватывают и не описывают все аспекты межкультурной 

коммуникации.  Межкультурная  коммуникация,  как  правило,  исследуется  на  трех  уровнях: 

монокультурном, кросскультурном и интеркультурном. Большинство исследований, проводившихся на 

уровне  групп,  носили  антропологический  и  социологический  характер.  В  американской 

 

27 

коммуникативистике  сегодня  выделяется  три  основных  подхода  к  пониманию  межкультурной 

коммуникации: функционалистский, интерпретативный и критический. 

 Говоря  о  современных  исследованиях  в  области  межкультурной  коммуникации  следует  также 

отметить работы немецкого исследователя Ф. Касмира, известного благодаря исследованию вопросов 

влияния средств массовой коммуникации на общество и культуру, разработке моделей межкультурной 

коммуникации в определенном историческом и социокультурном контекстах, а также анализу проблем 

этики в межкультурной коммуникации. 

 В  последнее  время  в  сфере  межкультурной  коммуникации  наметились  новые  направления 

исследований:  коммуникация  в  контексте  глобализации  культуры,  массовой  межкультурной 

коммуникации, а также опосредованной и непосредственной форм межкультурной коммуникации. 

 Однако  все  указанные  подходы  и  направления  свидетельствуют  только  об  активном  научном 

поиске, но пока не дают системного представления о межкультурной коммуникации; все остается на 

уровне отдельных концепций и точек зрения. 

 На  индивидуальном  уровне  межкультурная  коммуникация  представляет  собой  столкновение 

различных  мировоззрений,  при  котором  партнеры  не  осознают  различия  во  взглядах,  считая  свое 

видение  ситуации  "нормальным".  Им  кажется,  что  их  стиль  и  образ  жизни  являются  единственно 

возможными  и  правильными,  а  ценности,  которыми  они  руководствуются,  одинаково  понятны  всем 

другим  людям.  Это  приводит  к  непониманию,  несовпадению  мнений  и  оценок.  Затем  человек 

принимает  эгоцентрическую  позицию  и  приписывает  собеседнику  глупость,  невежество  или  злой 

умысел. 

 Итак, как было сказано выше, для полноценного межкультурного взаимопонимания необходимо 

знать не только язык партнера по коммуникации, но и особенности его культуры, религии, ценностей, 

нравственных установок и мировоззренческих представлений. 

 

жүктеу/скачать 11,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: