9 ғасырдың жартысындағы орыс әдебиет ғылымының ұлттық ерекшелігі мен бай мұрасы
жүктеу/скачать 56,44 Kb.
|
| Салыстырмалы мифология мектебі (А. Н. АФАНАСЬЕВ,
О. Ф.МИЛЛЕР, А. А. Котляревский) І Ғалым Буслаевтың ғылыми қайраткерлігі жарты ғасырға жуық уақытты қамтыды. Тіпті, оның көзі тірісінде ғалымның өзі 19 ғасырдың 40-50 жылдарында тығыз байланыста болған мифологиялық теориясы алдымен халықтар арасындағы кең әдеби қарым-қатынас теорияларына, содан кейін антропологиялық және тарихи теорияларға жол беруге мәжбүр болды. Мифологиялық теорияның ережелері, Буслаевтың 40-50 жылдардағы еңбектеріндегідей көптеген мәселелерді қамтығанымен, негізінен бүкіл халықтық мәдениеттің пайда болуы мен кейінгі дамуын анықтаған халық санасының көріністерінің екі маңызды формасы ретінде тіл мен миф туралы идеяны дамытты. Сонымен қатар, сол жылдары ғалымдарда мифтің мәні және оның тарихы туралы сұрақтар туындай бастады. Бұл туындаған сұрақтардың басы-қасында сол замандағы жас мифологтар тұрды. Кіші мифологтар мектебінің ең көрнекті өкілі Александр Николаевич Афанасьев (1826-1871) болды, оның есімі, А. Н. Пыпиннің айтуынша,"орыс ғылымы тарихындағы орыс ұлты мен антиквариатын зерттеуге арналған ең көркем есімдердің бірі". Афанасьев ғылым тарихына ең алдымен фольклор теоретигі және халық поэтикалық шығармашылығы ескерткіштерінің баспагері ретінде танылды, дегенмен ол тарих пен әдебиет таризы мәселелері төңірегінде еңбектер жазған. Афанасьев өзінің ғылыми қызметін тарихшы ретінде 40-50 жылдарда «Современник», «Отечественные записки» деп аталатын баспаларда өзінің тарихи-заң тұрпатында өзінің тарихи жазбаларын жариялай бастайды. Атап өткенімізде тарихи-заң мектебі, оның өкілдері ретінде К.Д.Кавелин, С.М.Соловьев болды, бұл ғалымдар сол заманда мәскеу университетіне де жақсы таныс болған. Афанасьев 50 жылдарда фольклорлық-этнографиялық тақырып төңірегінде іздене бастайды. Мифолог Афанасьевтің көзқарасын қалыптастырудағы маңызды кезең оның "халық орыс ертегілері"(«народные русские сказки») жинағындағы жұмыстары болды. Әр ертегі мәтініне арналған кең түсініктемелерінде Афанасьев ертегілердің мифологиялық мазмұнын ашуға тырысып, оларды тарихқа дейінгі діни идеяларға көтерді. Афанасьев ең алдымен басты мәселе ретінде мифтің шығуымен мифті зерттеу әдісін қояды. Афанасьевтің мифологиялық тұжырымдамасының маңызды әдіснамалық кемшілігі, әрине, оның антисторизмі. Халықтық нанымдар мен поэтикалық шығармалардың барлық алуан түрлілігін дайын схемаларға бейімдей отырып, Афанасьев тек сыртқы Тарихи қабаттарды ескеріп, фольклорды жасаушылар мен тасымалдаушылардың шығармашылық рөлін төмендетіп көрсеткен сияқты. Бұл, өз кезегінде, А.А.Котляревскийдің рецензиясында атап өтілген болатын. Афанасьевтің мифологиялық теориялары екінші ірі ғалымның еңбектерінде ерекше түсіндірілді . ХІХ ғасырдың жартысы Орест Федорович Миллер (1833-1889). Мифология мәселелері Миллердің алғашқы ірі ғылыми еңбегінде — "поэзиядағы адамгершілік элементі туралы" («О нравственной стихии в поэзии») магистрлік диссертациясында ерекше орын алды. Миллер Афанасьевтің аспан элементтерін барлық ежелгі мифологиялық идеялардың негізі ретінде бейнелеу тұжырымдамасын, сондай-ақ халық әдебиеті шығармаларының, атап айтқанда эпостар мен ертегілердің мифологиялық мазмұнын қабылдайды (Афанасьевтің "славяндардың табиғатқа деген поэтикалық көзқарастарының" бірінші томы 1865 жылы жарық көрді, бірақ оның алғашқы фольклорлық-этнографиялық зерттеулері соңында жарияланды 50-ші жылдар). Афанасьев сияқты, ол мифологиялық негізге фольклорлық шығармалардың ұсақ бөлшектерін алады. Біз орыс мифологиясының ең ірі өкілдері-Ф.И.Буслаев, А. Н. Афанасьев, О. Ф. Миллердің негізгі тұжырымдамаларын қарастырдық. Алайда, мектептің жалпы сипаттамасы, осы ғалымдармен иық тіресіп зерттеу жұмысын жүргізген тағы да бір ғалымды айтпай толық болмаушы еді. Оның еңбектерінде мифологиялық теорияларға арналған бірнеше ерекше интерпретация алуға болады. Котляревскийдің мифологиялық құрылымдарын бағалау кезінде, жоғарыда келтіріп кеткен өкілдерден, ғалым қызметінің жалпы сипатын ескеру қажет. Мифтің шығу тегі туралы мәселе, дейді Котляревский,ерекше қиындықтар туғызбайды: оны қазіргі салыстырмалы мифология ғылымы шешеді. Мифологиялық процесс ғалымға мынадай түрінде қарастырылды: Адамның айналасындағы әлемді түсінуге және түсіндіруге деген туа біткен ұмтылысының нәтижесінде әртүрлі мифологиялық идеялар пайда болды; " олар нәресте халқының ойының алғашқы формалары болды, оның табиғаттың құпиясын түсінуге алғашқы әрекеті болды, сондықтан әрбір мифтік өкілдік екі принциптің өзара әрекетінен пайда болды: сыртқы, физикалық табиғаттың адам үшін түсініксіз құбылыстары және ішкі немесе басталуы адамның ойлары мен сезімдері". Мифологиялық түсініктер тілдің тікелей қатысуымен пайда болды, осылайша " тек қана бай түрінде және маңызды түрінде ғана емес, кейде мифологиялық экзегездің жалғыз көзі" болды. Бастапқыда олар бір-бірінен бөлек өмір сүреді, сондықтан халықтың ақыл-ойы мен қиялы оларды жағымды қарым-қатынастармен байланыстыруға және егжей-тегжейлі әңгімелер мен ертегілерге орталықтандыруға әлі де дәрменсіз. Халық моральдық дамудың едәуір дәрежесіне жеткенде және идеялардың бастапқы табиғи мәні ұмытылған кезде, " қиял жеке топтарды біріктіреді, олқылықтарды толықтырады, содан кейін миф өз мағынасында немесе 'мифтік аңыз' пайда болады. Котляревский теориясында ғалымжы бұрынғы мифологиялық зерттеулерден ажыратып тұратын бір мәселе атап өтілуі керек. Бұл мифтің шығармашылық даму идеясы. Афанасьев, О. Миллер және басқа мифологтар үшін ең маңыздысы, біз көргеніміздей, ежелгі мифологиялық көріністің бастапқы мәнін анықтау болды. Мифтің одан әрі шығармашылық өмірі оларды қызықтырмады. Котляревский басты назарды осыған аударады. Ол ежелгі мифтерді талдауды осы мифтер одан әрі дамыған өмірдің тарихи-этнографиялық формаларын талдаумен біріктіреді. Бірден-бір ерекшелігі осы деп санауға болады. жүктеу/скачать 56,44 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|