А. М. Сма но ва Кө ке баева Г. К
жүктеу/скачать 1,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Тарихи түсініктер мен терминдер сөздігі by Кокебаева Г.К. (z-lib.org)
| Сайлаудыңараласжүйесі– ман дат тар дың бір бө лі гі ма жо ри тар
лық жүйе ар қы лы (бір ман дат ты сай лау ок ру гін де), ке ле сі бө лі гі про пор ция бо йын ша (пар тия лық ті зім бо йын ша) жік те ле ді.
дел ген, көп дауыс жи на ған кан ди дат сай лан ған бо лып та бы ла тын сай лау жүйесі.
ме се сай лау бө лім де рі нен алын ған дауыс тар ды те петең үлес ті ре тін сай лау жүйесі.
қық өл шем де рін бұз ған мем ле кет ке қар сы қол да ны ла тын ша ра лар. Санк ция лар сау да ны шек теу, ше тел банк те рін де гі есеп шо тын тұт қын дау, оқ шаулан ды ру, қа ру лы күш тер ді қол да ну тү рін де іс ке асы ры ла ды.
тін қа ру лы жал да ма лы жа уын гер; 2) тәуел ді, ба ғы ныш ты адам, бі реудің бұй ры ғын орын дау шы; 3) өзі нің тәуел сіз ді гін сақ та ған, бі рақ іс жү зін де бас қа күш ті рек ел ге ба ғы на тын мем ле кет. 28 Саяси мә де ниет – саяси-құ қық тық ор на ту лар дың (қон дыр ғы), бейім де лу дің, ны шан ның, идея лар дың, нор ма лар дың (ере- же), мем ле кет тік-саяси инс ти тут тар дың ба за лық жиын ты ғы, яғ ни адам ға саяси жә не қо ғам дық тәр тіп ті бас қа ра тын прин- цип тер, ал қо ғам ға осы сфе ра да қо ғам дық са на ның (тү сі нік- тің) тұ тас ты ғын жә не бі рік ті ріл ген ді гін қам та ма сыз ете тін, құн ды жә не оң тай лы (ра ционал ды) дә лел дер дің жүйе лен ген құ ры лы мын бе ре тін құн ды лық ты-нор ма тив ті жүйе. Саяси-құ- қық тық мә де ниет тің қа лып та су не гі зі (ба за сы) жал пы ұлт тық жә не ба сым ком по не нт те р бо лып та бы ла ды. Саяси мә де ниет саяси са на ның бө лі гі ре тін де саяси пси хо ло гияны да қам ти ды (ен гі зе ді). Саяси жүйе – қа ғи да лар дың жиын ты ғын бі рік ті ре тін, мем ле кет- тің конс ти ту циялық-құ қық тық мәр те бе сін, мем ле кет тік би лік құ ры лы мын қа лып тас ты ру дың ма ңыз ды ме ха низ мі нің мәр те- бе сін жә не қыз ме тін рет теу ші қа ғи да лар ды жа саушы конс ти- ту циялық-құ қық тық инс ти тут тар жиын ты ғы.
те рі, жол да ры жә не фор ма ла ры ның жүйесі. Се ку ля ри за ция – мем ле кет тің шір кеу мен ші гін зайыр лы мен шік- ке ай нал ды руы. Бұл әре кет Еуро па да Ре фор ма ция ке зін де кең түр де іс ке асы рыл ды.
алып, жа ңа мем ле кет тік құ ры лым жа сауға ұм ты лу. Со ци ал-ре фор мизм – эво лю циялық да му, де мок ра тиялық со циализм жә не оған ка пи та лис тік қо ғам ды ре фор ма лау жо лы мен қол жет кі зе тін саяси идеоло гия.
орай құ рыл ған әлеу мет тік топ тар. Сюр реа лизм – ХХ ғ. өнерiндегi да да измнiң ор ны на кел ген ба ғыт; олар са на ны, әсiре се түйсiктi бей не леуге ұм ты ла ды, мұ ның өзi нақ ты жә не өмiрде жоқ нәр се лердi ға жа йып та мәнсiз ұш- тас ты ру ға алып келдi. Тәр кі леу – сот ше ші мі мен мал-мү лік ті, ақ ша ны, т.б. мен шік ті мем ле кет мен ші гі не те гін бе ру ге мәж бүр ету. 29 Теок ра тия – саяси би лік дін иеле рі нің қо лын да бо ла тын бас қа ру жүйесі.
