8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары
XV-XVI ғғ.Қазақ хандығының құрылуы, оның барысы және
жүктеу/скачать 0,5 Mb. Pdf көрінісі
|
| 27.
XV-XVI ғғ.Қазақ хандығының құрылуы, оның барысы және негізгі оқиғалары. Қазақ хандығы — 1465 жылы Алтын Орданың және 1468 жылы Өзбек хандығының ыдырау кезінде қалыптасқан қазіргі Қазақстан мен оған іргелес мемлекеттер аумағындағы қазақ мемлекеті. 1457 жылдың күзінде Әбілқай ыр хан Сығанақ түбінде қалмақтардан жеңілгеннен кей ін , Керей мен Жәнібек сұлтандар қол астындағы ру-тай палармен Шу өңіріне келіп қоныстанып, Қазақ хандығының негізін салады. Жәнібек қазақ хандығының тұңғыш шаңырағын көтерген Барақ ханның ұлы, ал Керей оның ағасы Болат ханның баласы. Мұхаммед Хай дар Дулатйдің «Тарйхй Рашйдй» кітабында Қазақ хандығының құрылған жері - Шу бой ы мен Қозыбасы деп ай тылады. 1458 жылдың көктемінде Керей ді ақ кйізге көтеріп хан сай лай ды. Әбілқай ыр ханға наразы сұлтандар , әмірлер, ру-тай па басылары Керей мен Жәнібекке келіп қосылады. Аз уақыттың ішінде халықтың саны 200 мыңнан асып түседі. Қазақ хандығының құрылуы осыған дей ін бүкіл Қазақстан аумағында болған әлеуметтік-экономйкалық және этно саясй процестердің заңды қорытындысы еді. Оның аумағының көбісі Орта Азйяда болып, бір бөлігі Шығыс Еуропада орналасқан. Қазақ хандығы Еділден Жай ыққа дей інгі террйторйяны, Сырдарйя мен Әмударйя өзендерінің аралығын , Хорасан жерін қамтыған. Қазақ хандығының мемлекеттік құрылымы дала демократйясына негізделген монархйяға негізделген. Бұл кезде жаңадан құрылған Қазақ хандығының алдында тарйхй үш үлкен міндет тұрды. Біріншіден, жаңа қоныстанған ай мақта бұрыннан Дешті-Қыпшақ даласында қалыптасқан дағдылы мал жай ылымдарын қалпыпа келтіру. Екіншіден, “Ұлы Жібек жолы” бой ында орналасқан ірі қолөнер-сауда орталықтары - Сығанақ , Созақ, Сауран, Отырар, Ясы (Түркістан) және т.б. қалаларды қазақ хандығына қарату. Үшіншіден, бытырап жүрген қазақ ру-тай паларын бір орталыққа біріктіріп, қазақтың этнйкалық террйторйясын қалыптастыру. Қазақ хандығының дәуірі – қазақтың ұлттық егемендігі мен тәуелсіздігінің шарықтаған шыңы. «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», Тәуке ханның «Жеті Жарғысы» – тай ға таңба басқандай қазақ мемлекеттігінің нышандары, қазақ тәуелсіздігінің ай қын ай ғағы. Жәнібек пен Керей , Қасым мен Хақназар, Тәуекел мен Есім хандардың жетекшілігімен халқымыз 300 жылдық тәуелсіз хандық дәуірінде өмір сүрді. Осы дәуірді халқымыз «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» бей бітшілік пен азаттық дәуірі деп еске түсіреді. Алай да, халқымыздың бей біт өмірі тәуелсіздік үшін күреске түскен сындармен қатар жүрді. Тәуелсіздік жолында қазақ халқы қай таланбас ерліктің үлгілерін көрсетті. ХVIII-ші ғасырдағы қазақ тарйхы ел тағдыры үшін шешуші сәттерге толы, қай ғылы да қасіретті кезең. Бұл қазақтың өз мемлекеттігі мен тәуелсіздігі үшін күресте жанталасқа түсіп, «най заның ұшына, білектің күшіне» жүгінген қйын-қыстаулы тарйх беттері. Тәуке ханның өлімінен соң басталған ішкі саясй бытыраңқылық қазақ халқының басына төнген сыртқы қауіппен қосталды. Жан-жақтан: солтүстік пен батыстан – Ресей мемлекетінің , оның қол астындағы башқұрт, қалмақтардың, шығыстан – жоңғарлардың , оңтүстіктен – Орта Азйя хандықтарының саясй қысым жасады. Қалыптасқан саясй жағдай мен ішкі алауыздық қазақ халқының тарйхында өшпестей із қалдырған – Ақтабан-шұбырынды қасіретіне әкелді. жүктеу/скачать 0,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|