13. И.Канттың таным теориясы
Таным теориясы философия зерттелетін маңызды тарауларының бірі - гносеологияның түбірін қүрайды. Таным деген не? Бұл сұрақтар төңірегінде философтар ой қозғай бастады. Ол - адам танымының сипатын, білімнің формаларын, оның әдістерін зерттейді. Бұл тараптағы философия таризында ең көрнекті өкілдер Д.Юм мен И. Кант болып табылады.
Канттың басты міндеті білімнің субъективті және объективті аспекттерінің арасындағы айырмашылықтарды анықтай отыра, оны толықтай ашу. Сонымен қатар, Кант екі деңгейді ұсынған: эмпирикалық (тәжірибелік -адамның жеке психологиялық сипаттамаларын) және трансцендентальды . Трансцендентальды - индивидуалдық принципке, адамды адамзаттың өкілі ретінде білуге байланыстырады.
Кант ойы бойынша, сенімді білім-объективті білімге. Ал білім сенімді болу үшін ол әмбебаптық пен қажеттіліктің белгілерін иемденуі керек. Таным субъектісі шындыққа жанасатын көзқарастың кейбір өзіндік (тәжірибеден бұрын) формалары болмыс болып табылады, олар - бұл кеңістік, уақыт, ақылдың формалары деуге де болады.
Кеңістік пен уақыт - адамзаттың өкілі ретінде оған бастапқыда тән субъективті формалар. Ойлаудың эксперименттік формаларының көмегімен ұйымдастырылған әр түрлі сенсорлық материалдарды түсініктер мен категориялардың бірлігіне келтіру функциясын орындайды. Ол түсініктер мен категориялар түрінде ол туралы білімнің көзі болып табылатын объект емес, түсінік формалары - ұғымдар мен категориялар - объектіні салады. Біз өзіміз не жасағанымызды ғана біле аламыз, деп санайды Кант. Тұжырымдамалар мен категориялар әмбебап және қажет, жеке санаға тәуелсіз. Сондықтан оларға негізделген білім объективті сипат алады.
Айта келе, «Өзіндік затты тануға болмайды, адамзаттың, біздің біліміміз оның құбылысын игеріп, біле алады» деген тұжырымдама жасалған. Кант танымның догматикалық әдісін жоққа шығарды және оның орнына ақылдың өзін, адамның ақылмен жете алатын шекараларын және адам танымының жеке тәсілдерін зерделеудің мәні бар сыни философиялық ойлау әдісі алынуы керек деп санайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
