4. Орфографиялық сөздіктер. Олардың әр жылғы басылымдарындағы өзгерістер

Бірінші сыңары aq, qara, sary, kók, qyzyl, ala, boz тәрізді түс атауларымен келетін 
ботаникалық, зоологиялық терминдер бірге жазылады: aqıyq (құс), aqshabaq 
(балық); qaraqus, qaraaǵash (өс.); saryandyz (өс.), sarygúl; kókqutan (құс), kókbasshóp 
(өс.); qyzylqasqyr (аң), qyzylbıdaı; alabuǵa (балық), alabulbul (құс); bozbetege (өс.), 
boztorǵaı. Үш құрамнан тұратын ботаникалық, зоологиялық атаулардың алдыңғы 
екі сыңары бірігіп жазылады: aqbas sıyr, sarybas jylan.
Лексикалық мағынасынан ажыраған qoı, sıyr, túıe, bota, qozy, at, qoıan, aıý, bóri, 
qasqyr, ıt немесе qum, sý, bal, ý, sor сөздерімен тіркескен ботаникалық, зоологиялық 
атаулар бірге жазылады: qoıjýsan (өс.), sıyrjońyshqa (өс.), botabúrgen (өс.), qozygúl 
(өс.), atqulaq (өс.), qoıansúıek (өс.), aıýbaldyrǵan (өс.), aıýbadam (өс.), bóriqaraqat 
(өс.), qasqyrjem (өс.), ıtbúldirgen (өс.), qumberish (өс.), sýbetege (өс.), balqaraǵaı (өс.), 
ýkekire, ýbıdaıyq (өс.), sorqańbaq (өс.).
Е с к е р т у. Aq, qara, qyzyl, qońyr, sur, shubar сөздері аң-құс, өсімдік түсін айыру 
үшін қолданылатын болса, бөлек жазылады: aq alabota, qara qarǵa, sur jylan, shubar 
baqa. 
Eкінші сыңары shóp, gúl, tiken, japyraq, tamyr, qus, balyq, qurt, jıdek, jemis, qat 
сөздерімен келетін ботаникалық атаулар бірге жазылады: emenshóp, qońyraýshóp; 
kúımesgúl, qaltagúl; sortiken, shaǵyrtiken; túımejapyraq, sútjapyraq; altyntamyr, 
beltamyr; totyqus, kókqus; taraqbalyq, qylyshbalyq; qaraqurt, bósirqurt; qyzyljıdek, 
ıtjıdek; tamyrjemis, torjemis; qaraqat, qyzylqat.
Күрделі сөзге айналған фразеологизмдер бірге жазылады: aqsaqal, aqsúıek, 
aqnıet, aqnıettik, aqkóńil, aqkóńildilik; kóshbasshy, dúnıeqońyzdaný, erjúrek, erjúrektik, 
janpıda, janpıdalyq, ataqonys; basqosý, atsalysý, atústi, atústilik.
Қос сөздер, негізінен, дефис арқылы жазылады: бара-бара, жақсылы-жаманды, 
бірде-бір, жап-жақсы, апыр-топыр, сарт-сұрт. 
Бір сөздің қайталанып айтылуынан жасалған қос сөздер: биік-биік, лек-лек,
алуан-алуан, жүре-жүре. 
Мұндай қос сөздердің арасына -ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе, -ды, -ді, -да, -де, -шы, 
-ші дәнекерлері және шығыс септік жалғауы қосы
ЛЫП
та жасалады. Ондайда 
дәнекерлер қос сөздің бірінші сыңарына қосылады да, олардан кейін дефис 
қойылады: көзбе-көз, қолма-қол, бетпе-бет, жылма-жыл, жанба-жан, жылдан-
жылға, бостан-босқа. 
 Бір сөздің қайталануынан жасалған кейбір қос сөздердің екінші сыңарына 
шығыс, көмектес, барыс жалғаулары немесе –ла+п, -ле+п жұрнақтары жалғанады: 
бір-бірден, шет-шетінен, өз-өзінен, бас-басына, бет-бетімен, топ-тобымен, рет-
ретімен, бір-бірлеп, мың-мыңдап, ақырын-ақырындап, қыт-қыттап, аз-аздап. 
Бір сөздің қайталануынан жасалған кейбір қос сөздердің екі сыңарына да 
септік жалғаулары (шығыс және барыс) жалғанады: жылдан-жылға, қолдан-
колға, күннен-күнге, тектен-текке, сақтан-саққа. 
Жалғау бір сөздің қайталануынан жасалған қос сөздердің кейде бірінші 
сыңарына, кейде екінші сыңарына жалғанып айтылады. Екі вариантында да 
араларына дефис қойылады: бір-бірімен - бірімен-бірі, бір-бірінен - бірінен-бірі, бір-
біріне - біріне-бірі, бір-бірін - бірін-бірі, өз-өзінен - өзінен-өзі, өз-өзімен - өзімен-өзі, 
өз-өзін. 
Алдыңғы сыңарына III жақ тәуелдік жалғауы жалғанып та бір сөздің 
қайталануынан қос сөз жасалады: аттысы-атты, жаяуы-жаяу, бары-бар, жоғы-
жоқ, бірі-бір, екісі-екі. 

Бір етістіктің болымды және болымсыз тұлғада тұрып қайталануы арқылы да 
қос сөз жасалады: барар-бармастан, келер-келмесі, кірер-кірместен, айтты-

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: