4. Абайтану пәні бойынша дәріс тезистері 1-дәріс. Тақырыбы: Кіріспе
дәріс. Абай шығармаларының 1890 жылдан өмірінің соңына дейінгі кезеңі
жүктеу/скачать 66,85 Kb.
|
Абайтану дәрістер
- Бұл бет үшін навигация:
- 14-дәріс. Абай аудармалары және оның қазақ әдебиетіндегі алатын орны.
| 13 дәріс. Абай шығармаларының 1890 жылдан өмірінің соңына дейінгі кезеңі
Абайдың 1890 жылдан өмірінің соңына дейін ұласқан шығармашылық мұрасы дана қаламгердің лирикалық поэзиясынан өзге «Қара сөздері» мен эпикалық поэмаларын, сондай-ақ «Тарихи сөзін» де қамтиды. Бұл орайда М. Әуезов: «1890 жылдан бастап, Абай ақындық шығармаларымен қатар, өзінің жазушылық еңбегіне жаңа бір түр – «Қара сөз» деп аталған жанрды қосады»- дей келіп, Абайдың осы жылдардағы поэзиясында бұрын қазақ әдебиеті тарихында болмаған жаңа түр, тың өлең құрылымдарын тудырғанын атап өткен. Бұл кездегі Абай лирикалары «Бай сейілді» өлеңінен басталып, өзінің ақындық жолға түскендегі алғашқы қадамында-ақ алға қойған мақсаты сөз өнерін халық тәрбиешісі ету жолындағы арпалысты өмірінің соңғы сөзін де «Жалын мен оттан жаралған» найзағайдай жалынды, отты сөзімен ызалы жүрек, ащы тілінен шыққан аяусыз сын, мұңлы күйікпен аяқтайды. Абайдың осы кездегі лирикаларының ішінде кемеңгердің Шығысқа, исламиятқа, төл танымдағы толық адам іліміне қатысты «Лай суға май бітпес қой өткенге», «Өлсе өлер табиғат, адам өлмес», «Алла деген сөз жеңіл», «Әсемпаз болма әр неге», «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» өлеңдеріндегі ой-танымдарды М. Мырзахметұлы зерттеулері негізінде талдау. Абайдың поэмалары, олардың жазылу тарихы мен көтерген мәселелері, тағылымдық сипаттары. Абайдың ақын шәкірттерінің сюжеттік, романтикалық поэма жазудағы Абайдың ұстаздық еңбектері, оның тарихи-әдеби дерек-дәйектері. Абай қара сөздері, олардағы көтерілген тақырыптар мен қара сөздердің Абай лирикасымен байланыстылығы. Қара сөздердің Шығыстық «намалық» жанрмен өзара сабақтастығы. Абайдың 7-ші, 14-ші, 17-ші, 27-ші, 37-ші, 38-ші, 43-ші, 45-ші қара сөздері, олардың өзекті желісі. 14-дәріс. Абай аудармалары және оның қазақ әдебиетіндегі алатын орны. Абай жасаған аудармаларды түпнұсқамен салыстыра қарап отырсақ, Абайдың орыс тілін өте терең меңгергенін байқаймыз. Сонда Абай орыс тілін қайдан, қалай үйренген? Көптеген адамдарға Абайға орыс тілін үйреткен демократ-революционер Михаэлс секілді болып көрінеді. Бұған Абайдың: «Өмірге көзімді ашқан Михаэлс»,-деген сөзі себеп болған секілді. Михаэлс Абайға ғылымды өз салалары бойынша жіктеп, нені оқуды, қалай оқуды айтуы мүмкін, ал орыс тілін үйретті деген пікірге өз басым күмәнмен қараймын. Оның үстіне, жігіт ағасы жасына жеткен шағында Михаэлспен кездескен Абайдың, онымен сөйлесуі үшін де орысша білуі керек емес пе? Себебі, Михаэлс қазақша біліпті деген дерек еш жерде жоқ. Ғылым үшін ұсақ-түйек нәрсе жоқ,-деген қағиданы еске алсақ, Абайдың орыс тілін қайдан, қалай үйренгенін білу ұсақ-түйек нәрсе емес. Сонда Абай орыс тілін қайдан үйренген? Бұл орайда біздің айтарымыз мынау: Біріншіден, Абайдың әкесі Құнанбай аға сұлтан, тобықты руының старшыны болып ел басқарғанда, сол кездегі қазақтан шығып ел басқарған болыс-сұлтандардың көбі секілді сауатсыз әрі орыс тілін білмегендіктен, ел басқарудағы іс-қағаздарды орыс тілінде жүргізіп отыратын хатшылары, тілмаштары болған. Абай өз ауылындағы осы аудармашы-хатшылар арқылы бала кезінен ауылда орыс тілін естіп өскен. Бұл Абайдың орыс тіліне деген қызығушылығын ерте оятуы ғажап емес. Лингвист-ғалымдардың пікірінше тілді үйрену үшін оған құлақты ерте кезден жаттықтырып, сол тілдегі сөздерді түсінбесе де естіп жүрудің маңызы зор. Екіншіден, Абай үш ай «приходская школада» оқыған. Абайдың баласы Тұрағұлдың естелігінде айтылғандай, табиғат Абайға өмірде сирек кездесетін қайталанбас ғажайып жады (память) сыйлаған. Сондықтан да Абай үш ай орыс оқуында, тіл үйренуде жұрттың 1-2 жылда жететін жетістігіне бірден жетуі бек мүмкін. Үшіншіден, Абайдың тоқал шешесі Айғыздан туған Халиолла деген бауыры орысша оқыған. Тарихи-мұрағаттық құжаттарда расталғандай, ол 1863- 1869 жылдары Омбыдағы Шоқан Уәлиханов оқыған Кадет корпусына түсіп, оны бітіріп, "корнет" атағын алып, офицер болып шығады. Бұдан соң, Халиолла Москвадағы Павловский ковалерский школды бітіреді. Орыстың атақты оқымысты-ғалымы Г.Н.Потанин Халиолла туралы мынандай мәлімет келтіреді: «Маған Омски-Кадетский корпусын бітірген, кейін Семейдің қасындағы туған жері-қырда тұрған, қырғыздың бір сұлтаны (осы күнде қайтыс болған Өскенбаев) туралы біреу әңгіме айтты. Ол кешке жақын өзінің жерлестеріне орыс романдары мен повестерінің мазмұнын түсіндіруші еді, ал қырғыздар оны сондайлық ынтамен елти тыңдап, одан айтқандарын жазып беруді сұрайтын, соның нәтижесінде Тургенев, Лермонтов, Толстой, тағы басқалардың шығармасын ойша аударған дәптерлер пайда болған. Кей уақыттарда мұндай әдебиет кештерінде кигіз үйдің ішінде өзара таластар туатын, сол мезгілде дейді көрген адам Өскенбаев орыс беделіне сүйенетін де: "Тыңдаңыздар, бұл жөнінде орыстың беделді сыншысы Белинский не дейді екен",- не болмаса "бұл жөнінде орыстың сыншысы Добролюбов былай деген",- деп түсінік беріп отырады екен. жүктеу/скачать 66,85 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|