5 тақырып. СҰраныс пен ұсыныс теориясының негіздері. КӘсіпорынның шығындары мен табысы

Еңбек нарығы – бұл жұмыс күшін тауар ретінде сату - сатып алу туралы экономикалық қатынастардың жүйесі. Нарықтардың басқа да түрлеріне сәйкес еңбек нарығында жұмыс күшіне деген ұсыныс пен сұраныс туады.

- жұмыс орындарын ұсынатын кәсіпорындардың санының мол болуы (жұмыс күшіне сұраныс);

- әр түрлі мамандықтағы еңбеккерлер санының мол болуы (жұмыс күшінің ұсынысы);

• 
  еңбек нарығында бірде - бір кәсіпорын және бірде - бір еңбекккердің күш ықпалының жүрмеуі;
  
• 
  жұмыс күші жалақының мөлшерімен бағалануы.
  

Жұмыс күшіне сұраныстың өсуі жұмыспен қамту деңгейін көтеруге және жалақыны өсіруге әкеледі, ал сұраныстың азаюы - жұмыспен қамту жағдайын, жалақыны төмендетуге әкеледі.

Жұмыс күші ұсынысының өсуі жалақының төмендеуіне, жұмыспен қамту жағдайын өсіруге әкеледі. Жұмыс күші ұсынысының азаюы жалақының өсуіне, жұмыспен қамту жағдайының төмендеуіне әкеледі. П.Самуэльсонның теориясы бойынша қоғамдағы жұмыс күшінің жиынтық ұсынысы төмендегі көрсеткіштермен анықталады:

• 
  халықтың жалпы санымен;
  
• 
  жалпы халық санының ішіндегі еңбекке қабілеті бар халықтың үлесімен;
  
• 
  белгілі бір мерзімдегі жұмыс уақытының орташа санымен (апта, ай, жыл);
  
• 
  халықтың сапалық құрамымен, яғни мамандық дәрежесінің құрамына сәйкес.
  

Өндіріс факторының бірі: жұмыс күші. Оның табысының негізгі бөлігін жалақы құрайды. Жалақының мәннің анықтауда екі көзқарас бар:

• 
  Маркс жалақыны жұмысшының еңбегі үшін төленетін ақы емес, жұмыс күші тауарының құны мен бағасының өзгерген түрі деп түсінді;
  
• 
  Неоклассиктер жалақы еңбек бағасы деп түсінді.
  

Жалақының көлемі көптеген факторлармен анықталады:

• 
  жұмысшы күшінің құны (елдің дамуына байланысты)
  
• 
  жұмысшының еңбек өнімділігінің өсуі (қоғамдағы ғылымның, білімнің дамуымен байланысты)
  
• 
  жұмысшының квалификациясы мен еңбек сипаты (ауыр жұмыстардың, сирек кездесетін мамандықтардың, ерекше дарынды адамдардың және т.б.)
  
• 
  еңбек нарығындағы конъюнктура (жұмыс күшіне сұраныс пен ұсынысқа, жұмыс орынына бәсекеліктің болуы)
  
• 
  жалақының қоғамдық деңгейі (жалақының бір бөлігі салыққа, зейнетақы қорына және т.б. бөлінуі)
  
• 
  жынысы, ұлты, діні және т.б.белгілеріне байланысты.