Мәтіндік акпаратпен жұмыс жасау технологиясы

• 
«Обычный»
 режімі.
■ 
«Разметка страницы»
 режімі.
• 
«Структура»
 режімі.
■ 
«Схема документа»
 режімі.
• 
« Web-документ»
 режімі.
■ 
«Во весь экран»
 режімі.
• 
«Предварительный просмотр»
 режімі.
Төменде 
(6.2-кесте) 
режімдерді 
бірінен-біріне 
ауыстыру
күралдары келтірілген.
6.2-кесте
Көру режимі
«Вид» 
мәзірініні 
бүйрығы
Пернелер  комбина- 
циясы
Батырма
Жәй
Обычный
Alt+Cttl+N
ш
Беггі белгілеу
Разметка страницы
Alt+Ctrl+P
м
Қүжаттың
қүрылымы
Структура
Alt+Ctrl+O
м
Қүжаттың 
схемасы_______
Схема документа
т
Web-күжат
Web-документ
Қүжапы 
редакциялауда, 
негізінен 
бірінші 
үш 
режім 
қолданылады.
«Обычный»
  режімі -  күжатпен жүмыс жасаудың жылдамдығын 
қамтамасыз  етеді.  Әйтсе  де,  бұл  режімде  элементтердің  көбіне  қол 
жепгізу қиындап қалады.
«Разметка  страницы»
  режімі  — пайдаланушыға 
ең  ыңгайлысы
, 
себебі  мәтіннің  терезедегі  пішімі,  кағазға  дәл  сондай  пішімде 
шығарылады.
«Структура»
  режімі  —  кұжаттың  құрылымын  жасауға
ыңғайлы күралдарды үсынады.
«Схема  документа»
  режімі  — арнайы  күжатты  экраннан  оқуға 
арналған.  Бет  екіге  бөлінеді:  күжаттың  схемасына  және  мәтінге. 
Үлкен күжаттың ішінен керек бөлімді іздсуге ыңғайлы.
«Web-документ»
  режімі  —  Интернет  күжаттарын  дайындауға
арналған.
«Во  весь  экран»
 жөне 
«Предварительный  просмотр»
  режімдері
әдетте, күжатты редакциялауда қолданылмайды.
Мәтінді  редакциялау  кезінде  -   мөтінді 
ерекиіелеу
, 
түзеу, 
қүжаттың  үзінділерін  көшірмелеу,  орнын  ауыстыру,  әртүрлі 
символдарды, 
суреттерді,  т.б. 
обьектілерді  енгізу
  әрекеттері 
орындалады.  Осы  әрекеттер 
мәзір  жолында
  орналаскан: 
Правка,
117

Вставка
  бүйрыктарына  бағынышты 
опциялар
  аркылы  жүзеге 
асырылады. 
і  
Мысалы,  мәтіндегі 
бір  сөзді
  басқа 
сөзге  ауыстыру
  үшін  мына 
әрекеттер  тізбегі  орындалады: 
Правка
  -»  
Заменить
  ->  шыккан 
диалогтық терезенің 
«Найти»
  жолында 
ауыстырылатын
, 
«Заменить 
на»
  жолында 
соны  ауыстыратын
  сөздерді  теріп,  (мысалы 
руб
  сөзін 
тенге
  сөзіне)  —> 
Найти  далее
  —> 
Заменить.
  Немесе  мына  жылдам 
пернелер тізбегі колданылады:__________________________
Ctrl + f  
немесе
 а (орысш) 
Табу (Найти)
(Правописание)
М әтінді  форматтау  (пішімдеу).
  Бүл  режім  мәтінді 
керекті 
түрде қурастыруга
 мүмкіндік береді.  Мәтін элементтерін пішімдеуге 
арналған  батырмалар,  шрифтердің түрін,  өлшемін таңдайтын,  мәтінді 
туралау  және  т.б.  қажет  құралдар  МР 
форматтау  саймандар 
тақтасында
 
орналасады.  Мәтіндегі 
символдарды,  абзацтарды 
пішімдеу,  тізім  жасау,  әріптердің  регистірін  (кіші/үжен),  мәтінде 
бағамдар  (колонки)  жасау,  т.б.  амалдарды  — «
Формат
»  бүйрығына
бағынышты  — 
Шрифт
, 
Абзац
, 
Список
, 
Колонки
,  Регистр,  т.б. 
бұйрықтары аркылы жүзеге асырылады.
Символдарды  пішімдеуге  —
  шрифттің  әртүрлі  параметрлерін, 
символдар  арасындағы  интервалдарды,  жоғарғы  және  төменгі 
индекстерді қою жатады. 
Шрифттің параметрлеріне —
 шрифттің типі 
және өлшемі, кескіні, түсі, арнайы эффектілері лсатады.
Абзацтарды  піиіімдеуді
  қарастырғанда  оқушылармен  мына 
үғымдарды талдап алу қажет:
~ 
шегініс
  (лсол  басындағы  бос  жер)  — беттің  сол  жақ  өрісінен 
абзацтың мәтініне дейінгі қашықтык, әдетте  1,25 см қойылады;
“ 
мәтінді туралау
 -  лсолдағы мәтінді туралау;
-  
табуляция
  |   әр  абзацтың  бірінші  жолының  басында, 
белгіленген шегініс лсасау үшін колданылады;
жоларалық  интервал  -
  абзац  жолдарының  арасындағы
кашықтыкты  қоюға  мүмкіндік  береді;  абзацтардың  арасында  да 
қашықтықты қоюға болады.
Мысалы:  Форматтау  тәртібі: 
қажет  абзацтарды  ерекиіелеу
Формат
  -> 
Абзац
 
«Абзац»  терезесінде  мына  параметрлер: 
выравнивание
: 
по 
ширине, 
отступ-1,25,
 
слева-0, 
справа  -О, 
междустрочный; 
одинарный —
 койылады.
118

Анықіпама  алу  режімі.
  Бұл  режімге,  мәзір  жолындағы 
«
Справка
»  бұйрығы  арқылы  ауысқанда  экранда  қосымша  анықтама
алу  терезесі 
ашылады. 
Мысалы, 
MS 
Word 
2010  мәтіндік 
процессорында  ? -   белгісімен  бейнеленген  батырманы  шерткенде,
«
Справка  Word
»  анықтама  алу  терезесі  шығарылады.  Қазіргі  Word 
тектес  мәтіндік  редакторлары,  Интернет арқылы 
OJJice.com
  сайтымен 
байланысу  мүмкіндігі  бар,  қуатгы 
анықтамалық  қамтамасыз  ету 
жүйесімен
 жабдықталады.  Көптеген танымал  бағдарламаларға ұқсас 
MS  Word мәтіндік редакторының 
мәнмәтіндік-тәуелді анъщтамалъщ 
жүйесі
 бар.
Орфографиялық  тексеру  режіми
  Бұл  режімде  жұмыс  жасау 
үшін  сөздіктер  қорының  болуы  кажет.  Орфографиялық  тексеру 
режімін 
редакциялау 
режімімен 
сәйкестіруге 
болады. 
Орфографиялық  (лексикалыц)  тексеру
  —  емле  ережесін  (орысш.  -  
правописание)
  автоматты  түрде  тексеру.  Ол  үшін  магнитгік  дискіде 
(винчестерде) 
орфографиялық  сөздіктің
  файлы  сактаулы  тұрады. 
Және  де  әртүрлі  тілдегі  мәтіндерді тексеру  үшін  ондай  сөздіктердің 
бірнешеуі  болуы  мүмкін,  мысалы, 
орысша
  немесе 
агылшын 
сөздіктері.  Сонымен  қатар, 
мәтіндік  редактормен
  жұмыс  жасау 
аныцтамасы да
 магнипік дискіде тұракты сақталып тұрады.
Файлдармен  жүмыс  жасау  реж імі.
  Жедел  жадының  жұмыс 
аймағында  қалыптаскан  мәтінді 
сақтаганда
  магниттік  дискіде 
(винчестерде) 
қүжаттың  файлы
  пайда  болады.  Пайдаланушыға 
дискіде  файлдың  сакталатын  орынын  (дискінің  атын,  каталогты)
нұсқауға мүмкіндік беріледі.
Файлдармен  жұмыс  жасау  режіміне  ауысу  -  
<Файл>
бұйрығымен  орындалады.  Пайдаланушы  оған  бағынышты  мына 
бүйрықтардың 
бірін: 
<Создать
>, 
<Сохранить
>, 
<Открытъ
>, 
<Печать>
 -  кажетгілікке байланысты таңдайды.
Жасалган  кужатты  бірінші  рет  сақтаү
  үшін  — 
Файл
  —> 
Сохранить  как
  —>  күжатты  сақтайтын  қапшықты  (директорияны) 
таңдау  жэне 
Имя 
файла
  жолында  құжаттың  атауын  теріп
«
Сохранить
» батырмасы басылады.
Файлдарға  атау  бергенде, 
оқушылар  міндетті  түрде  мына
ережелерді  қолданулары қажет:
•  MS  Word  мәтіндік  редакторында  файл  атауының  ұзындығы
255 символға дейін болуы мүмкін;
■  латын  жөне  орыс  алфавитінің  үлкен  және  кіші  өріптерін  (А
—   Z,  a  —  z,  А  —  Я,  а  —  я),  цифрларды  (0  —  9)  жене  де  арнайы
символдарды колдануга болады;
•  қолдануға  болмайтын  символдар:  жүлдызша  (*),  кос  нүкте
119

