7 СӨЖ тақырыптары
Омарұлының математикалық мұрасы
жүктеу/скачать 27,42 Kb.
|
1 2
| Омарұлының математикалық мұрасы
ХХ ғасырдың басында Алаш зиялылары оқулық жазу мен аударма ісіне белсене атсалысқаны мәлім. Тарихтың осы кезеңінде тек Қ.Сәтбаев қана «Алгебра» оқулығын жазып қойған жоқ, Ахмет Байтұрсынұлы «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914-1916 жж.), «Әліпби» (1912); А.Байтұрсынұлы мен Телжан Шонанұлы «Оқу құралы» оқулығын жазса, Ә. Бөкейхан К. Фламмарионнан «Астрономия әліппесі» (1924 ж.), Д. М. Грабеден «Дүниенің құрылысы» (1926 ж.), Т. Тутковскийден «Жердің қысқаша тарихы» (1926 ж.) оқулықтарын аударды. Сонымен қатар, А.Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқыш» оқулығы, Ж.Аймауытұлының «Тәрбиеге жетекші» (1924), «Психология. Жан жүйе» (1926) оқулықтары және М.Жұмабаевтың «Педагогика» оқулықтары баспа жүзінде жарық көрді. Бұлардың көбісі, әсіресе жаратылыстану бағытындағы оқулықтар орыс тілінен қазақ тіліне аударылды. Алаш оқымыстылары аударма ісімен айналысқанның себебінен де қазақ оқу-ағарту саласында Әлемдік, Еуропалық ғылыми жүйеге негізделген сапалы оқулықтар жазылды. Қазіргі Алаштану ғылымында «Алаш оқулықтары» деген атпен белгілі, бірақ әлі де біраз зерттеулерге зәру үлкен бір сала бар. Ол – Алаш зиялары жазған оқулықтар. Өкініштісі сол: бүгінгі таңдағы ғалымдар тарапынан, Алаш зиялылары жазып–аударған оқулықтарды, олардың сапасы мен ішкі мазмұны, маңыздылығы мен ғылымилығы сала бойынша зерттеліп, талданып жатқан жоқ. Математика бағытында жазылған оқулықтарды математик ғалымдар, физика оқулықтарын физик ғалымдар, дәл сондай жолмен әр ғылыми бағытта жазылған оқулықтарды өз мамандары зерттеп талдар болса, сонда ғана «Алаш оқулықтары» бүге-шүгесіне дейін зерттелмек. Ал, дәл қазіргі таңда «Алаштану» ғылымы тек қазақ тілі мен әдебиеті және тарих мамандарына ғана керек сала сияқты болып тұр. Қазақстан Тәуелсіздігін алғаннан бастап «Алаш» тақырыбы өзекті тақырыптардың біріне айналды. Тәуелсіздігіміздің алғашқы жылдарында Алаштанушы ғалымдар Алаш зиялылары мен олардың еңбектерін халыққа таныту ісімен айналысты. Екінші кезеңінде, «Алаш идеясын» және Алаш зиялыларының шығармашылығын зерттеген біршама монографиялар жазылды. Енді, үшінші кезеңде «Алаш» тақырыбын әр түрлі, яғни саясат, тарих, аударма ісі, текстология, этномәдениет, ауыл шаруашылығы, Алаш оқулықтары секілді түрлі салаларға бөліп, жіктеп талдай отырып, зерттеу керек. Сонда ғана «Алаштану» ғылымы тамырын тереңге жіберіп, құлашын кеңге жайып, өсіп-өркендей түспек. Көпшілік қауым арасында «Алаш оқулықтары» дегенде – Алаш оқымыстылары оқулықтар мен оқу құралдарын өздері жазған,- деген қате пікірлер айтылып жүр. Тағы да қайталап айтамыз: Алаш оқымыстылары ғылыми оқулықтардың көбісін орыс тілінде жазылған оқулықтардан сауатты түрде ғылыми негізде қазақша түсінікке келтіре отырып аударған. Сөзімізді қысқаша түйіндер болсақ, халқымыздың әдеби-мәдени мұрасына айналған Алаш тақырыбының ішкі мазмұнын толықтай ашу бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. ХХ ғасырдың басы қазақ тарихында рухани ояну дәуірі болғандығы белгілі. Ұлттың өзіндік белгісін сақтап қалатын негізгі қасиеттерінің бірі– тілекенін терең түсінген қазақ зиялылары өз беттерінше білімін жетілдіре отырып, қазақ тілі бойынша оқулықтар жазған, баспасөз беттерінде түрлі пікірталастар ұйымдастырып отырған. Елдес Омарұлы – ұлттық тіл білімінің қалыптасып, дамуына өзіндік үлес қосқан дарынды ғалым, педагог, аудармашы, публицист, қоғам қайраткері. Елдес Омарұлы Ахмет Байтұрсынұлының еңбектеріне сүйене отырып, ұстазының ойларын сол күйінде алмай, сан қырынан қарастырып, толықтырып отырған. Ғалым қазақ тілінің табиғатын, дыбыстық жүйесін сезініп қана қоймай, тілдегі дыбыстарды жан-жақты тексеріп, түрлі аппараттарды қолданған. Ғалымның ой-тұжырымдары «Тіл заңын бұзбау керек», «Қазақ тілінің дыбыстары», «Емле өзгертуге арналған жоба», «Емле мәселесі», «Жазу мәселесі», «Қазақша жазу жайы», «Айнымалы дыбыстарды жазу ережесі», т.б. мақалаларында, «Қазақ тілі» оқулығында, 1924 жылғы Орынборда өткен қазақ білімпаздарының бірінші съезінде, 1926 жылы Баку қаласында өткен Бүкілодақтық конференцияда, 1927 жылы Ташкентте әліпби мәселесіне байланысты айтыс, 1929 жылы Қызылордада өткен ғылыми-орфографиялық конференцияда сөйлеген сөздерінде т.с.с. көрініс тапқан. жүктеу/скачать 27,42 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2