То та ли та ризм – ХХ ғасырдағы саяси тәр тіп тің бір нұс қа сы, мұн да мем ле кет қо ғам өмі рі нің бар лық са ла ла ры на жап пай ба қы лау ор на та ды, би лік бір адам ның не ме се бір пар тия ның қо лы на шо ғыр лан ды ры ла ды, конс ти ту циялық құ қық тар мен бос тан дық тар жойыла ды, бү кіл ха лық бір идеоло гияға ба ғын- ды ры ла ды, ер кін ой қу да ла на ды. Тран сұлт тық кор по ра ция (ТҰҚ) – іс кер лік әр кет те рі нің ба сым бө лі гін өзі тір кел ген ел дің ше гі нен шы ғып, бас қа бір не ше ел- дер де жүр гі зе тін кор по ра ция, фир ма, ком па ния.
ші ел ге ауыс ты ру. Ұжым дас ты ру – ауыл ша ру ашы лы ғын қауым дас ты ру; ұсақ ша руа ша ру ашы лық та рын ірі ұжым дық ша ру ашы лық тар ға бі рік ті ру. Узур па ция – өкі мет ті заң сыз ба сып алу не ме се бө тен нің әл де қан- дай бір нәр се ге құ қық та рын заң сыз түр де ием де ніп алу. Ұлт тық жиын тық өнім (ҰЖӨ) – мем ле кет эко но ми ка сы ның бар- лық салала ры ның бір жыл ішін де өн дір ген өні мі. ҰЖӨ жан ба сы на шақ қан да ғы мөл ше рі эко но ми ка лық да му дең гейі нің бас ты көр сет кі ші бо лып та бы ла ды. Уни та ризм – құ ра мын да дер бес мем ле кет тік құ ры лым дар бол- майт ын, әкім ші лік-тер ри то риялық бір лік те рі бір ор та лық тан бас қа ры ла тын мем ле кет тік құ ры лыс.
ке, бір түр лі лік ке, бір жүйеге ай нал ды ру. Уния – одақ. Фак то рия – кө пес тер дің, мис сио нер лер дің әре ке ті нә ти же сін де отар ел дер де пай да бол ған қо ныс тар, олар отар лық жау лау- шы лық ты одан әрі ке ңейтудің ті регі бол ды.
реак циялық ұйым дар дың атауы. Фа шизм – нә сіл шіл дік ті, кө сем дік бас қа ру ды, әлем ге би лік құ ру- ды уа ғыз да ған оң шыл то та ли тар лық ағым. Фе де ра лизм – мем ле кет тік-саяси ав то но мия құ қы ғы бар суб ъек ті- лер ден тұ ра тын мем ле кет тік құ ры лыс. 30 Фе ми низм – Фран цияда, Анг лияда, АҚШ-та XVIII ға сыр да қа- лып тас қан әйел дер дің құ қық та ры мен бос тан дық та рын қор- ғау қоз ға лы сы.
пай да ла нуымен ерек ше ле не тін ба ғыт. Фун да мен та лизм – ор то док сал ды көз қа рас жә не идея лар ды жақ- тау шы ла ры ның жал пы ла ма атауы, не гі зі нен ді ни көз қа рас. Ше ка ра лар ды де мар ка циялау – ше ка ра лар дың нақ ты қай жер лер- ден өте тін ді гін бел гі леу. Шо ви низм – аса сырт қа ры ұлт шыл дық, ұлт тық ар тық шы лық ты уа ғыз дайт ын, ұлт тар дың бір-бі рін жек кө ру ші лі гі мен қақ ты- ғы сын ту ғы зу ға ба ғыт тал ған сая сат.
жо лы.
Эга ли та ризм – әлеу мет тік әді ле т ті лік қа ғи да сын мү лік тік тең дік, мен шік ті тең бө лі сумен ұш тас ты ру ға не гіз дел ген идеоло гия. Эксп роп риация – мем ле кет тік өкі мет тің мен шік ті мү лік ті зор лық- пен тар тып алуы. Экс тре мизм – ерек ше сырт қа ры көз қа рас тар мен ша ра лар ды жақ тау.
Элек то рат – пар ла ме нт тік, пре зи де нт тік, жер гі лік ті сай лау лар ға қа ты су құ қы ғы бар аза мат тар то бы. Эм бар го – бел гі лі бір тауар лар ды, ал тын ды, құн ды қа ғаз дар ды, ва лю та ны ел ге әке лу ге не ме се әке ту ге мем ле кет тік тыйым са лу.
|