46-ғылыми-әдiстемелiк конференция материалдары

290 
 
работают 
над 
проектом, анализируя 
информацию, 
оформляют проект 
(по 
просьбе 
студентов)  
Результаты:  Самостоятельные  индивидуальные  и  групповые  исследования  по  темам 
проектов, оформление проектов. 
 
5.  Представление 
(защита) 
проектов 
и 
оценка 
их 
результатов 
а)  подготовка  отчета  о 
ходе выполнения проекта с 
объяснением  полученных 
результатов 
 
 
Представляют 
проект,  участвуют  в 
его 
коллективном 
анализе и оценке 
Слушает, 
задает 
вопросы, 
в 
роли 
рядового  участника. 
При  необходимости 
направляет  процесс 
анализа.  Оценивает 
усилия 
студентов, 
качество 
отчета, 
креативность, 
качество 
использования 
источников.   
б) 
анализ 
выполнения 
проекта, 
достигнутых 
результатов 
Результаты:  Выбранные  формы  отчета:  устный  отчет  с  демонстрацией  материалов  в  виде 
презентаций,  письменный  отчет.  Анализирование  успехов  и  неудач  в  результате  выполнения 
проекта, выявление причин этого. В результате анализа выполненных проектов прослеживается 
тенденция  к  увеличению  количества  студентов,  у  которых  улучшилось  качество  обучения  по 
предмету «Ландшафтно-экологическое проектирование».  
 
Таким  образом,  метод  проектов  имеет  большие  психолого-педагогические  возможности 
для  экологического  обучения  и  воспитания,  а  также  развития  экологического  мировоззрения. 
Во  время  выполнения  проектов  решаются  образовательные,  развивающие  и  воспитательные 
задачи.  Преподаватель,  готовясь  к  занятию,  должен  иметь  информацию  относительно 
потенциальной способности студентов работать самостоятельно, привлекать разные источники 
для  получения  необходимой  экологической  информации,  анализировать  имеющиеся 
природные  и  антропогенные  ресурсы,  находить  нетрадиционные  пути  для  достижения 
поставленной цели, предусматривать возможный результат своей проектной деятельности.  
Метод  проектов  всегда  сориентирован  на  разные  виды  самостоятельной  деятельности 
студентов:  индивидуальную,  парную,  групповую. Выполняя  индивидуальный  экологический 
проект,  студент  может  реализовать  личностное  видение  предлагаемой  преподавателем 
экологической  ситуации  или  проблемы.  Технология  внедрения  такого  типа  учебной 
деятельности  предусматривает  особое  построение  занятий,  потому  что  проект  может  быть 
реализован  лишь при условии наличия значимой в экологическом и исследовательском плане 
проблемы,  решение  которой  требует  от  студентов  интегрированных  знаний.  Результаты 
выполненных  проектов  должны  быть  оформлены  в  печатном  виде  или  иметь  форму 
компьютерной презентации, видеофильма.  
Использование  метода  экологических  проектов  дает  возможность  студентам  применить 
приобретенные  жизненные  и  учебные  навыки  к  конкретной  экологической  ситуации. 
Экологическое  проектирование  способствует  эффективному  формированию  у  студентов 
экологического  мышления,  учит  вносить  коррективы  в  процессе  работы,  уметь 
алгоритмизировать свою деятельность и презентовать ее результаты.  
  
         
Использованная литература 
1.  Осмолковская И.М. Инновации и педагогическая практика // Народное образование – 2010. - 
№6. – С. 182 – 188. 
2.  Симоненко  Н.Н.  Управление  образовательными  услугами  с  применением  инновационных 
методов  обучения // Вестник  Тихоокеанского  государственного  университета – 2012. - №2. – С. 201 – 
206. 
3.  Черкасов  М.Н.  Инновационные  методы  обучения  студентов // ХIV  Международная  заочная 
научно-практическая конференция «Инновации в науке». – Новосибирск, 2012. 
4.  Дьяконов К.Н., Дончева А.В. Экологическое проектирование и экспертиза. М., 2002, 384с. 

291 
 
5.    Колбовский Е.Ю. Ландшафтное планирование — новые аспекты экологической организации 
территории и краеустройства  // Проблемы региональной экологии. — 2004. — № 1. 
 
 
 
Атамбаева Ш.А., Иващенко А.Т., Нармуратова М.Х., Оразова С.Б. 
 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ IT-ИНСТРУМЕНТОВ В ПРОЦЕССЕ ИЗУЧЕНИЯ НЕКОТОРЫХ 
ДИСЦИПЛИН СОВРЕМЕННОЙ БИОЛОГИИ 
 
В  условиях  модернизации  системы  образования  современного  Казахстана  одной  из 
особенностей  образовательной  среды  является  использование  информационных  технологий 
(IТ)  в  процессе  изучения  некоторых  дисциплин  современной  биологии.  Наряду  с  методами 
"invitro", "invivo", в  настоящее  время  в  современной  биологии  используются  и  такие  методы 
как "insilico". Планирование  молекулярно-биологических  экспериментов insilico ведется 
преимущественно  в  процессе  обучения  таких  дисциплин  как  геномика,  протеомика  и 
биоинформатика.В  ходе  практических  и  семинарских  занятий  этих  дисциплин,  выполнение 
любого  задания  проводится  с  использованием  IТ-инструментов. IТ-инструментами  можно 
считать  пакет MicrosoftOffice, глобальная  сеть  «Интернет», WEB-приложения,  программное 
обеспечение. 
Основными  объектамигеномики  и  протеомики  являются  нуклеиновые  кислоты  и  белки. 
Большие  размеры  данных  макромолекул  предполагают  наличие  огромных  баз  данных,  в 
которых  храниться  и  дополняется  вся  информация  о  нуклеиновых  кислотах  и  белках.  В 
настоящее  время  биологами  используются  сотни Web-сайтов,  которые  доступны  для  поиска 
данных  по  многим  дисциплинам.  Каждая  база  данных  имеет  свой  формат  хранения 
информации и взаимосвязь с другими  крупными базами данных. Крупнейшими хранилищами 
нуклеиновых  кислот  и  аминокислотных  последовательностей  являются  такие,  как GenBank, 
EMBL,SWISS-PROT, KEGG и  другие.  Большую  роль  в  геномике,протеомике  и 
биоинформатике  играют  также  базы  данных  по  экспрессии  генов,  последовательностей  РНК, 
карт,  белков,  по  продукции  белков.  Есть  базы  данных  по  протеомике  и  метаболомике, 
структурам  белков,  мутациям,  метаболическим  путям  и  регуляции,  по  анатомии  человека, 
биохимии,  а  также  по  научной  литературе,  по  программному  обеспечению.  Одна  из  задач 
геномики  и  протеомики  является  в  первую  очередь  изучение  различных  баз  данных. 
Эффективность  поисковой  работы,  систематизация  информации,  полученная  из  баз  данных, 
зависит  в  первую  очередь  от  сформированных  компетенций  в  результате  освоения  данных 
дисциплин,  а  именно  профессиональных  (знания  о  теоретических  основах  хранения 
биологической информации и практического применения этих знаний в биологии).  
После  получения  из  биологических  баз  данных  и  сохранения  на  жесткий  диск 
необходимойинформации,  проводится  анализ  последовательностей  биологических  макромо-
лекул  (ДНК,  РНК,  белков)  и  это  является  повседневной  работой  современного  биолога,  спе-
циализирующегося  в  области  геномики,протеомики  и  биоинформатики.  Анализ  большого 
размера  макромолекул  требует  использования  специализированных  IТ-инструментов.  Одним 
из  таких  инструментов  является WEB-приложение,  используемое  для  анализа  последова-
тельностей ДНК –SequenceManipulationSuite. Данное приложение может работать как в режиме 
online,  так  и ofline, оно  включает  в  себя  множество  различных  программ  (более 50), которые 
являются мини-инструментами данного приложения и значительно облегчают работу биолога 
или биоинформатика. Данный интернет ресурс, позволяет осуществлять различные операции с 
нуклеотидными  и  аминокислотными  последовательностями,  а  именно:  изменять  формат 
нуклеотидной  последовательности;разделять  последовательности  ДНК  на  триплеты;  полу-
чать  комлементарные молекулы  ДНК;  переводить  однобуквенные  обозначения  аминокислот 
втрех  буквенные  и  обратно;  выравнивать  нуклеотидные  и  аминокислотные  последова-
тельности;  переводить  нуклеотидную  последовательность  в  аминокислотную  и  наоборот; 
искать  определенные  домены  и  так  далее. SequenceManipulationSuite имеет  несколько 
инструментов, преобразующие биологические последовательности из одного формата в другой. 
К  примеру,  инструмент "GenBankto FASTA" позволяет  быстро  перевести  последовательность 
из формата "GenBank" в формат "FASTA", последний используется для поиска гомологичных 
последовательностей  относительно  одной  изучаемой.  У  данного  приложения  имеется  также 

292 
 
инструменты,  которые  проводят  статистический  анализ  последовательностей,  например 
"CodonUsage"  вычисляет  частоту  встречаемости  кодонов, "DNA Stats" проводит 
статистический  анализ  нуклеотидов  и  вычисляет  частоту  встречаемости  мононуклеотидов,  а 
также  процентное  соотношение  нуклеотидов.  Программа  также  может  посчитать 
молекулярный вес макромолекул. 
 
 
 
Рис. 1. Некоторые программы интернет ресурсаSequence Manipulation Suite 
 
Одно  из  преимуществ  данного WEB-приложения  является  его  доступность  и 
многофукциональность. WEB-приложение SequenceManipulationSuite используется  для 
формирования  личностных  компетенций,  что  дает  возможность  выработать  у  студентов 
способность к планированию, проведению теоретических и экспериментальных исследований, 
обработке полученных результатов и представлению их в определенной форме. 
В  результате  изучения  протеомики  студент  будет  знать  о  способах  и  возможностях 
использования  современных  подходов,  приемов  и  методов  для  изучения  белковых  структур. 
Для этого одной из задач протеомики является изучение и использование такой программы как 
"RasWin",  которая  предназначена  для  просмотра 3D молекул  белков.  Данная  программа 
находится  в  свободном  доступе  в  глобальной  сети  «Интернет»,  скачать  ее  можно  по  адресу 
http://www.rasmol.org/. RasWin позволяет просматривать 3D-структуру белков в формате "pdb". 
Так  называемые  "белковые  файлы"  в  данном  формате  можно  найти  в  базе  данных 
ProteinDataBase (PDB) по адресу http://www.rcsb.org/. Для того чтобы найти нужную структуру 
необходимо  в  окне  поиска  набрать ID-код  структуры  или  название,  например, 3PEP - pepsin. 
Далее  в  результате  поиска  найти  ссылку  на  файл "pdb" формата.  Программа RasWin дает 
возможность  визуализировать  макромолекулы    в  различных  вариациях:  проволочная  модель, 
шариковая модель, остовная модель, шарнирная модель (рис.2), при этом в данной программе 
предусмотрен выбор цветов для отдельных групп атомов, которые составляют макромолекулу. 
Полученные 3D изображения  белковых  структур  можно  сохранить  в  форматах "bmp", "gif", 
"epsf",  "ppm" и "rast" и использовать их в представлении результатов своей работы.  
   

293 
 
 
Рис.2 Разные вариации визуализации модели белка программой RasWin 
 
Таким образом, использование IТ-технологий в процессе обучения некоторых дисциплин 
современной  биологии  является  частью  содержания  образования,  и  имеет  важное  значение  в 
решении  образовательных  проблем,  так  как  использование  средств    IТ-технологий  расширяет 
возможности  человеческого  мышления  и  является  методом  формирования  мышления. 
Использование IТ-инструментов повышает эффективность обучения и самостоятельной работы 
студента,  дает  возможность  не  только  развивать,  но  и  фиксировать  творческие  и 
профессиональные навыки.  
 
 
 
 
Ахметбекова А.К. 
 