(:),  нүктелі  үтір  (;),  сұрақ  белгісі  (?),  көлбеу  сызық  символдары  (  / 
немесе \ ), бөлу символы ( | ), үлкен ( >  ) және кіші ( <  ), тырнакша ("), 
және казақ алфавитіне тән - 1, Ң, Ғ, Ү, ¥ , Ө, і, ң, ғ, ү, ү, ө, әріптерін.
• 
Арнайы  символдардың  арасынан  келесілерді  қолдануға 
болады:  !, @, #, $, 
%
 „&,(, )>_>->  { и  }. Нүктені файлдың атымен оның 
кеңейтімінің арасындағы шекара ретінде ғана қолдануға болады.
Баспа режімі.
  Бұл режімде мәтін қағазға  басылып  шығарылды. 
Оқушыларға  принтермен  жүмыс  жасау  кезінде  принтердің  өзінің 
кішігірім  буферлік  жадысы  бар  екенін  ескерте  кету  керек.  Қүжатты 
баспаға  жібергенде  алдымен 
принтердің  буфері  толтырылады
,  одан 
соң  мәтін  буферден  қағазға  жіберіледі.  МР  көмегімен  принтердің 
жүмысы  басқарылады:  -   басылатын  беттердің  диапазоны,  көшірме 
саны, қағаздың бір бетіне мәтіннің екі бетін басу, кітап немесе альбом 
бағытана бейімдеу, т.б. параметрлерді қоюға болады.
Мәтіндік  редакторлар  файлға 
стандартты 
кеңейтулерді
меншіктейді.  Бұл  Windows  жүйесінің  қосымшаларының  бәріне  тән.
Мысалы,  MS  Word  редакторында  файлдар 
.D O C
  кеңейтімімен
сақталады.  Дискіде  сақталған  қүжаттың  мәтіні  оның  атын  нүскау
арқылы 
ОТКРЫТЬ
  бүйрығының  орындалуы  бойынша  қайтадан 
редактордың жүмыс аймағына шақырылады.
Сонымен,  пайдаланушы МР  мен  жүмыс  жасағанда мына негізгі 
файлдық амалдарды
 орындау мүмкіндігі бар:
-   жаңа файлды жасау;
-   мәтінді файлда сақтау;
-   файлдан мәтінді жедел жадыға жүктеу;
~  файлды қағазға басып шығару.
М Р  буйрықтар  жуйесін
  —  жұмыс  режімдеріне  байланысты 
мына топтарға бөлуге болады: 
;
интерфейс  бүйрықтары  -
  мәзірге  кіру  және  шығу,  оның 
ішінен қажет пунктті таңдау;
МР жагдайын өзгерту бүйрыцтары —
 редакциялау режімінде 
шрифтп,  төменгі/жоғарғы  регистрді  таңдауға,  енгізу/ауыстыру 
реламіне ауысуға және т.б. мүмкіндік беретін бұйрықтар;
мәтін  бойы  жылжу  буйрықтары  —
  екі  топқа  бөлінеді *
қадаммен  лсылжу  (оңға,  солға,  жоғары,  томен  стрелкалары);  мәтін
бойы  тез  лсыллсу  (ясолдың  басына/аяғына,  мәтіннің  басына/аяғына, 
беттерді парақтау және т.б.);
символдарды 
редакциялау 
буйрықтары
 
— 
символды 
енгізу/лсою, кіші әріпті үлкенге ауыстыру және т.б.;
улгі  бойынша  іздеу  буйрықтары  -
  нүсқалған  символдар 
лшынынан  тұратын  (әріп,  соз,  фраза)  мәтіндегі  орынды  табу  үшін
120

колданылады;
■  буферге 
көшіру,
 буферден 
алу
 бүйрыктары;
■  МР режімдерінің аясында колданылатын жалпы бұйрықтар.
Компьютерде 
практикальщ 
жумыс ты 
уйымдастыру
бойынша усыныстар
Мәтінді 
енгізу
 жэне 
редакциялау
 дагдыларын калыптастыру, кез 
келген  интерактивті  режімде,  қамсыздандыру  бағдарламаларымен 
кәсіптік  жумыс  жасаудың  негізі
  болып  табылады.  Ең  алдымен, 
окупшлар  редакциялаудың  негізгі  стандартгык  әдістерін  игерулері 
кажет.
Редакииялаудын  негізгі  стандарты
  —  символдарды  енгізудің 
барлық  нүсқасына  бірдей  орындалатын  редакциялауды  операциялар
жиыны. Оған мыналар жатады:
1.  Мәтін  бойы  жылжыту  пернелері:  [<—],  [Т],  [—»],[  4],  [Home],
[End], [PageUp], [PageDown].
2.  Символды жою пернелері:  [Backspace], [Del].
3.  Символды 
ендіру/ауыстыру
 режімінің пернесі:  [Insert].
4.  Жолдарды 
узу/біріктіру
  үшін  [Enter]  пернесі;  бірінші 
біріктірілетін жолдың аягы болса — [Del], екінші жолдың басы болса —
[Backspace] пернелері колданылады.
Мәтін  бойы  жьілжу.  Жылдам  пернелер.
  Мәтінді  енгізу, 
жыпылықтаган
 тік сызық -  маркер  |  тұрган жерден басталады. Жаңа 
жолга өту, алдыңгы жол толган кезде автоматга түрде жүреді.
Енгізу  үшін,  керек 
символга
  тура  жету  үшін  -   оның  алдында 
тінтуір  шеріледі  немесе  мәтін  бойы  жылжыту  пернелер  тобы 
пайдаланылады.  Меңзерді  қүжатгаң аймағында  жылжыту үшін мына 
пернелер тіркесі
 колданылады:
Home
агымды жолдың басына
End
ағымды жолдың соңьгаа
Ctrl + Ф
бір абзац алға
Ctrl + ф
бір абзац артқа
Ctrl + 
Ф
бір сөз алға
Ctrl -ь <-
бір сөз артқа
Ctrl + Home
күжаттың басына
Ctrl + End
күжатгаң соңына
Page Up
экран бойы жоғары
Page Down
экран бойы төмен
Акпараттык  технологиялардың  багдарламалык  күралдарымен
жүмыс  жасау  үшін  біліктілікті  жэне  дағдыларды  калыптастыру
үрдісінде 
окушылардың 
алдын 
қойылатын 
педагогикальщ
мақсаттардың тізбегі
 мүгалімге айкын болуга тиіс.
121

«Мәтінмен 
жұмыс 
жасау 
акпараттык 
технологиялары» 
тақырыбының  аясында  аталған  мақсатгар  мына  окыту  тізімімен 
ұсынылуы мүмкін:
■  МР табу және жіберу; анықтама алу;
■  қазакша/орысша  мәтінді  теру;  жоғарғы/төменгі  регистрге 
ауысу (кіші, үж ен әріп); тыныс белгілері;
■  редакциялаудың 
карапайым 
әдістері: 
Del, 
Backspace 
пернелері; енгізу және ауыстыру режімдері;
•  мәтінмен  файлды  ашу;  мәтінді  карау,  мәтін  бойы  жылжу 
әдістері;
■  берілген  мәтінді  редакциялау:  қателерді  іздеу  және  түзету; 
жолды үзу, жолдарды қосу;
■  дискіге құжатга сақтау;
■  күжапың  пішімін  қою:  өрістердің  өлшемі,  жоларалық  және 
абзацаралык интервалдар, абзацтық шегініс, жолдарды туралау;
•  үзінділермен 
жүмыс: 
абзацтарды 
және 
үзінділерді 
ерекшелеу,  алмасу  буфері  аркылы  орнын  ауыстыру,  көшіру; 
абзацтарды пішімдеу;
•  шрифтгермен  жүмыс  жасау:  шрифтгің  типін,  өлшемін, 
кескінін, ерекшеленген үзіндінің шрифтін  өзгерту;
•  колонтитулды және иллюстацияларды енгізу;
■  іздеу жэне ауыстыру;
■  көп  терезелік  режімде  жұмыс  жасау:  бірнеше  қүжатпен 
жүмыс жасау, әртүрлі күжаттардың арасында үзінділердің ауысуы;
■  кестелерді құру жэне редакциялау;
•  гиперсілтемелерді күру және қалыптастыру.

жүктеу/скачать 10,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: