А. А. Сатбекова пед. ғыл док профессор
Әдебиетті оқыту әдістемесінің әлеуметтік мәні, әлеуметтану
жүктеу/скачать 2,39 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Психология ғылымына қатысы.
| Әдебиетті оқыту әдістемесінің әлеуметтік мәні, әлеуметтану
ғылымдарына қатысы. Жеке тұлғаны, болашақ қоғам адамын қалыптастыру жолында әдебиетті оқыту әдістемесі қоғамнан тыс әрекет жасай алмайды. Әдістеме ғылымы тікелей қоғам ӛмірі мен оның қажеттілігін, ортаның әлеуметтік мәселелерін қоса қамтиды. Себебі мұғалімдік кәсіп әлеуметтік мамандыққа жатады. Ең әуелі, әдебиетті оқыту әдістемесін ғылым ретінде қабылдай отырып, болашақ ұстаз қоғамға, әлеуметтік ортаға қызмет етеді. Белгілі бір орта мүддесін қарастырады, мүддеге сай әрекет етеді. Сол халықтың ӛз ұрпағын жаңа мазмұнда халықтың ӛзіне қайтарады. Ендеше, ӛскелең ұрпақ та, ұстаз да әлеуметтік топтың мүшесі; екіншіден, әдебиетті оқыту әдістемесі ӛзінің материалы – кӛркем шығарманы қарастыру бары- сында да қоғамның тынысын оқушыға жеткізуші. Әдебиет пәні мұғалімі кӛркем шығарма негізіне ӛрілген қоғамдық, әлеуметтік мәселелерді таныта отырып, ӛмірдің ӛзін танытады, ортаны танытады. Қоғамның игілігіне әрекет етеді. Осы тұрғыдан келгенде әдебиетті оқыту әдістемесі әлеуметтік ғылым. Соңғы жылдардағы әдістемелік зерттеулердің әдіснамалық негізіне әлеу- меттік ғылымдар (социология) ғылымы тірек болуы осыдан. Әлеумет ұғымын –халық деген түсінікпен қабылдаймыз. Социология ғылымының негізінде де «социюм» - халық сӛзінің мағынасы жатыр. Ал әдебиеттану ғылымы да, әдебиетті оқыту әдістемесі ғылымының ӛзі де халықтан тыс ӛмір сүре алмайды. Психология ғылымына қатысы. Әдебиетті оқыту әдістемесінің әдіснамалық негізінде психология ғылымының рӛлі үлкен. Әдістеменің психологиямен қатысы екі бағытта ӛрбиді. Біріншіден, бала жасы мен психологиясы ерекшелігіне қарай кӛркем туындыны қабыл- даудағы шығармашылық әрекеті мен шығармашылық қабілеті, кӛркем қабыл- дауына қатыстылығы қарастырылады; екіншіден, оқыту психологиясы тұр- ғысынан, баланың жасына қарай ақыл-ой дәрежесі, адамгершілік дамуы, тәрбиесі мен дағдысы тұрғысынан қарастырылады. Педагогикалық оқу процесі қоғамдық құбылыс ретінде, оқушылардың меңгеретін білім ауқымы, жалпы және әдеби тұрғыда дамыту мен оқушы қабілетін, дағдысын қалыптастыруды кӛздейді. 21 Психологиялық заңдылықтарды әдістемелік заңдылықтармен қабат- тастыруға келмейді. Әдістер жүйесін құруда оқушының психикалық ерекше- ліктеріне үңілмегенмен, жас ерекшелігі мен психологиялық ӛзгерістерді есепке алмаса және болмайды. Психология ғылымдары аясында анықталатын оқушының жас мӛлше- ріне байланысты дамуы мен ӛзгерістері оқу процесіне әсер етеді. Мәселен, оқушының әр жастағы психологиялық ӛзгерістері, оқушы дағдарыстары, содан туындайтын кейбір түсініспеушіліктердің болуы мүмкін жағдай. Психология ғылымы 5-11-сыныптар аралығында оқитын оқушыларды жас ерекшеліктері мен даму ерекшеліктеріне байланысты бернеше кезеңге жіктейді: 1. 5-8 сынып оқушылар 11-14 жастағы жеткіншектер. 2. 15-17- жастағы жасӛспірімдер. Психологтардың екі кезеңге жіктеген осы жастағы балаларының ӛзі әр кезеңнің ӛз ішінде психологиялық ӛзгерістерде болады. Мысалы: жеткіншек топқа жататын 5-8-сынып аралығындағы балалардың ӛздерінен үлкендерден де жастарынан да ӛзгешелігі айқын кӛрінеді. Бұл ерекшелік жеткіншек кезеңіндегі балалардың үлкендікке деген құлшынысының молдығына байланысты. Жеткіншектердің әлеуметтік бағыты мен жалпы адамгершілік ұстанымдарының қалыптасу негізі осы тұстан басталады. 5-сыныптардағы оқушылар ӛздерінің сыртқы кейпін түзеуге аса әуес келеді. Сыртқы орта әсеріне берілгіш, еліктегіш болады. Бұл әрекеттер 7-8-сыныптарда күшейе түседі. Ӛзін-ӛзі бақылауға алатын тұсы, бір-біріне, ӛз-ӛзіне сын кӛзбен қарап, ӛзіндік кӛзқарасының қалыптаса бастайтын тұсы — осы кезең. Бұл ӛзгерістердің ӛзі оқушының дүниетанымы мен қызығушылығын арттырып, болашаққа жоспар құруға жетелейді. Ӛзін болашаққа даярлау кезеңі психологтардың (Л.С.Выготский, Л.В.Занков, А.Н.Лентьев, Д.Б.Эльконин, Л.Буева, С.Кучинский) айтуынша 5-6-сыныптардан басталады. Ӛзін білім, мінез-құлық сапасы жағынан ӛзгертуге ұмтылыс дәл осы кезеңде басым болады. Сондықтан оқушының жеткіншек кезеңі кӛркем әдебиетке деген ұмтылысы мен қызығушылығын тудыратын бірден-бір қажетті де ұрымтал шағы. Екінші кезең оқушыларының психологиялық ерекшеліктері де оқу процесінде жіті бақыланып, есепке алынады. Мектепте бағдарлама түзу мен оқу құралдарын даярлауда, оқулыққа материал іріктеуде оқушының психологиялық даму ерекшелігі жіті ескеріліп, есепке алынуы керек. Сонымен қатар, оқушылардың оқу материалын меңге- рудегі зейін, ес, қиял, таным әрекетінің қаншалықты екендігі ескерілуі керек. Баланың кішірек кезінде бәрі бір бағдарламамен оқып, бірге жүрген- мен, әр баланың ӛзіндік бір ерекшеліктері байқала қоймайды. Оның болар- болмас кӛріне бастауы, азды-кӛпті бір нәрсеге тұрақты қызығушылық танытуы, не бір пәннен гӛрі екінші пәнге құлықты болуы да негізінен осы 7- 8-сыныптардан басталатынына кӛптеген педогогтардың, психологтардың зерттеулерінде кӛз жеткізілген. 22 Жалпы оқыту тәрбие берудің қашанда баланы жетілдіру, дамытуға арналғандығы кімге де болса мәлім. Солай бола тұра, әдістемелік тұрғыдан білім беру, дамыту, жетілдіру ерекше тиімді болу үшін осы бағытты ұстанып, оқушыны сенсорлық қабылдау (латынның «Sensus» – деген сӛзінен шыққан – сезім, сезіну) туғызатын, қозғалыста болатын, зияткерлік және еркін шынық- тыратын, эмоциялық күй туғызып, баланың ырқына әсер етерлік жұмыс түрлерін үнемі қосып отыру қажет. Дәстүрлі түрде ғылымдар гуманитарлық, жаратылыстану және техни- калық болып бӛлінеді. Пәндердің цикл-цикл болып топтастырылуы бәрінің қарастыратын нысандарына сәйкес (қоғам, табиғат, еңбек) екендігі белгілі. Бүгінде әрбір жеке ғылым саласының екінші бір ғылыммен байланыс- тылығы артып отырған тұста мектепте жүргізілетін әрбір оқу пәнінің мазмұны мен құрылысындағы кірігіп кеткен (интеграциялық) байланыс- тардың маңызы ӛте зор. Бүгінде ол ерекше мәнге ие болып отыр. Ғылымның осы бӛлінуінің ыңғайы оқу пәндерінің берілуінде ескеріледі. Әдебиетті оқыту әдістемесі ғылымы бірнеше ғылымдар аясында дамып, ӛзінің әдіснамалық негізін айқындаған арнайы ғылым саласы болып табы- лады. Оны тӛмендегі модельден кӛреміз: Сонымен қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің әдіснамалық негіздері осы пәнді оқытудағы басты ұстанымдарды, қағидаларды, кӛзқарастар жүйе- сін айқындайды. Жоғары оқу орындарында қазақ әдебиетін оқыту әдісте- месінің арнаулы кәсіптік-бағдарлы пән ретіндегі мәні мен маңызды-лығын жүктеу/скачать 2,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|