МӘТІН ОҚЫТУДА ИНТЕРНЕТ-РЕСУРСТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ЖОЛДАРЫ 
 
Мақалада  мәтіннің  жаңа  лексиканы  меңгерудегі  орны  көрсетіле  келе,  араб  тіліндегі 
мәтінді  оқу  мәселелері  қарастырылады.  Жаңа  лексиканың  мәні  мен  концептілері  мәтін 
контексімен  тығыз  байланысты.  Сондықтан  да  мәтін  оқудың  екінші  этапында  сөздерді  мәтін 
тәуелділігінен босату мақсатында интернет-ресурстар арқылы тақырыптас мәтіндерді қолдану 
тәсілдері ұсынылады.  
 
Шет  тілі  болсын,  ана  тілі  болсын,  тіл  үйренуде  мәтін  оқыту  дәстүрлі  әдістердің  бірі 
ретінде  бұрыннан  қолданыста.  Сонымен  қатар  интернет  материалдарын  кең  қолдану 
мүмкіншілігі  мәтін  оқытуды  жаңа  деңгейге  көтеріп,  оның  практикалық  мәнділігін  арттыра 
түсті.  Мәтіндерді  оқу  барысында  тіл  үйренуші  продуктивті  және  рецептивті  лексиканы 
тәжірибе  тұрғысында  меңгеріп,  тілдік,  сөйлеу  және  әлеуметтік-мәдени  білімдерін  бір  жүйеде 
қарастыра отырып, өзінің коммуниктивтік біліктілігін ұштай түседі. Бұл тұрғыда мәтін әр түрлі 
тақырыптар  негізіндегі  лексикалық  қор  жиынтығын  құрумен  қатар,  жазба  сөзге,  аудармаға, 
интерпретация жасауға машықтандыратын құрал болып табылады.  

