8. Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің этносаяси құрылымдары

8.
 Жетісу және Тянь-Шандағы үйсіндердің 
этносаяси құрылымдары. 

Ерте темір дәуірі заманында сақтардан соң Жетісу жерін үй сін тай палары мекендеген. 

Қытай деректерінде олар «Усун-го» (Үй сін мемлекеті) деп аталады. Үй сіндер Жетісу мен 
Тянь-Шаньда, Қытай дың солтүстік-батыс 
өлкесінде
, Шығыс Қазақстандағы Тарбағатай
таулы бөктеріндегі далалы өңірлерде өз іздерін қалдырған. Үй сін атауы қытай
жазбаларында б.з.б. 2-ғасырдан бастап кездеседі. Олар «ат жақты, аққұбаша, сары 
шашты» болып бей неленеді. Үй сіндердің шығыс шегі бір кездерде Қытай дың солтүстік-
батысындағы Бесбалық ауданы арқылы батысында Шу және 
Талас өзендерінің бой ымен 
өтіп
, Қаратаудың шығыс беткей леріне дей ін созылып жатқан. Ал солтүстікте Балқаш 
көліне дей ін жетті. Олардың ордасы Қызыл Аңғар (Чйгучен не Чйгу) қаласы Ыстықкөл 
мен Іле өзенінің оңтүстік жағалауы аралығында орналасты.
Үй сіндердің Шығыс Жетісу жерінде – Сүмбе, Лепсі, Батыс далалық ай мақтарында – Суяб, 
Құлан, Ақтөбе және т.б. қалалары болған Қытай елшісі Чжан Цянь «Қазір үй сіндер күшті 
елге ай налыпты, халқы 630 
мың адам
, әскері 188 800 жауынгерден құралған» деп 
жазады. Үй сін мемлекеті шығыс, батыс және орталық болып үшке бөлінген.Қытай
деректерінде «Шығысында 
ғұндармен
, батыс жағында қаңлы елімен шектеседі. Жері 
ұлан-бай тақ, 
кең әрі жазық
, жауын-шашыны көп. Ауа-рай ы суық. Тауларында қалың 
қарағай өседі» деп суреттеледі.
Үй сіндердің малдарының құрамында жылқыдан басқа қой және сйыр, қос өркеш түй е, 
есек, ешкі де болған 
9. 
Түрік қағанатының құрылуы, құрылымы және саяси тарихы. 
Түрік 
қағанатының 
құрылуы. Қытай
деректері 
бой ынша 
түркілер 
алғашында 
Қытай шегарасының батысында
, Алтай тауларының етегінде өмір 
сүрді. Кей ін түрік тай паларының көсемі Бумынның басшылығымен йеліктерін 
Хуанхэ жағалауларына дей ін кеңей тті. Батыс Қытай бйлеушісі жақын қоныстанған 
түркілер жай лы дерек жйнай бастай ды. Бұл деректер түрік тарйхының ерте кезеңі 
туралы негізгі білім көзіне ай налды. Қытай деректерінде түркілерге 
қатысты 
алғашқы мәліметтер