91. Геккельдің биогенетикалық заңы. Ұрық жапырақшалары. Эктодерма. Мезодерма. Эндодерма
Генетикалық инженерия негіздері. Трансгенді ағзалар. Фармацияда және медицинада қолданылуы
жүктеу/скачать 218,5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі кезеңдері
- Трансгенді ағзалар
| 10.Генетикалық инженерия негіздері. Трансгенді ағзалар. Фармацияда және медицинада қолданылуы.
Генетикалық инженерия (гендік инженерия) — рекомбинантты ДНҚ алудағы, организмнен (жасушадан) генді бөліп алудағы, гендермен шараларды жүзеге асырудағы және оларды басқа организмге енгізудегі әдістер мен технологиялардың жиынтығы. Негізгі кезеңдері: 1. Оқшауланған генді алу. 2. Генді организмге ауыстыру үшін векторға енгізу. 3. Гені бар векторды модифицирленетін организмге көшіру. 4. Организм жасушаларының қайта құрылуы. 5. Генетикалық модифицирленген организмдерді (ГМО) таңдап алу және нәтижелі модифицирленбегендерді жою. Геномына жасанды жолмен басқа организм гені енгізілген тірі организм трансгендік организм деп аталады. Трансгенді ағзалар дегеніміз – геномына бөтен ген енгізілетін ағзаны айтамыз. Трансгеноз деп - генді бір биологиялық жүйеден басқа жүйеге жаңа белгілері бар организмнің жаңа формасын алу үшін жасаңды жолмен тасымалдауды түсінеді. Геномына бөгде гендер енгізілген жануарлар трансгенді делінеді.Трансгенді жануарлар әр түрлі биологиялық активті биотехнологиялық заттарды синтездеу және бағалы белгілері (тұқымдылығыжөне өсу қарқындылығы жоғары, вирустық ауруларға төзімді т.б.) бар жануарлардың жаңа тұқымдарын алу үшін қолданылады. 11.Адамның жыныс генетикасы. 12.Бағаналы жасушалар, жіктелуі. Медициналық маңызы. Бағаналы жасушалар – арнайы жасушадағы өзін-өзі жаңартатын және дами алатын жетілмеген жасуша.Бағаналы жасушалар дөңгелек пішінді, ядросы мембранамен қапталған, ядросы мен цитоплазмасының қатынасы өте жоғары, хроматиндері диффузды орналасқан жасушалар. Өзін - өзі жаңартуға өте қабілетті кішкене ғана «мәңгі механизм» адамның туылған сәтінен бастап қалпына келтіруге қабілетті,және реттеуші жүйе болып табылады. Бағаналы жасушалардың ерекшеліктері: • Бағаналы жасушалардың өздігінен бөлінуге қабілеттілігі өте жоғары. • Олар өзі тектес ұлпалардың құрамына енгенде олармен бітісіп кетуге бейім. • Арнайы жағдайда бұл жасушалар кез келген жасуша және тін кейпіне айнала алады. Бағаналы жасушалардың түрлері: • Эмбриональды б.ж • Гемопоэтикалық б.ж • Региональды б.ж • Мезенхималық б.ж • Ересек ағзаның б.ж Адам ағзасы мен тіндеріндегі бағаналы жасушаларды айқындау әр түрлі зерттеме жасау арқылы (ұрықтан және ұрықтың тінінен,кіндік және адамның қанынан)ғалымдар медицинада қолдануды қолға алды. Гемопоэтикалық бағаналы жасушалар кіндік қанынан алынады. Жаңа туған баланың сүйек кемігінде 10000 қан жасайтын бағаналы жасушаға бір стромалық жасуша сай келеді.Жас өспірім балада ендеше 10 есеге азаяды. 50 жасқа келген адамда жарты миллион бағаналы жасушаға бір ғана стромалық жасуша келеді,ал 70 жаста оның саны миллионға біреу ғана болады.Сондықтан да сүйек кемігіне жасушаларды алу жас кезде ғана жүргізіледі. Жасушалық технологиялардың “артықшылықтары” және “кемшіліктері” Артықшылықтары : Бағаналы жасушалар арқылы бүкіл органды қалпына келтіруге болады. Күйік, ісік жерлерді бағаналы жасушалар қалпына келтіріп оны жаңартаалады. Бағаналы жасушалар арқылы тері, шаш, ішкі органдарды, сүйек, тіс, секілді мүшелерді өсіруге болады. Бұл қасиет бағаналы жасушаларды басқа жасушалардан ерекшелендіреді. Бағаналы жасушалардың тағы бір қасиеті регенерацияға қабілеттілігі. Адамда жасушалар бағаналы жасушаларға айнала алмайды. Егер бағаналы жасушалардың дедифференциациясы механизімі анықталатын болса адамда өзінің шеткі мүшелерін қайтадан өсіре алады. Қол, аяқ одан басқа ішкі мүшелер- өкпе, бауыр, бүйрек, қан тамырлары, т.б. Кемшіліктері: • Бағаналы жасушаларды 9-12 апталық ұрықтан алуға болады • Б.Ж-ды жұқпалы аурулар, герпес, гепатит, иммуножетіспеушілік сияқты вирустарга мұқият тексеру керек. • Б.Ж. дұрыс ендірілмеген жағдайда, олар ісік жасушаларына айналуы мүмкін. Бағаналы жасушалардың клиника практикасында қолданылуы Миокард инфарктінен кейін жүректе тыртық қалады,ал тыртық айналасында кардиомиоциттердің өлімі басталады.Ол жүрек жетіспеушілігіне алып келеді.Емдеу,бағаналы жасушаларының жүрек бұлшықетіне енгізу арқылы жүргізіледі. Бағаналы жасушалар көптеген ауруларды емдеуде қолданылады •Қант диабеті. •Альцгеймер ауруы •Артериалдық гипертензия •Амиотрофикалық склероз •Бауыр аурулары. •Асқазан-ішек жолдарының зақымданған жасушаларын қалпына келтіруде. Бағаналы жасушалармен емдеуде туатын қиыншылықтар: Біріншіден, организмге бағаналы жасушаларды ендіретін кезде организімде бағаналы жасушаларға қарсы иммундық реакция жүреді. Иммундық реакцияны басу үшін әр түрлі препараттар ендіреді бұл организмнің зат алмасуын бұзады Адамның шашы түседі, т.б. құбылыстар байқалады. Екіншіден, бағаналы жасушалармен емдеу кезінде техниканың соңғы үлгілерін қажет етеді. Одан басқа сол мамандыққа маманданған кадрлар тапшы. Үшіншіден, бағаналы жасушалар жаңа ғылым саласы болғандықтан толық зерттелмеген. Кейбір оқиғаларда бағаналы жасушалармен емдеген кезде ісік аурулары туралы баяндалады. Ғалымдар бағаналы жасушаларды әртүрлі ауруларды емдеу үшін қолданып жатыр. Жақында дәрігерлер бағаналы жасушалардан сау тістерді өсіруге дайын екендерін хабарлады. Мүмкін жақында олардан тіпті нейрондарды өсірер, бірақ бұл метаморфоза әлі пробиркалық жетістік қана. Бағаналы жасушалар бауыр жасушаларына айнала алады. Бауыр зақымданған жағдайда, жаңа бауыр жасушалары (гепатоциттер) донорлық сүйек кемігінен алынған бағаналы жасушалардан өсіріледі. Бағаналы жасушалардың медицинада алатын орныерекше.Оларды зерттеу, әлі алда көптегенаурулардың алдын алу және емдеуде болашағы зорекеніне ғалымдар сенім артып отыр. жүктеу/скачать 218,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|