294 
 
Мәтінді  оқу,  әсіресе  көркем  мәтінді  оқу  барысында  тілді  жан-жақты  меңгеру  жағдайы 
жасалады. Мәтін оқытудың тиімділігін арттыру  үшін, алдымен, оны жеңіл-күрделілігіне қарай 
сұрыптап  алу  қажет.  Жоғары  курстарда  мәтін  материалы  ретінде  көркем  туындыларды  не 
шығармалардан үзінділерді оқыту керек болса, төменгі курстарда аударма мәтіндерді(түп нұсқа 
ана  тілінде  құрылып,  шет  тіліне  аударылған  мәтіндер  немесе  жасанды  мәтіндер)  қолданған 
жөн. Егер де мәтіндерді сөздік тұрғысында, грамматика тұрғысында жеңіл-ауырлығына қарай 
сұрыптамасақ,  онда  мәтін  оқудың  пайдасы  шамалы  болады.  Таныс  емес  сөздердің  көп  болуы 
студентті  сөздікке  байлап  қояды  да,  мәтіндегі  мазмұн  сабақтастығын  ұстап  отыруға  нұқсан 
келтіреді.  Практика  тұрғысында  мәтінді  оқып,  түсіну  студентті  белгілі  бір  жетістіктерінің 
нәтижесі  ретінде  қызықтыруы  қажет.  Нәтиже  көрініс  таппаса,  тіл  меңгеруге  деген  ынта 
жоғалуы мүмкін. 
Қазіргі  заманда  шет  тілін  меңгеру  бөтен  мәдениетті  меңгерудің  баламасы  ретінде 
айтылып  жүр.  Тіл  дегеніміз,  сөйлеу,  ал  сөйлеу  сөйлемнен  басталады.  Сөйлемде  ғана  оқитын 
тілдің  ерекшелігі  айқындалады.  Алайда  сөйлемнің  ментальдық  мәні  тек  мәтінде  ашылады. 
Демек мәтінді  біз  сөйлемдер  жинағы  емес, ойлаудың, ой  жүйелеудің, соның  негізінде  сөйлем 
құраудың  көрінісі  деп  білуіміз  керек.  Сондықтан  да  тіл  меңгеруде  мәтінді  оқудың 
маңыздылығын көрсете келе, Г.Н. Старченко тіл меңгеруде көркем мәтін автордың ұлттық ой-
жүйесіне  бойлауға,  мәдени  ортасынан,  аурасынан  ақпарат  алуға,  алып  қана  қоймай  оны 
тереңінен  түсінуге  мүмкіндік  беретін  материал  болып  табылатынын  көрсетеді: «Современная 
лингводидактика  делает  акцент  на  изучение  языка  в  контексте  с  человеком,  его  сознанием, 
мышлением,  духовной  и  практической  деятельностью.  В  этой  связи  возрастает  научный 
интерес  к  художественным  текстам,  которые  позволяют  взглянуть  на  язык  с  точки  зрения 
отражения в нём культурных ценностей народа»[1].  
Мәтін,  шынында  да,  адамның  дүниетанымын  таныта  алатын,  рухани  құндылықтарын, 
образды ойлау  жүйесін көрсете  алатын  қасиетке  ие. Демек көркем  мәтін  оқу  арқылы  студент 
мәтін авторының пайымымен, сана-сезімімен, рухани дүниесімен таныса алады. Бұл дегеніміз, 
бөтен  мәдениет  өкілімен  диалог  құру  болып  табылады.  Автормен  диалог  жүргізу  процесінде 
студент оның образ жасау, суреттеу, сипаттау, баяндау үлгілерімен танысып, өзі де еріксіз осы 
процеске  тартылады.  Алайда  оқудың  бұл  түрі  ана  тіліндегі  мәтіндерге  қатыстырақ  екені 
түсінікті.  Дегенмен  шет  тілін  меңгеру  үшін  де  осы  әрекеттерді  орындау  қажет.  Тек  бұл 
әрекеттерді меңгерудің алдында студент оқудың алғашқы қадамы ретінде таныс емес сөздерді 
игеруге  күш  салып,  шет  тіліндегі  мәтінді  аудару  жұмысын  атқарады.  Егер  де  ана  тіліндегі 
мәтінді  оқуды  сурет  салумен  теңесек,  шет  тіліндегі  мәтінді  оқуды  пазыл  жинаумен 
салыстыруға болады. Пазыл жинау үшін оған қажетті материал қол жетімді болуы керек. Бұл 
материал  сөздің  түрлі  қолданысынан  ақпарат  қамтыса  ғана  пайдалы  болып  табылады.  Бар 
мәселе  осы  пазылдардың  қамтыған  ақпарат  өлшемімен  байланысты:  егер  пазыл  ауқымды 
болса(сөздің  концептісі  айқындалған,  сөздердің  грамматикалық  байланысы  белгілі,  тақырып 
таныс,  материал  студент  деңгейіне  лайық,  жаңа  сөзді  қабылдау  жағдайы  жасалған),  онымен 
жұмыс  істеу  қызықты  болады,  ал  пазыл  материалы  мардымсыз  болса,  біртұтастыққа  жету 
қиындығы туады.  
Белгілі  дәрежеде, ана  тіліндегі  мәтін мазмұнын  оқырман  автор  менталитеті  тұрғысында 
интерпретациялай алады, ал шет тіліндегі мәтін мазмұнын тіл меңгеруші өзінің және автордың 
дүниетанымы  тұрғысында  интерпретациялайды. Екі  дүниетаным  алшақ  жатса, дұрыс, дәлірек 
айтсақ, ұғынықты интерпретация жасау қиын. Жүйелі бір интерпретация жасау екі дүниетаным 
үндестікке  жеткенде  ғана  жүзеге  асырылады.  Әрине,  мәтінді  интерпретациялау  бағытын 
белгілеп отыруға болады. Мысалы, Илья Франк тәсілі бойынша мәтін ішіндегі аудармалар осы 
қызметті атқарады. Алайда бұл тәсілдің кемшілігі – студент дайын аудармаға ие болғандықтан, 
жаңа  сөз  концептілеріне  бойлай  бермейді,  сөзбен  жұмыс  жасамай,  еш  өңдеу  жүргізбестен, 
қалтасына сала салады. Әсіресе, «иштиқақ» жүйесі бойынша жасалған сөздерге, яғни етістіктен 
туындайтын  сөздерге  негізделген  араб  тілі  үшін  бұл  актуалды  болып  табылады.  Өңдеуге 
салынбаған сөз ұмытылуға бейім болып тұратыны белгілі. 
Мәтін  нақты  тақырып  айналасындағы  табиғи  тілдің  көрінісі  болып  табылады.  Демек 
мәтін сөйлеудің таңба белгілері арқылы шектелген түрі. Алайда мәтін нақты бір жүйеде белгілі 
бір  мағына-мазмұнға  ие  болғанымен,  оның  элементтерінің  мәндері  бұл  жүйеден  тыс  жатады. 
Сондықтан да мәтінді дұрыс түсіну үшін оны құрайтын сөз элементтерін бір жүйеге бағындыру 
процесі  жүреді.  Бұл  студенттерге  мәтін  құрайтын  лексиканың  нақты  мәнін  тануға  мүмкіндік 
береді.  Алайда  практика  жүзінде    студенттердің  тарапынан  жаңа  лексика  мән-мағынасын  тек 

295 
 
осы  мәтін  аясында  ғана  тану  тенденциясы  байқалады.  Мысалы,  студенттер  «Отан»  сияқты 
мәтінді  оқығанда,  жаңа  лексика  ретінде  «азамат», «мемлекеттік  шекара», «отбасы», «құқық», 
«қатынастар»  сияқты  сөздермен  танысады.  Алайда  осы  сөздер  басқа  мәтіндерде  кездескенде, 
студенттер  бұл  сөздердің  баламасын  тек  «Отан»  мәтінін  еске  түсіріп,  яғни  осы  мәтіннің 
мазмұнымен  ғана  байланыстыра  тани  алады.  Сондай-ақ  «дақылдар», «суландыру», «өнім», 
«ауыл  шаруашылығы»,  т.б.  сөздердің  мәні  «Экономика»  мәтінімен  байланысты  ғана  еске 
түсетінін  көреміз.  Бұл  құбылыстың  себебін  Ю.М.  Лотманның  мәтінге  берген  мына 
сипаттамасынан  білуге  болады: «Тексту  присуща  отграниченность.  В  этом  отношении  текст 
противостоит,  с  одной  стороны,  всем  материально  воплощенным  знакам,  не  входящим  в  его 
состав,  по  принципу  включенности – невключенности.  С  другой  стороны,  он  противостоит 
всем  структурам  с  невыделенным  признаком  границы – например,  и  структуре  естественных 
языков, и безграничности («открытости») их речевых текстов. Однако в системе естественных 
языков  есть  и  конструкции  с  ярко  выраженной  категорией  отграниченности – это  слово  и  в 
особенности предложение. Не случайно они особенно важны для построения художественного 
текста. Об  изоморфности  художественного текста  слову  в  свое  время  говорил  А. А. Потебня. 
Как  показал  А.  М.  Пятигорский,  текст  обладает  единым  текстовым  значением  и  в  этом 
отношении  может  рассматриваться  как  нерасчленимый  сигнал»[2].  Демек,  біріншіден,  мәтін 
басқа мәтіндерден бөлектену қасиетіне ие. Оның құрамына енген сөз және сөйлемдердің мәні, 
құрылысы  осы  мәтінмен  шектеледі.  Екіншіден,  мәтін  құрамына  оның  контексі  де  кіреді. 
Сонымен қатар осы контекст мәтіннің біртұтастығын белгілеумен қоса, оның шекара қызметін 
де атқарады. Осыдан сөз мәтіннің бір бөлігі ретінде оның семантикасы белгілі бір контекспен 
шектелетінін көреміз.  
Әрине,  мәтін  оқуда  сөзді  мәтінмен  біртұтастықта  қарастыра  аударуда  ғана  оның 
функционалды  семантикасы  меңгеріледі.  Сондықтан  мәтін  оқудағы  бірінші  этапта,  міндетті 
түрде,  сөзді  контекспен  бірге  меңгеру  қажет.  Алайда  екінші  этапта  мәтін  құрайтын  сөздерді 
мәтін «тәуелділігінен» айыру процесі жүрмесе, жаңа сөз студенттің лексикалық қорына мәтін 
сияқты  үлкен  жүкпен  еніп,  кейіндері  ауқымдылығына  байланысты  шеттетіле  береді.  Осы 
этапта интернет-ресурстарды кеңінен пайдалану керек. 
Бастауыш  курста  негізінен  оқулықтар  аударма  мәтін  береді.  Бұл  мәтіндер,  түсінуге 
жеңіл, жасанды мәтін болғандықтан, сөздер сұрыптала қолданылады. Алайда жасанды мәтіннің 
кемшілігі – ол  оқитын  тіл  менталитетіне  жат.  Осыдан,  аталған  мәтінге  тақырыптас  мәтін 
берсек, осы олқылықтың орнын толтырамыз. Яғни жасанды мәтіндегі сөздерді араб тіл өкілінің 
қолданысында  көреміз.  Мысалы,  А.А.Ковалев,  Г.Ш.  Шарбатовтың  «Араб  тілі»  оқулығында 
«Менің  Отаным»  мәтіні  берілген [3, 331-337]. Интернеттен  осы  тақырып  бойынша  бірнеше 
мәтінді мына сайттардан табуға болады. http://waki3online.com/; http://mawdoo3.com/; http://new-
beautiful.net/ 
Тақырып  бір  болғандықтан,  негізгі  мәтіндегі  сөздер  басқа  мәтіндерде  кездеседі.  Сонда 
студенттер  «отбасы», «туған  жер», «құқық», «азамат»  сөздерін  басқа  да  мәтіндермен 
байланыстыра алады. Ал сөз бірнеше мәтінде кездессе, ол контекстік шектеуден шыға алатыны 
сөзсіз.  Демек  жаңа  сөздің  бірнеше  сөйлемдегі  қолданысын  көріп,  оның  грамматикалық 
тұрғыдағы  варианттылығымен  танысамыз.  Бұл  да  сөздің  мәтін  тәуелділігінен  шығуға  жағдай 
жасайды. 
Сонымен  қатар,  жаңа  сөздер  қайталануға  ұшырайды.  Тіпті  араб  тілінің  ерекшелігін 
пайдаланып, жаңа сөз бен онымен түбірлес сөздермен жаттығулар жүргізуге болады. Бұл сөзді 
де, грамматиканы да бекітуге мүмкіндік беретіні сөзсіз.  
Ағылшын  тілінің  мамандары  мәтіндерді  күрделі  сөздер  мен  сөз  тіркестерінің 
аудармасымен  беру  тәжірибесін  ұсынады: «Хорошим  вариантом  работы  с  текстами  на 
английском  языке  является  чтение  небольших  фрагментов  с  приведенным  в  конце  переводом 
наиболее сложных слов и выражений. Перевод слов сэкономит время на обращение к словарю, 
а  транскрипция  поможет  научиться  правильно  произносить  слово»[4].  Алайда  араб  тіліндегі 
мәтіндер  ерекшелігі  олардың  харакатсыз  болуын,  яғни  дауыстылардың  жазуда  көрсетілмеуін 
ескеру қажет. Сондықтан араб мәтіндерін оқудағы ең бірінші мәселе сөздердің дауыстыларын 
дұрыс  қойып  шығу  болып  табылады.  Харакатпен  берілген  мәтіндерді  оқудың  пайдалы  және 
пайдасыз  жақтары  бар:  студент  дайын  мәтінді  оқығанда,  сөздің  түбірін,  формуласын 
танымайды. Ол түбірлес сөздерді он рет оқығанда да, оның бір түбірден екенін анықтай алмай 
жатады.  Ал  харакатсыз  немесе  сөздіксіз  мәтін  берілсе,  ол  таныс  емес  сөздердің  түбір  мәніне 

296 
 
бойлауға  мәжбүр  болады.  Сөздің  формасын,  түбірін  таныған  студент  бұл  сөзді  және  оның 
туындыларын жаттап, өз лексикалық қорын молайта алады.  
Интернет  мәтіндерін  қолданудың  кемістігі  студенттер  кейде « Гугл  аудармашыны» 
қолданады. Бұл жағдайды да оқытушы студент пайдасына шеше алады. «Аудармашы» көбіне 
сөзбе-сөз  аударма  беріп,  грамматикалық,  сөздің  концептілік  жағынан  қате  аударма  беретіні 
белгілі.  Сондықтан  осы  аудармаға  міндетті  түрде  грамматикалық  талдау  жасау  керек.  Бұл 
жұмыс оң нәтижеге жеткізеді: қателіктерді анықтау жаттығуларын орындау барысында студент 
сөздің қолданысына да, грамматикаға да тереңдей түседі.  
С.И.  Львова  мәтінмен  жұмыс  істеуде  мынадай  этаптарды  ұсынады: 1) мәтінді  алғашқы 
қабылдау (мұнда мәтіннен алған әсерді анықтайтындай сұрақтармен жұмыс атқарылады: мәтін 
не  туралы?  Кім  туралы?  Мәтінді  оқығаннан  кейін  қандай  көңіл-күй  туады?); 2) мәтіндегі 
көркемдегіш  сөздердің  қолданысын  анықтау; 3) мәнермен  оқу; 4) мәтінді  жаттау[1].  Автор 
мәтінді  осы  этаптармен  оқу  барысында  есте  сақтау  қабілеті  жаттығып,  сөздік  қор  көбейеді 
дейді. Бұл ана тіліндегі мәтінге қатысты этаптар екенін ескере біз қосымша этаптарды ұсынар 
едік:  
1) жаңа сөздердің мәнін жаттау; араб мәтініне қатысты студенттер жаңа сөздердің түбірін 
өздері  анықтап,  сөздікпен  жұмыс  істеулері  керек.  Қазір  электронды  сөздіктерді  қолдану  етек 
алған. Өкінішке орай, бұл сөздіктер түбір табуға еш септігі тимейді. 
2)  мәтінді  грамматикалық  тұрғыда  талдай  отырып,  аудару;  ең  бастысы  сөйлемнің 
тұрлаулы мүшелерін анықтауға үйрету болып табылады.   
3)  мәтінге  сұрақтар  қою;  төменгі  курстарда  негізінен  әр  сөйлемге  сұрақ  қойған  абзал. 
Сонда студент субъект, объектіні және предикатты нақты анықтай алады. Ал жоғары курстарда 
жалпы мәтінге сұрақ қоюға машықтандыру керек. 
4) мәнерлеп оқу немесе уақытқа оқу; Мәнерлеп оқуда студент фонетикаға мән беруі тиіс. 
Ал  уақытқа  оқығанда  студент  тез  оқу  мақсатында  еріксіз  сөзді  тек  қалыбынан  тануға 
машықтанады.    
5)  мәтіндегі  тұрақты  сөз  тіркестердің,  көркемдегіш  сөздердің  қолданысына  мән  бере 
сөйлемдер  құрастыру;  Бұл,  бір  жағынан,  сөздерді  мәтін  тәуелділігінен  шығаруға  көмектеседі, 
екінші жағынан сөздерді жаттауға, дұрыс қолдануға септігі тиеді. 
6)  тақырыптас  мәтіндерді  оқу,  ұқсас  және  айырмашылықтарын  көрсету;  Біріншіден,  әр 
мәтіндегі  бірдей  сөздердің  қалай  қолданғанын,  сөйлемдегі  қызметтері  мен  грамматикалық 
формаларын анықтау жұмысы атқарылса, бұл сөздер есте жақсы сақталады. Екіншіден, сөйлме 
құрылысына мән беру керек: аударма мәтін мен төл мәтін сөйлемдерінің ерекшеліктерін тану – 
бөтен менталитеттің ерекшеліктерін тануға мүмкіндік береді.  
7)  мәтінді  жаттау  немесе  өз  сөзімен  айтып  беру.  Бұл  актіде  студенттер  сөзді  ғана  емес, 
сөйлемді де жаттау арқылы тілді меңгереді. Бір жағынан дайын клише берсе, екінші жағынан 
сөйлеуге машықтандырады. 
Әрине  бір  қарағанда  этаптар  көп  сияқты  болып  көрінеді,  алайда  тіл  меңгеру  процесі 
үздіксіз және көп еңбекті талап ететін процесс екенін ескеру қажет.   

жүктеу/скачать 8,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: