Нарманбет Орманбетовтың шығармашылық ғұмырнамасы

Ол өмір құбылыстарын саралай келе, шындықты көркем бейнелеуге, оны философиялық ой-тұжырымдармен түйіндеуге ұмтылған (“Қасірет деген бір тау бар”, “Балалық күй”, “Шал қайғысы”). Нарманбет Орманбетұлы отаршылдыққа қарсы “Оян, қазақ!” деп ұран тастап, 1905 жылғы дума сайлауында “Талап етер күн туды, кел ұйқыдан тұрайық” (“Сахараға қарасақ”) деп сөз бастаған. Ол орыс отаршылдығын, ел басындағы қасіретті, азаттыққа қол жеткізуді жырлаған (“Аждаһаның аузында”, “Ұран”, т.б.). Патшаның тақтан құлауын қуана қарсы алып, “Тілекті берген күн” атты өлеңін шығарса, оның “Айшаға”, “Жамалға”, “Дауысың қалай асыл” атты өлеңдері махаббат, жастық тақырыбына арналған.

3. 
   Ш.Құдайбірдіұлының «Әділ-Мария» шығармасының мазмұны
   

Кәрі Шыңғыстау деп басталып, роман бойы автор Шыңғыстаумен тілдесіп отырады. Ой идеясы терең. Роман бір көргеннен бір біріне ғашық болып, аттастырылған, Жақсыбайдын баласы - Әділ мен Бақтыбайдын қызы - Мәриямен басталады. Бірақ әкелері қайтыс болып, құдаласуға үлгермейді. Мәрия Асан мен Үсеннін қолында қалып. Əділ, Серікбай, Мықтыбай

Еркімбек Марияға құда түскісі келіп Үсенмен сөз байласты. Асан Үсенге ренжіді. Әділ келесі кездесуге шақырғанда, Мариянын ағалары біліп, астынан түседі. Үсен Әділді қуып жете бергенде, Әділ онын атына оқ атып, құлатып түсіреді. Әділ екенін біліп ол, Марияны көзден таса қылмайды. Осы кезде Еркінбек өз атынан адамды жіберіп, Марияны кездесуге шақырады. Женгесі түк шышпайды, себебі аттастырып қойған Әділмен сөз байластырып жүргенін айтады. Есімбектін жіберген адамы Шешенбай жоспар құрды. Марияны Әділ келді деп шақырып алу. Жамиля оны Үсенге жеткізеді. Үсен болса болсын деп көнді, Жамиля Марияны, алдап шығарады. Мария шошып кетіп, шу шығары. Ауыл әйелдерінін бірі көріп, шу шығарды. Қорықаннан Еркімбек қызды тастап жөнелді. Мария шошып талып қалды. Зілиқа ұрылар келген екен, солардан шошып қалды. Ауыл екіге бөлінді. Мария Үсеннін қолында қалғысы келді. Ақсақалдар екі бауырды татуластыра алмады. Әділ қарт Әжесінін батасын алып, достары алып. Марияны алып қашады. Артынан қуған Үсенінің басы жарылды. Арыз жазады. Ержан ақсақал, татуластырады. Әділ Мария той жасайды. Байқамай арызға қол қойып, оған қылмыстық іс қозғады. Біраз уақттын кейін Әділді ұстап алып кетеді.Қарт Әжесі мен Мәрия қайғырады.Мәрия жатып қалып, ауырады. Әділді 5 жылға жер аударып жібереді.Ол жақта, қатты дерткетке шалығып, төсек тартады. Еркімбек Әділ өлді деген хабар таратады. 40 күнін жасағаннан кейін, Әділ ауылға қашып келіп Мария, Әжесі, достары сенбеді. Біраз уақыт тауда жасырынып жатты. Мария босанып, ұлын Қасым деп атады. Еркімбек Әділ енді жоқ деп Мәрияны, үйден күштеп шығарғанда, Әділ келіп қалады. Әділ мылтығымен атайын десе, Марияға тиіп кетеді ме деп атпай тұрғанда, Еркімбек ьірінші атып үлгереді. Кеудесін ұстап Әділ жерге отырды, Есімбек Марияны қорқытып бауыздаймын деп мойынына апарады, Мария қанжарды алып, Еркімбектін көзіне тиеді. Еркімбек қанжармен Марияны табанымен басып тұрып, қанжарын жүрегіне салды. Асан жетіп келгенде, Әділ қоштасты, Қасымды, Кемпірді қолына ал деді. Мария екеумізді қабірге сал деп көззін жұмды.1911 ж болды. Байжанмен мен Асан ақылдасып, жақындарын ғана шақынып Әділдін қыстауына, жиған тастарынын астына жасырын көмді. Асан қашқынға арыз салды, Еркімбек те арыз жазған.

Асан: «Еркімбек аулымды шауып, қарындасымды тартып алып кетті», — деп, Еркімбек: «Асан, Үсен қашқын Əділді са^тап, ұстағалы барғанымда, жанжал шығарып, басымды жарып, көзімді шығарды», — деп, екеуі де ұлыққа арыз беріп, сол арыздар тергеу болып, көпке созылып, аяғы патша тақтан түскен бостандыққа соғып, аяқсыз бос қалды.

Тергеу ұзаққа созылды.1917 ж Асан Күмбез салды, ас берді