5. Сыр бойында өшпейтұғын мынадай бір аңыз бар

Дарияға жақын маңда өткен ерте заманда,

Сыр бойында мекендепті бір айбарлы, жуан мойын жолбарыс. Бұл – көпшілік халықтың жүрегін кернеген «Жолбарыс пен жайын» туралы термеден үзінді. Бұл ғана емес, Сыр бойын мекендеген Тұран жолбарысы туралы ел аузында жатталған сан түрлі аңыз-әңгіме мен естеліктер көп. Алайда, сол жолбарыстардың соңғысы қашан атылғаны, кім атқаны әлі күнге белгісіз…

Көкжиде мен Апаныш (қазіргі Жаңарық ауылынан Өзгентке дейін) тоғайы ит тұмсығы батпайтын қалың еді. Тоғайдың қай бетінен қарасаң да, қалың қамыс пен сирек жыңғылдан көрінбейтін. Ауылдың малдары түгелдей осы тоғайда жайылып жүретін. Тоғай ішіндегі жолбарыс-тар сиырға шауып, ауыл малына тыныштық бермейтін. Бір күні ауылдағы жауырыны тоқпақтай, алып денелі Ережеп батырдың жалғыз сиырына жолбарыс шауыпты. Сиырының өлгені ауыр тиген ол түз тағысымен күресуге суық қару алмастан, бір ғана кездікпен баласы Жұмашты ертіп шыға кеткен. Ережеп пен ұлы айналаны қою қара түнек басқанда тоғай ішінен ақсақ жолбарысты аңдиды. Жемтікке келіп шоқиып отырған жолбарысқа Ережеп те тіке қарап жақындай түседі. Адамның исін сезіп, бойын жиған жолбарыс тікесінен тік тұрып, екі қолын алдыға созып, бар екпінімен Ережепке атылады. Адамнан айла ассын ба, Ережеп сәл бұғып қалғанда, жолбарыстың кеудесі оның басынан асып, сарт ете қалғанда батыр оны ашбелінен құшақтап үлгереді. Қарулы қол айқасып қатты қысымға түскен жолбарыстың аяғы жерге тимей, екі аяғы мен басы Ережептің арқасына тіреліп, қыбырлай алмай қалады. Сол сәтте, Жұмаш келіп, әкесінің қонышындағы кездікті алып, жолбарыстың шабын тіліп жібереді. Әбден әлсіреген адуын-ды аң осылайша Ережеп батырдың қолынан ажал тапқан екен. Бұл Шайдарбек Әшімұлының «Әбу Бәкір Сыздық ұрпақтары» туралы кітабында жазылған әңгіме. Бұл ғана емес, тарихи кітапта Ережеп батырдың Райхан қарындасын жаралаған ұрғашы жолбарысты атып алғаны, оның екі күшігін қалың арасынан тауып айтылғаны да жазылған. Ол кезеңдерде жолбарыстың терісі өте құнды дүние болып саналғандықтан, аңның қос күшігіне атақты Бидаш бай мен орыстың Иван деген жігіті таласады. Алайда, орыс болса да қазақтай көрген Ережеп қос күшікті Иванға береді. Күндер өте Ережеп беріп жіберген қос күшік Қырымдағы Варенцов князьның сарайынан бірақ шыққан екен. Көпті көрген Шайдарбек қарияның айтуынша, Сыр бойында оның ішінде Жаңақорған жерінде жолбарыстар көптеп мекендеген. Оның бір дәлелі, Ережеп батырдың жыртқыш аңмен алысқаны туралы тың деректер болса, енді бірі өз әкесінен естіген есті әңгімелер

Қазақтың шешендік сөздері: шешендік толғау, шешендік арнау, шешендік дау

Шешендік арнау адам арасындағы қарым –қатынасты, шешендік толғау халықтың философиялық көзқарасын көрсетеді десек, шешендік дау қазақ қауымының заттық және рухани даулы мәселелерді реттейтін ежелгі әдет заңын бейнелейді.

Шешендік дауларды мазмұнына қарай жер дауы,жесір дауы ,құн дауы,мал дауы және ар(намыс) дауы деп беске бөлеміз. Қалыптасқан мемлекеттігі ,қабылданған заңы жоқ феодалдық елде барлық дау-талап мәселесі калыс ағайынның қазылығымен,жол-жоба білетін тәжірибелі адамдарға жүгінумен шешілген.Халықтың осындай қарапайым тәжірибесінен қазылық институт,билік-төрелік айту дәстүрі,әдет заңы қалыптасқан.