wan.  Бүгін  жауын  жауады,  жүгіре  алмай-

Аталған үш сөйлемде kan- оқу, bu liao- 

іс-әрекеттің 

болымсыздық 

мағынасын 

білдіріп тұр, zuo – істеу,  de wan- бітіре алу 

деген мумкіндікті білдіретін толықтырғыш 

мүше,  pao-  жүгіру,  bu  cheng-  іс-әрекеттің 

жақсы  нәтижеге  жетпегенін  білдіретін 

толықтырғыш  мүше.  Bu  liao,  de  wan,    bu 

ешқандай  лексикалық  мағына  бермей,  тек 

негізгі  етістікке  тіркесуі  арқылы  толық 

лексикалық  мағына  бере  алады.  Демек, 

қазақ 

тіліндегі 

мағыналы 

аналитикалық  форманттар  мен  қытай 

тіліндегі 

мүмкіндікті 

білдіретін 

толықтырғыш  мүше  семантикалық  және 

грамматикалық  жағынан  да  бір-біріне 

сәйкес болып тұр.   

Сонымен 

қазақ 

қимылдың  даму  фазасына  қарай  бөлінген 

анатилитикалық 

форманттар 

қытай 

тіліндегі  іс-әрекеттің  бағытын  білдіретін 

бар. Мысалы:  

Бұл  сөйлемдегі  hang-  айқайлау,  qilai  – 

сол  іс-әрекеттің  басталуын,  өрістелу 

бағытын білдіретін толықтырғыш мүше.  

Бұл  сөйлемдегі  zou  -  жүру,  huilai  – 

білдіретін толықтырғыш мүше.  

Қазақ және қытай тілдерінде етістіктің 

аналитикалық формасының жасалу жолда-

рын төмендегі схемамен көрсетейік. 

Қазақ тілінде: 

Қытай тілінде:  

 немесе  

Көрсетілген  мысалдардан  біз  қазақ 

тіліндегі  модаль  мағыналы  аналитикалық 

форманттар,  өту  сипатын  категориясының 

аналитикалық форманттар және қимылдың 

даму  фазасына  қарай  бөлінген  анатили-

тикалық  форманттар  қытай  тіліндегі 

мүмкіндікті,  нәтижені  және  бағытты 

білдіретін 

толықтырғыш 

мүшелермен 

семантикалық  және  құрылымы  жағынан 

ұқсас екенін көреміз.  

Демек,  қортындылай  келе,  аналитика-

лық  формалы  сөздің  сөйлемде  бір  ғана 

лексикалық  мағынаны  білдіруі,  бір  сөздің 

грамматикалық 

формасы 

қолданылуы оның сыңарларының лексика-

лық  салмағына  тікелей  байланысты. 

 

жүктеу/скачать 1,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: